Polska gościnność w świetle zapisów autobiograficznych
Abstrakt
The research material included about 300 episodes from 30 published sources. A targeted selection was made according to a combination of three criteria: a diversity of social positions among the authors, the biographies of the authors, and the detail of description. An analysis of the material was conducted in order to contribute to a better understanding of the social significance of hospitality. Theoretical assumptions about hospitality in conditions of stability and social crisis were advanced. The analysis showed that in times of relative stability, hospitality was biographically important when it allowed a person to transition between positions in the social structure (usually between close levels) and involved some form of promotion. On the other hand, in conditions of intensified change and crises, the order was disturbed: on the one hand, visits to the homes of persons occupying more distant positions in the hierarchy (both up and down the social ladder) became more common, but on the other hand, there could be a challenge to or rejection of traditional requirements of hospitality. The first situation occurs especially at the beginning of a crisis, and with the depletion of resources, the increase in the number of negative experiences, and socialization to a long-term threat, a survival strategy begins to take shape in which only the closest circles prevail. Such findings suggest that a more cautious look should be taken at both the theoretical concepts in which hospitality is considered a useful social invention especially in times of increased need and at the Polish self-stereotype as a nation with a culture based on hospitality, invariable generosity, and an inclination to selflessness.
Słowa kluczowe
perspektywa biograficzna; pamięć epizodów; społeczne mechanizmy gościnności; ruchliwość społeczna; kryzys
Bibliografia
Candea Matei, da Col Giovanni, 2012, The Return to Hospitality, „Journal of the Royal Anthropological Institute”, t. 18, nr 1, s. 1–19.
Cieśla Joanna, 2017, Sondaż POLITYKI: Jak Polacy postrzegają samych siebie? „Polityka”, 1 sierpnia, [omówienie badań przeprowadzonych przez Kantar Public].
Conway Martin A., Pleydell-Pearce Christopher W., 2000, The Construction of Autobiographical Memories in the Self-Memory System, „Psychological Review”, t. 107, s. 261–288.
Czyżewski Marek, 2016, Socjologia interpretatywna i metoda biograficzna: przemiana funkcji, antyesencjalistyczne wątpliwości oraz sprawa krytyki, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 4, s. 14–27.
Cymbrowski Borys, 2017, Szlachcic mieszczaninem? Zmiany społeczne na przykładzie wybranych bohaterów XIX-wiecznych powieści, „Roczniki Nauk Społecznych”, t. 9 (45), nr 4, s. 187–209.
Derrida Jacques, 2000, Of Hospitality, tłum. R. Bowlby, Stanford University Press, Stanford [De l’hospitalité, Callmann-Lévy, 1997].
Długosz Jan, 1961, Dziejów polskich ksiąg XII, tłum. Karol Mecherzyński, w: Artur Bardach, Stanisław Herbst (red.), Kultura polska w źródłach i opracowaniach, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Doliński Wojciech, 2012, Nowe ślady, stare drogi. Europa w pamiętnikach Polaków, Nomos, Kraków.
Elias Norbert, 2011 [1939], O procesie cywilizacji. Analizy socjo- i psychogenetyczne, tłum. Tadeusz Zabudowski, Kamil Markiewicz, Wydawnictwo WAB, Warszawa.
Gibson Sarah, 2003, Accomodating Strangers: British Hospitality and the Asylum Hotel Debate, „Journal for Cultural Research”, t. 7, nr 4, s. 367–386.
Goffman Erving, 1981. Człowiek w teatrze życia codziennego, tłum. Helena Datner-Śpiewak, Paweł Śpiewak, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Goffman Erving, 2006, Rytuał interakcyjny, tłum. Alina Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Gomulicki Juliusz W., 1959, Wstęp, w: Paulina Wilkońska, Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Janaszek Ivanickova Halina, 1971, Świat jako zadanie inteligencji. Studium o Stefanie Żeromskim, Państwowy Instytut Wydawniczy, Wraszawa.
Janion Maria, 2009, Bohater, spisek, śmierć. Wykłady żydowskie, Wydawnictwo WAB, Warszawa.
Jedlicki Jerzy, 2002, Jakiej cywilizacji Polacy potrzebują, Wydawnictwo WAB, Warszawa.
Kant Immanuel, 1995 [1795], O wiecznym pokoju, tłum. Feliks Przybylak, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław.
Kaźmierska Kaja, 2008, Biografia i pamięć: na przykładzie pokoleniowego doświadczenia ocalonych z zagłady, Nomos, Kraków.
Komorowska Jadwiga, 1984, Świąteczne zwyczaje domowe w wielkim mieście. Studium na przykładzie Warszawy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kromer Marcin, 1961 [1577], Polska czyli o położeniu, obyczajach, urzędach Rzeczypospolitej Królestwa Polskiego, tłum. Ludwik Kondratowicz, w: Artur Bardach, Stanisław Herbst (red.), Kultura polska w źródłach i opracowaniach, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Krukowska Joanna, Rancew-Sikora Dorota, 2018, Social Contexts of Food Exclusion, „Studia Humanistyczne AGH”, t. 17, nr 2, s. 43–62.
Kulas Piotr, 2016, Pomiędzy autobiografią a biografią. Biografia literacka jako źródło badań socjologicznych, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, t. 9, nr 4, s. 64–81.
Kulas Piotr, 2017, Inteligencja zaprzeczona: etos i tożsamość młodych inteligenckich elit, Scholar, Warszawa.
Lashley Conrad, Lynch Paul, Morrison Alison (red.), 2006, Hospitality: A Social Lens, Elsevier, Oxford.
Lashley Conrad, Morrison Alison, 2000, In Search of Hospitality: Theoretical Perspectives and Debates, Butterwotyh-Heiemann, Oxford.
Levinas Emmanuel, 1998, Całość i nieskończoność. Esej o zewnętrzności, tłum. Małgorzata Kowalska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Lynch Paul, Germann Molz Jennie, McIntosh Alison, Lugosi Peter, Lashley Conrad, 2011, Theorizing Hospitality, „Hospitality and Society”, t. 1, nr 1, s. 3–24.
Łoziński Władysław, 1961 [1912], Życie Polski w dawnych wiekach, w: Artur Bardach, Stanisław Herbst (red.), Kultura polska w źródłach i opracowaniach, LSW, Warszawa, s. 310–313.
Małkowicz-Daszkowska Zofia, 2019, Dzieci w okolicznościach gościny, w: Bogumiła Mateja-Jaworska, Marta Skowrońska (red.), Gość w dom. Współczesne praktyki przyjmowania gości, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Marody Mirosława (red.), 1991, Co nam zostało z tych lat… Społeczeństwo polskie u progu zmiany systemowej, Aneks, Londyn.
Marotta Vince, 2005, Urban Sociology and the Stranger, TASA Conference Proceedings, Sociological Association of Australia, Hawthorn, Vic., s. 1–10 (http://hdl.handle.net/10536/DRO/DU:30005906).
Marotta Vince, 2011, Home, Mobility and the Encounter with Otherness, w: Fethi Mansouri, Michele Lobo (red.), Migration, Citizenship and Intercultural Relations: Looking through the Lens of Social Inclusion, Routledge, London–New York, s. 193–208.
Mateja-Jaworska Bogumiła, Skowrońska Marta (red.), 2019, Gość w dom. Współczesne praktyki przyjmowania gości, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Mauss Marcel, 1973, Szkic o darze. Forma i podstawa wymiany w społeczeństwach archaicznych, tłum. Krzysztof Pomian, w: Marcel Mauss, Socjologia i antropologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, s. 211–415.
Pisarek Adam, 2016, Gościnność polska. O kulturowych konkretyzacjach idei, grupakulturalna.pl, Uniwersytet Śląski, Katowice.
Pitt-Rivers Julian, 1968, The Stranger, the Guest, and the Hostile Host: Introduction to the Study of the Laws of Hospitality, w: John G. Peristany (red.), Contributions to Mediterranean Sociology, Mouton, Paris.
Pitt-Rivers Julian, 2012, The Law of Hospitality (reprint), „HAU: Journal of Ethnographic Theory”, t. 2, nr 1.
Rancew-Sikora Dorota, 2015, Opowiadanie w społecznym układzie stołu. Analiza konwersacyjna spotkań rodzinnych, „Studia Humanistyczne AGH”, t. 14, nr 1, s. 25–43.
Rancew-Sikora Dorota, 2019, Porządek rytuału jako porządek życia. Błogosławieństwo rodziców przed ślubem w świetle analizy multimodalnej, „Studia Socjologiczne”, nr 1, s. 133–165.
Rancew-Sikora Dorota, Remisiewicz Łukasz, 2020, A Candle to Blow Out: An Analysis of First Birthday Family Celebrations, „Journal of Pragmatics” 158, s. 53–65.
Rancew-Sikora Dorota, Żadkowska Magdalena, 2017, Receiving Guests at Home by Nationally Mixed Couples: The Case of Polish Females and Norwegian Males, „Studia Migracyjne – Przegląd Polonijny”, t. 166, nr 4, s. 61–86.
Selwyn Tom, 2000, An Anthropology of Hospitality, w: Conrad Lashley, Alison Morrison (red.), In Search of Hospitality, Butterworths–Heinemann, Oxford, s. 18–37.
Schütz Alfred, 2008a [1944], Obcy: esej z zakresu psychologii społecznej, w: Alfred Schütz, O wielości światów, tłum. Barbara Jabłońska, Nomos, Kraków, s. 213–224.
Schütz Alfred, 2008b [1945], Powracający do domu, w: Alfred Schütz, O wielości światów, tłum. Barbara Jabłońska, Nomos, Kraków, s. 203–212.
Simmel Georg, 2005 [1903], Obcy, w: Georg Simmel, Socjologia, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 300–305.
Skowrońska Marta, 2014. Przyjmowanie gości w przestrzeni domowej jako problem granicy między publicznym a prywatnym, w: Magdalena Łukasiuk, Marcin Jewdokimow (red.), Socjologia zamieszkiwania, Wydawnictwo Naukowe Sub Lupa,Warszawa, s. 156–178.
Skowrońska Marta, 2019, Czuję się jak u siebie, ale bez przesady. Kontrola przestrzeni i opieka nad gościem – dwa wymiary asymetrii władzy w sytuacji gościny, w: Bogumiła Mateja-Jaworska, Marta Skowrońska (red.), Gość w dom. Współczesne praktyki przyjmowania gości, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań, s. 97–130.
Smoczyński Rafał, Zarycki Tomasz, 2017, Totem inteligencki: arystokracja, szlachta i ziemiaństwo w polskiej przestrzeni społecznej, Scholar, Warszawa.
Straczuk Justyna, 2013, Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń.
Szopa Katarzyna, 2014, Gość inność. Etyka gościnności w filozofii Luce Irigaray, „Wakat” (http://wakat.sdk.pl/gosc-innosc-etyka-goscinnosci-w-filozofii-luce-irigaray).
Tarkowski Jacek, Tarkowska Elżbieta, 1994, „Amoralny familizm”, czyli o dezintegracji społecznej w Polsce lat osiemdziesiątych, w: Jacek Tarkowski, Socjologia świata polityki. Władza i społeczeństwo w systemie autorytarnym, t. 1, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Wasilewski Jacek, 2011 [1986], Społeczeństwo polskie, społeczeństwo chłopskie, „Studia Socjologiczne”, nr 1, s. 353–368.
Wicenty Daniel, Nawrocki Karol (red.), 2018, Brudne wspólnoty. Przestępczość zorganizowana w PRL w latach siedemdziesiątych i osiemdziesiątych XX wieku, IPN, Gdańsk–Warszawa.
Wood Margaret Mary, 1934, The Stranger: A Study in Social Relationships, Columbia University (https://babel.hathitrust.org/cgi/pt?id=mdp.39015062952844;view=1up;seq=8).
Znaniecki Florian, 1938, Socjologiczne podstawy ekologii ludzkiej, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, t. 18, nr 1, s. 89–119.
Bobińska Helena, 1963, Pamiętnik z tamtych lat, część 1, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Brandys Marian, 1996, Dziennik 1976–1977, Iskry, Warszawa.
Nałkowska Zofia, 1972, Dzienniki czasu wojny, Czytelnik, Warszawa.
Niemcewicz Julian Ursyn, 2000 [1823], Pamiętniki czasów moich, t. 1, Tower Press, Gdańsk.
Pamiętnik nr 1363/222 Z.M.W. z pow. Kobryń, syn dworskiego parobka, ur. 1909 r., w: Józef Chałasiński, Młode pokolenie chłopów, t. 1, 1984 [1938], Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa, s. 165–181.
Pamiętnik nr 3, w: Pamiętniki bezrobotnych. Nr 1–57, t. 1 [reedycja publikacji Instytutu Gospodarstwa Społecznego, wstęp Ludwik Krzywicki], 1967 [1933], Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa.
Słomka Jan, 1912, Pamiętniki włościanina: od pańszczyzny do dni dzisiejszych, Krakowska Drukarnia Nakładowa, Kraków (https://www.pbc.rzeszow.pl/dlibra/publication/14905/edition/13621/content?ref=desc).
Szymanowska Zofia, 1980, Opowieść o naszym domu, Polskie Wydawnictwo Muzyczne, Kraków.
Świdrowski Józef, 1980, Moja droga w świat. Wspomnienia 1906–1939, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Wardell Halina, 1972, Bez paszportu i dewiz. Wspomnienia 1939–1947, Czytelnik, Warszawa.
Watowa Ola, 2000. Wszystko co najważniejsze…, Czytelnik, Warszawa.
Wilkońska Paulina, 1959 [1871], Moje wspomnienia o życiu towarzyskim w Warszawie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Wysocki Alfred, 1974, Sprzed pół wieku, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Żeromski Stefan, 1964, Dzienniki, t. 3, Czytelnik, Warszawa.
Uniwersytet Gdański Polska
https://orcid.org/0000-0002-0608-9136
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
