Kontrowersje dotyczące urażania uczuć religijnych: Analiza wybranych aspektów debaty publicznej
Abstrakt
In analyzing selected aspects of the debate over offending religious feelings, the author discusses Saby Mahmood’s argument that religiousness in public discourses of the Western world is basically perceived as a speculative phenomenon concerning the sphere of abstract beliefs. It is assumed therefore that the harm that can be produced by the publication of a blasphemous illustration is lesser and less palpable than in the case of hate speech directed toward a race or sexual orientation. The author’s analysis, which is undertaken from a Durkheim perspective, shows that, for example, the caricaturized presentation of a religious symbol constitutes not so much an act of undermining the abstract image as — in the affective perspective of the religious — an act violating the sense of ontological security of a given moral community which that symbol represents. At the same time, the Durkheim perspective facilitates an understanding of why religious symbolic resources can be ambivalently used in processes of legitimating social actions, beginning with constructive forms of civil public religions to extreme fundamentalist movements making use of violence and the discourses of political extremism.
Słowa kluczowe
obrażanie uczuć religijnych; bluźnierstwo; sekularyzacja; afektywność; antagonizm społeczny
Bibliografia
Allport Gordon W., Ross Michael J., 1967, Personal Religious Orientation and Prejudice, „Journal of Personality and Social Psychology”, t. 5(4), s. 432–443.
Bakic-Hayden Milica, Hayden Robert M., 1995, Nesting Orientalism: The Case of Former Yugoslavia, „Slavic Review”, t. 54(4), s. 917–931.
Baumgartner Christoph, 2013, Blasphemy as Violence: Trying to Understand the Kind of Injury that Can Be Inflicted by Acts and Artefacts That Are Construed As Blasphemy , „Journal of Religion in Europe”, t. 6(1), s. 35–63.
Beckford James, 2006, Teoria społeczna a religia, tłum. Magdalena Kunz, Tomasz Kunz, Nomos. Kraków.
Berger Peter, 1979, The Heretical Imperative: Contemporary Possibilities of Religious Affirmation , Doubleday, New York.
Berger Peter (red.), 1999, The Desecularization of the World. Resurgent Religion and World Politics, Eerdmans Publishing, Washington, D.C.
Böröcz József, 2006, Goodness Is Elsewhere: The Rule of European Difference, „Comparative Studies in Society and History”, t. 48(1), s. 110–138.
Brubaker Rogers, 1996, Nationalism Reframed: Nationhood and the National Question in the New Europe, Cambridge University Press, Cambridge.
Buchowski, Michał, 2006, The Specter of Orientalism in Europe: From Exotic Other to Stigmatized Brother, „Anthropological Quarterly”, t. 79(3), s. 463–482.
Carens Joseph, 2006, Free Speech and Democratic Norms in the Danish Cartoon Controversy, „International Migration”, t. 44(5), s. 33–42.
Casanova José, 2005 Religie publiczne w nowoczesnym świecie, tłum. Tomasz Kunz, Nomos, Kraków.
Cohen Stanley, 1972, Folk Devils and Moral Panics: The Creation of the Mods and Rockers, Martin Robertson, Oxford.
Deacon Terrence, Cashman Tyrone, 2009, The Role of Symbolic Capacity in the Origins of Religion, „Journal for the Study of Religion, Nature and Culture”, t. 3(4), s. 1–28.
Derrida Jacques, 1999, O gramatologii, tłum. Bogdan Banasiak, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Durkheim Émile, 1973, Moral Education, Free Press, New York.
Durkheim Émile, 1990, Elementarne formy życia religijnego, tłum. Anna Zadrożyńska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Dziwisz Stanisław, 2017, Odpowiedzialność karna artysty za przestępstwo obrazy uczuć religijnych, „Roczniki Nauk Prawnych”, t. 27(1), s. 7–22.
Foucault Michel, 1977, Archeologia wiedzy, tłum. Andrzej Siemek, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Foucault Michel, 1998, Nadzorować i karać. Narodziny więzienia, tłum. Tadeusz Komendant, Fundacja Aletheia, Warszawa.
Freud Sigmund, 1998, Kultura jako źródło cierpień, w: Sigmund Freud. Pisma społeczne, tłum. różni, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Freud Sigmund, 2000, Poza zasadą przyjemności, tłum. Jerzy Prokopiuk, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Fuchs Katarzyna, Kamiński Ireneusz C., 2009, Spór wokół publikacji karykatur Mahometa, „Problemy Współczesnego Prawa Międzynarodowego, Europejskiego i Porównawczego”, t. 7, numer specjalny „Ochrona praw człowieka”.
Goode Erich, Ben-Yehuda Nachman, 1994, Moral Panics: The Social Construction of Deviance, Oxford University Press, New York.
Gryz Krzysztof, 2013, Sprzeciw sumienia w kulturze, „Teologia i Moralność”, nr 2, s. 101–115.
Hall Dorota, 2012, Questioning Secularization? Church and Religion in Poland, w: Detlef Pollack, Olaf Muller, Gert Pickel (red.), The Social Significance of Religion in Enlarged Europe, Secularization, Individualization and Pluralization, Ashgate, Farnham.
Hassan Riaz, 2007, Expressions of Religiosity and Blasphemy in Modern Societies, „Asian Journal of Social Science”, t. 35(1), s. 111–125.
Hunt Alan, 1999, Governing Morals: A Social History of Moral Regulation, Cambridge University Press, Cambridge.
Jasiewicz Krzysztof, 2009, “The Past Is Never Dead”. Identity, Class, and Voting Behavior in Contemporary Poland, „East European Politics and Societies”, t. 23(4), s. 491–508.
Jones Peter, 1980, Blasphemy, Offensiveness and Law , „British Journal of Political Science”, t. 10(2), s. 129–148.
Kłaczyńska Natalia, 2014, Komentarz do art. 196 k.k., w: Kodeks karny. Część szczególna, Jacek Giezek (oprac.), Wolters Kluwer, Warszawa, s. 497–514.
Lacan Jacques, 1977, The Seminar. Book XI. The Four Fundamental Concepts of Psycho-Analysis, 1964, W.W. Norton, London.
Laclau Ernesto, Mouffe Chantal, 2007, Hegemonia i socjalistyczna strategia: przyczynek do projektu radykalnej polityki demokratycznej, tłum. Sławomir Królak, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław.
Levy Leonard W., 1993, Blasphemy: Verbal Offense against the Sacred from Moses to Salman Rushdie, Alfred Knopf, New York.
Luckmann Thomas, 1996, Niewidzialna religia. Problem religii we współczesnym społeczeństwie, tłum. Lucjan Bluszcz, Nomos, Kraków.
Lyotard Jean-François, 1997, Kondycja ponowoczesna. Raport o stanie wiedzy, tłum. Małgorzata Kowalska, Jacek Migasiński, Fundacja Aletheia, Warszawa.
Mahmood Saba, 2009, Religious Reason and Secular Affect: An Incommensurable Divide?, „Critical Inquiry”, t. 35(4), s. 836–862.
March Andrew, 2012, Speech and the Sacred: Does the Defense of Free Speech Rest on a Mistake about Religion?, „Political Theory”, t. 40(3), s. 319–346.
Marchart Oliver, 2007, Post-foundational Political Thought: Political Difference in Nancy, Lefort, Badiou and Laclau, Edinburgh University Press, Edinburgh.
Mouffe Chantal, 2005, Paradoks demokracji, tłum. różni, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji TWP, Wrocław.
Mouffe Chantal, 2008, Polityczność. Przewodnik „Krytyki Politycznej”, tłum. Joanna Erbel, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Parsons Talcott, 1954, Essays in Sociological Theory, Free Press, New York. Richardson James T., 1997, New Religions and Religious Freedom in Eastern and Central Europe: A Sociological Analysis, w: Irena Borowik, Grzegorz Babiński (red.), New Religious Phenomena in Central and Eastern Europe, Nomos, Krakow.
Rorty Richard, 1996, Przygodność, ironia i solidarność, tłum. Wacław Jan Popowski, Spacja, Warszawa.
Rorty Richard, 1999, Obiektywność, relatywizm i prawda, tłum. Janusz Margański, Fundacja Aletheia, Warszawa.
Said Edward W., 2005 [1978], Orientalizm, tłum. Monika Wyrwas-Wiśniewska, Zysk i S-ka, Poznań.
Smith Wendy, 2009, Introduction. Is Critique Secular? Blasphemy, Injury, and Free Speech, „The Townsend Papers in the Humanities”, nr 2, s. 7–20.
Stavrakakis Yannis, 1999, Lacan and Political, Routledge, London–New York.
Tokarska-Bakir Joanna, Zawadzka Anna, 2015, Blasfemia, „Studia Litteraria et Historica”, nr 3–4.
Tomkiewicz Małgorzata, 2012, Obraza uczuć religijnych katolika w Polsce. Czy to możliwe?, „Seminare”, t. 32, s. 123–135.
Weber Max, 1964, Religius Rejections of the World and Their Directions, w: Hans H. Gerth, C. Wright Mills (red), From Max Weber, Oxford University Press, New York.
Zarycki Tomasz, 2015, Ideologies of Eastness in Central and Eastern Europe, Routledge, London.
Zarycki Tomasz, Smoczynski Rafał, Warczok, Tomasz, 2017, The Roots of Polish Culture-Centered Politics: Toward a Non-Purely Cultural Model of Cultural Domination in Central and Eastern Europe, „East European Politics and Societies and Cultures”, t. 20(10), s. 1–22.
Zdaniewicz Witold, Zembrzuski Tadeusz, 2000, Kościół i religijność Polaków 1945–1999, Instytut Statystyki Kościoła Katolickiego SAC, Warszawa.
Žižek, Slavoj, 2001, Wzniosły obiekt ideologii, tłum. Joanna Bator, Paweł Dybel, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Żukowska Małgorzata, 2016, Kryminalizacja obrazy uczuć religijnych w polskim prawie karnym, „Zeszyty Prawnicze”, t. 16(1), s. 201–217.
Instytut Filozofii i Socjologii PAN Polska
https://orcid.org/0000-0003-3094-9148
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
