Civitas. Studia z Filozofii Polityki

Skażenie jako współpraca, przeł. A. Brylska, M. Rogowska-Stangret

Anna Tsing — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Świat choć trochę lepszy dziś niż wczoraj

Maja Rup — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Tekst stanowi recenzję książki Joanny Erbel pt. Wychylone w przyszłość. Jak zmienić świat na lepsze. W recenzji omówiona zostaje kluczowa dla książki koncepcja protopii, która oznacza proces stopniowego ulepszania rzeczywistości. Przywoływane przez Erbel przykłady skutecznych rozwiązań przeanalizowane są w kontekście kategorii lokalności i ucieleśnienia. Przedstawiona zostaje krytyka koncepcji innowacji opartej na rozwiązaniach instytucjonalnych, zaawansowanych technologicznie i wymagających dużych nakładów finansowych.

Słowo wstępne: Utopie antropocenu

Monika Rogowska-Stangret — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Narracja filozoficzna a koncepcje postwzrostowe

Tomasz S. Markiewka — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Autor artykułu zastanawia się, czy istnieje jakaś narracja filozoficzna, która jest dopasowana do epoki antropocenu lub kapitalocenu. Stara się pokazać, że w kilku współczesnych nurtach filozoficznych widać zarysy takiej narracji, od teorii aktora-sieci po poststrukturalistyczny feminizm. Koncepcje postwzrostowe mogą być zaś mediatorem, który pomoże w spopularyzowaniu tych.

Ekosocjalizm: między ruchem społecznym a teorią marksowską

Katarzyna Bielińska — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Celem tego artykułu jest analiza znaczeń pojęcia ekosocjalizmu we współczesnym dyskursie filozoficznym i politycznym.

W pierwszym kroku przeprowadzam rozróżnienie pomiędzy ekosocjalizmem jako ruchem a ekosocjalizmem jako teorią. Globalny ruch ekosocjalistyczny jednoczą postulaty polityczne. W jego skład wchodzą jednak nurty o różnorodnych założeniach teoretycznych. Skupiam się na opozycji pomiędzy nurtami nawiązującymi do tradycji marksistowskiej a nurtami, które w ślad za Joanem Martinezem-Alierem można nazwać „neonarodnictwem ekologicznym”, czyli odwołującymi się do tradycyjnych etyk i wartości istniejących społeczności, tak jak w przypadku licznych ruchów rdzennych i ekofeministycznych. Nurty te różnią się poglądami na wiele kwestii, w tym na kwestię rozwoju.

W drugim kroku, rozważając ekosocjalizm jako teorię, wyróżniam dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym z nich, reprezentowanym przez Joela Kovela i Michaela Löwy’ego, myśl Marksa należy uzupełnić o wymiar ekologiczny. Zgodnie z drugim stanowiskiem, którego przedstawicielem jest John Bellamy Foster, ekosocjalizm to idea Marksowska, przedstawiona w Kapitale. Wysuwając na pierwszy plan pojęcia metabolizmu i rysy metabolicznej, Foster odkrywa ekologiczny, we współczesnym sensie, wymiar myśli dojrzałego Marksa.

Wykazuję, że należy odróżnić ekosocjalizm w znaczeniu politycznym od ekosocjalizmu w znaczeniu filozoficznym. Na poziomie filozoficznym natomiast, rozbieżność stanowisk ma swoją genezę w interpretacji ontologii Marksa: Kovel i Löwy są kontynuatorami tradycji marksizmu-humanizmu, a Foster zrywa z tą tradycją i odczytuje ontologię Marksa w perspektywie materializmu epikurejskiego.

Uatlantydzenie opowieści jako strategia wyjścia z realizmu kapitalistycznego

Patryk Szaj — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Tematem artykułu jest tom poetycki Tomasza Bąka XXI. Nagi wodnik w śródmieściu (2021). Autor interpretuje go jako zawoalowaną próbę wyjścia z realizmu kapitalistycznego, która odbywa się pod pretekstem opowieści o jednym aspekcie katastrofy klimatycznej: wzroście poziomu morza. Bąk wydaje się traktować ów „potop” jako swego rodzaju interwencję Realnego, które coraz silniej przebija spod szczelin kapitalistycznej zasady rzeczywistości. Strategia poetycka Bąka polega na odnajdywaniu tego rodzaju szczelin w samym środku realizmu kapitalistycznego i wykonywaniu pracy żałoby po świecie, który już się skończył.

Lęk przed infekcją

Zofia Jakubowicz-Prokop — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Artykuł podejmuje się pytania o trwałość granic ludzkiego ciała i jego związki z otaczającą rzeczywistością. W odniesieniu do pogłebiającego się w wyniku zmian klimatycznych i zwiększającej się toksyczności środowiska lęku przed tym, co wnika z zewnątrz do naszego ciała, przywołuję koncepcje takich myślicielek, jak Stacy Alaimo, Donna Haraway i Karen Barad, by zastanowić się, w jaki sposób przemyśleć nasze relacje ze środowiskiem. Problem ten poruszam poprzez lekturę dwóch powieści eko-grozy, „Wilder Girls” Rory Power (2019) oraz „Unicestwienia” Jeffa VanderMeera (2014). Najważniejsze tematy analizy to relacja między wnętrzem i zewnętrzem ciała, powiązania między ludźmi a środowiskiem, przemiany ciał wynikajace z zakażenia oraz znaczenie języka. Odwołując się do artykułu Bethany Doane „Sublime Annihilation and Planetary Ecohorror” (2020), zastanawiam się nad etycznym wymiarem podobnych opowieści i ich znaczeniem w obliczu katastrofy klimatycznej.

Wszystkie jutra: Trwająca miliard lat kronika niezliczonych gatunków i różnorakich losów człowieka (fragmenty), przeł. M. Rzepa

Cevdet Mehmet Kösemen — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Utopia życia po kapitalizmie

Ewa Bińczyk — czw, 29 gru 2022 00:00:00 +0100

Tematem tekstu jest wizja społeczeństwa postkapitalistycznego brytyjskiego ekonomisty i badacza zrównoważonego rozwoju, Tima Jacksona. Jest to utopia unikatowa, możliwa do zrealizowania, budowana w oparciu o najnowsze ekonomiczne ustalenia empiryczne i raporty przyrodoznawców dotyczące powagi współczesnych zagrożeń środowiskowych. Artykuł systematycznie rekonstruuje jej najważniejsze założenia.

Argumentacje Jacksona wymierzone są przeciwko „wzrościzmowi” (ang. growthism), to znaczy bezrefleksyjnej akceptacji samej logiki nie kończącego się wzrostu gospodarczego za wszelką cenę. Utopia budowana przez tego ekonomistę opiera się na filarach równowagi, dobrobytu (prosperity), psychologicznego przepływu (flow) i wytwarzania (work). Artykuł wykorzystuje idee zawarte w pracach Jacksona (Dobrobyt bez wzrostu. Ekonomia dla planety o ograniczonych zasobach z 2009 roku oraz Post Growth. Life after Capitalism z roku 2021), a także wybrane tezy i ustalenia nurtu ekonomii ekologicznej dewzrostu.

Neo-monadyzm Gabriela Tarde’a jako model ekonomii politycznej XXI wieku

Barbara Markowska-Marczak — śro, 18 maj 2022 00:00:00 +0200

Celem artykułu jest skonstruowanie pewnego eksperymentu myślowego polegającego na zastosowaniu koncepcji neo-monadyzmu Gabriela Tarde’a do przemyślenia podstaw liberalnej oikodycei. Przez liberalną oikodyceę rozumiem koncepcję ładu społecznego opartą o idee racjonalnej, autonomicznej jednostki (homo oeconomicus) działającej w warunkach wymiany ekonomicznej (Vogl 2015). Zaproponowana przez Tardea rekapitulacja leibnizjańskiej koncepcji monadyzmu w świetle współczesnej mu wiedzy i zastosowanie jej do świata społecznego pozwala na stwierdzenie, że taki model podmiotowości jest niewystarczający do wytłumaczenia wielu - z pozoru nieracjonalnych - zjawisk jak ruchy populistyczne (masowe) czy spekulacje finansowe, charakterystycznych dla ekonomii politycznej XXI wieku.

Postanarchizm. Źródła, konteksty, następstwa

Sebastian Słowiński — śro, 18 maj 2022 00:00:00 +0200

Autor omawia ontologię polityczną współczesnego anarchizmu, nawiązujący przy tym do klasycznego anarchizmu oraz do myślicieli postanarchizmu, w szczególności do Saula Newmana. Wskazuje przy tym, jak współcześni filozofowie związani z postanarchizmem pracują nad statyczną ontologią polityczna anarchizmu poprzez myśl poststrukturalną oraz jak za pomocą współczesnych pojęć filozoficznych dekonstruują oświeceniowe podstawy anarchizmu. Zamiarem tekstu jest wskazanie nie tylko na różnice pomiędzy anarchizmem a postanarchizmem, ale raczej dostrzeżenie pomiędzy nimi silnej zależności. Tekst stanowi przegląd i omówienie koncpecji postanarchizmu w kontekście ontologii politycznej, współczesnej filozofii politycznej oraz historii idei.

Słowo wstępne: Polityczność panteizmu – w poszukiwaniu innej historii myśli politycznej

Mateusz Janik — śro, 18 maj 2022 00:00:00 +0200

Polityczność pragnienia w myśli Spinozy: przeciwko antynomicznej interpretacji Leszka Kołakowskiego

Antonina Januszkiewicz — śro, 18 maj 2022 00:00:00 +0200

Artykuł ukazuje polityczność ontologicznego systemu Benedykta Spinozy na przykładzie pojęcia conatus (pragnienia). Autorka broni spójności myśli niderlandzkiego myśliciela polemizując z interpretacją Leszka Kołakowskiego, podług której system Spinozy charakteryzują nieprzezwyciężalne antynomie jednostki i nieskończoności. Jak zostaje wykazane w tekście artykułu, dostrzeżenie fundamentalnie politycznego charakteru ontologicznych pojęć Spinozy pozwala przekroczyć owe antynomie w kierunku spójnej i klarownej interpretacji. Skupiając ciężar wywodu na pojęciu conatus, autorka poddaje analizie dwie antynomie Kołakowskiego. Pierwsza z nich dotyczy problemu trwania i jednostkowości i przedstawia pozorną sprzeczność pomiędzy zasadą samozachowania indywiduów a niepodzielnością substancji. Druga zaś, dotyka kwestii ściśle etycznej – rzekomej niezgodności pomiędzy pragnieniem zachowania się w swym istnieniu a pragnieniem intelektualnej miłości Boga. Autorka wykazuje, że podstawą obydwu antynomii jest zapoznanie polityczności pojęcia conatus, a wraz z nim politycznego wymiaru Etyki.

Kobieta, ciało i technodystopia

Antonina Januszkiewicz — śro, 18 maj 2022 00:00:00 +0200

Pantheismusstreit, natura i dialektyka oświecenia

Marek Woszczek — śro, 18 maj 2022 00:00:00 +0200

Tak zwany spór o panteizm był istotnym wydarzeniem filozoficznym w niemieckim krajobrazie intelektualnym dwóch ostatnich dekad XVIII wieku, który spowodował jednocześnie odrodzenie zainteresowania Spinozą w Niemczech. Istnieje ogromna literatura dotycząca tego sporu z perspektywy zarówno filozoficznej, jak i czysto historiograficznej, jednakże pomimo intensywnie dyskutowanej tetralogii Jonathana I. Israela na temat historii oświecenia, wciąż brakuje nowej, szerszej debaty wokół relacji sporu o panteizm do globalnej dynamiki późnego oświecenia i jego wewnętrznych napięć. W artykule omawiane są kluczowe idee sformułowane przez Herdera, Goethego, Fichtego, Kanta, Schleiermachera i Novalisa jako odpowiedzi na 'wyzwanie panteistyczne', które w formie prowokacji przedstawił Jacobi, a następnie pokazane jest, w jaki sposób ujawniają one pewne zasadnicze ideologiczne napięcia typowe dla nowoczesności. Wskazane są dwie podstawowe osie jako środki ciężkości całego sporu: oś transcendencji/immanencji oraz oś autonomii/heteronomii. Twierdzi się, że historyczny fenomen 'panteizmu' nie powinien być a priori wiązany z pewnym konkretnym emancypacyjnym potencjałem, lecz raczej potraktowany jako rodzaj 'soczewki' albo 'narzędzia sondującego' słabe punkty oświecenia i jego zaniedbane problemy, które w wielu przypadkach zostały wykorzystane przez kontroświeceniową reakcję. Podkreśla się jednak, że panteizm jako idea odegrał fundamentalną rolę w szybkim procesie de-eschatologizacji i jednocześnie jest znaczącym symptomem politycznej reorientacji w obrębie nowoczesności w sposób, który jednak nie ma nic wspólnego z tak zwaną klasyczną 'tezą o sekularyzacji' Löwitha, Schmitta czy Taubesa.