Życie w cieniu Wielkiego Inkwizytora (Józef Tischner i Fiodor Dostojewski)
Abstrakt
Podjęta w artykule problematyka dotyczy słynnej figury Wielkiego Inkwizytora, z którą spotykamy się w filozoficznych rozważaniach Józefa Tischnera; oczywiście, figury wprost zaczerpniętej z kart powieści Fiodora Dostojewskiego. Nie są to zresztą jedyne nawiązania myśli Tischnera do „imaginarium filozoficznego” twórcy Braci Karamazow. Warto zatem przyjrzeć się bliżej temu, co kryje się w „cieniu”, jaki roztacza wokół siebie Wielki Inkwizytor. Rozważania, nolens volens, muszą zatem dotyczyć „darów” Wielkiego Inkwizytora: pozornego dobra i pozornej wolności. Innymi słowy: zapytamy o postać Wielkiego Inkwizytora jako – niepokojącą, wciąż groźną – „centralną postać nowożytnej filozofii władzy”. I Dostojewski, i Tischner przywołują bowiem pytania, które nie dają się prostym sposobem odsunąć i gestem tym niejako unieważnić, nadal stawiają nas (i niechybnie stawiać będą) przed niebezpieczeństwem „iluzji” politycznej, w której stawką pozostają najwyższe wartości.
Słowa kluczowe
Józef Tischner; Fiodor Dostojewski; Wielki Inkwizytor; filozofia dramatu; filozofia wolności
Bibliografia
Bobko A., Myślenie wobec zła. Polityczny i religijny wymiar myślenia w filozofii Kanta i Tischnera, Instytut Myśli Józefa Tischnera, Uniwersytet Rzeszowski, Kraków–Rzeszów 2007.
Bonowicz W., Tischner, Świat Książki, Warszawa 2003.
Dostojewski F., Bracia Karamazow, przeł. A. Pomorski, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2004.
Gadacz T., Filozofia Boga w XX wieku. Od Lavelle’a do Tischnera, Wydawnictwo „WAM”, Kraków 2007.
Hegel G., Wykłady z filozofii dziejów, t. 2, przeł. J. Grabowski, A. Landman, wstęp T. Kroński, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1958.
Łagowski B., Polska chora na Rosję, Fundacja „Oratio Recta”, Warszawa 2016.
Marks K., Engels F., Dzieła, t. 3, przeł. K. Błeszyński, S. Filmus, Książka i Wiedza, Warszawa 1961.
Marszałek I., Józef Tischner i filozoficzne koncepcje zła. Czy zło jest w nas, czy między nami?, Wydawnictwo „WAM”, Kraków 2014.
Namier L.B., 1848. Rewolucja intelektualistów, przeł. A. Ehrlich, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych „Universitas”, Kraków 2013.
Norwid C., Dzieła wszystkie, t. 10: Listy I: 1839–1854, oprac. J. Rudnicka, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin 2008.
Oby wszyscy tak milczeli o Bogu. Z ks. Józefem Tischnerem rozmawia Anna Karoń-Ostrowska, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2015, s. 233.
Taylor C., Nowoczesne imaginaria społeczne, przeł. A. Puchejda, K. Szymaniak, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2010.
Tischner J., Człowiek zniewolony i sprawa wolności (Hegel – Dostojewski – Descartes), „Znak” 1981, nr 1–2 (319–320), s. 142.
Tischner J., Polska jest Ojczyzną. W kręgu filozofii pracy, Éditions du Dialogue, Paris 1985.
Tischner J., Solidarność sumień, w: J. Tischner, Etyka solidarności oraz Homo sovieticus, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2005, s. 11–15.
Tischner J., Myślenie według wartości, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2011.
Tischner J., Nadzieja czeka na słowo. Rekolekcje 1966–1996, red. W. Bonowicz, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2011.
Tischner J., Spór o istnienie człowieka, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2011.
Tischner J., W krainie schorowanej wyobraźni, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2013.
Tischner J., Impresje aksjologiczne, w: J. Tischner, Świat ludzkiej nadziei, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2014, s. 179–202.
Tischner J., Nieszczęsny dar wolności, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2015.
Tischner J., Spowiedź rewolucjonisty. Czytając „Fenomenologię ducha” Hegla, Wydawnictwo „Znak”, Kraków 2016.
Zinowiew A., Homo sovieticus, przeł. S. Deja, Polonia, Londyn 1984.
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0002-8694-8702
Doktor habilitowany – filozof i religioznawca, pracownik Instytutu Filozofii Uniwersytetu Jagiellońskiego. Zainteresowania badawcze: historia idei, filozofia rosyjska, filozofia polska i filozofia religii.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
