„Business as usual” – Nord Stream 2 jako kontynuacja sowiecko-niemieckiej współpracy gazowej z lat siedemdziesiątych. Kontekst historyczny, implikacje dla bezpieczeństwa w regionie oraz polityki międzynarodowej
Abstrakt
Nord Stream 2 (NS2) is one of the most controversial international projects in the gas industry. The construction of the gas pipeline began in the period of serious tensions between Russia and the West. Gazprom’s European partners ignore the legitimate concerns of their allies regarding the implications of the investment for politics and security. The dispute is somewhat reminiscent of the Cold War period when Germany and Austria established gas cooperation with the USSR. The article presents the current political context of the gas relations of the European countries and the USSR/Russia and the implications of building NS2 for politics
and security in Europe.
Słowa kluczowe
Nord Stream 2; Rosja; Niemcy; gaz ziemny; Ostpolitik; Gazprom; zimna wojna; bezpieczeństwo energetyczne; Polska; Unia Europejska
Bibliografia
Bieliszczuk B., Dwa lata po Fukushimie. Sektor energetyczny, strategia rządu i przyszłość Japonii, „Poliarchia” 2014, nr 2, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://www.uj.edu.pl/documents/123362602/2bd93b1d-b3d6-4827-ae3d-40c4fec172bd>.
Bieliszczuk B., Eksport amerykańskiego gazu. Szanse, perspektywy i wpływ na (między)narodową gospodarkę, „Kultura i Polityka” 2014, nr 12, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <http://www.wse.krakow.pl/pl/nauka-i-badania/kip/archiwum-kip/1907-energetyka-12-2012-numer-specjalny>.
Bieliszczuk B., Konkurencja pod kontrolą: perspektywa zastosowania prawa UE wobec Nord Stream 2, „Biuletyn PISM” 2017, nr 122 (1564), dostępny w internecie [dostęp: 7.02.2019]: <http://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-122-1564>.
Bieliszczuk B., Negocjacje w sprawie utrzymania tranzytu gazu przez Ukrainę, „Biuletyn PISM” 2018, nr 108 (1681), dostępny w internecie [dostęp: 7.02.2019]: <https://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-108-1681>.
Bieliszczuk B., Rosatom gra w zielone: nowe obszary rosyjskiej współpracy z zagranicą, „Biuletyn PISM” 2018, nr 49 (1622), dostępny w internecie [dostęp: 7.02.2019]: <https://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-49-1622>.
Bieliszczuk B., Legucka A., Druga generacja elity władzy w Rosji, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2018, dostępny w internecie [dostęp: 11.01.2019:]: <http://www.pism.pl/files/?id_plik=24961>.
Bodalska B., Poland wants to speed up progress on gas directive, „EurActiv” [online], 12.06.2018 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie <https://www.euractiv.com/section/energy/news/poland-wants-to-speed-up-progress-on-gas-directive/>.
Bosch F., Energy diplomacy: West Germany, the Soviet Union and the oil crises of the 1970s, „Historical Social Research” 2014, vol. 39, No. 4.
BP statistical review of world energy June 2018, „BP” [online, dostęp: 24.10.2018] dostępny w internecie: <https://www.bp.com/content/dam/bp/business-sites/en/global/corporate/xlsx/energy-economics/statistical-review/bp-stats-review-2018-all-data.xlsx>.
Brown Jr. M. L., Soviet reaction to the U. S. pipeline embargo. The impact on future Soviet economic relations with the West, „Maryland Journal of International Law” 1984, vol. 8, issue 1, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <http://digitalcommons.law.umaryland.edu/cgi/viewcontent.cgi?article=1204&context=mjil>.
Cannon L., Reagan to impose limited sanctions on British fi rm six, „The Washington Post” [on-line], 1.09.1982 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <http://www.washingtonpost.com/archive/politics/1982/09/01/reagan-to-impose-limited-sanctions-on-british-firm-six/038d62b3-f6ff-49ba-8f4b-48f30cbb9698>.
CIA’s analysis of the Soviet Union, 1947−1991, ed. G. K. Haines, R. E. Leggett, CIA, Washington 2001, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://nomorebiggov.files.wordpress.com/2008/11/cias-analysis-of-the-soviet-union-1947-1991.pdf>.
Dąbrowski A., Legucka A., Sankcje USA wobec Rosji, „Biuletyn PISM” 2017, nr 73 (1515), dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <http://www.pism.pl/publikacje/biuletyn/nr-73-1515#>.
Efron S., Angry Russia cuts off gas to Estonia. Embargo. The stoppage comes a day after President Yeltsin threatened reprisals for what he called the Baltic state’s „apartheid” policy, „Los Angeles Times” [online], 26.06.1993 [dostęp: 3.01.2019], dostępny w internecie: <http://articles.latimes.com/1993-06-26/news/mn-7413_1_russian-gas>.
Energia i obronność w regionie nordycko-bałtyckim, red. A. Gawlikowska-Fyk, M. Terlikowski, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2018, dostępny w internecie [dostęp: 7.02.2019]: <https://www.pism.pl/files/?id_plik=24172>.
Escritt T., Friendship no more. How Russian gas is a problem for Germany, „Reuters” [on-line], 6.08.2018 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <https://www.reuters.com/article/us-germany-russia-gas/friendship-no-more-how-russian-gas-is-a-problem-for-germany-idUSKBN1KR0HH>.
Fischer S., Nord Stream 2: trust in Europe, „Policy Perspectives” (CSS) 2016, vol. 4/4, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <http://www.css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/pdfs/PP4-4.pdf>.
Foreign relations of the United States. 1981−1988, vol. 3: Soviet Union, January 1981–January 1983, ed. J. G. Wilson, A. M. Howard, Department of State, Washington 2016, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://history.state.gov/historicaldocuments/frus1981-88v03>.
Formuszewicz R., Biznes z asekuracją. Niemiecko-rosyjska współpraca w sektorze gazowym w kontekście konfliktu rosyjsko-ukraińskiego, „Bezpieczeństwo Narodowe” 2015, nr 2 (34), dostępny w internecie [dostęp: 10.01.2019]: <https://www.bbn.gov.pl/ftp/dok/03/34_Formuszewicz_Bezpieczenstwo_Narodowe.pdf>.
Gawlikowska-Fyk A., Nowak Z., Puka L., Gry gazowe Unii Europejskiej – czas na zmianę zasad? Przypadek Rosji i Norwegii. Lekcje dla UE, Norwegii i Polski, „Raport PISM”, sierpień 2015, dostępny w internecie [dostęp: 8.01.2019]: <https://goodgov.pism.pl/files/?id_plik=20244>.
Gawlikowska-Fyk A., Terlikowski M., Wiśniewski B., Zaręba S., Nord Stream 2: inconvenient questions, „PISM Policy Paper” 2018, nr 5 (165), dostępny w internecie [dostęp: 17.12.2018]: <http://www.pism.pl/Publikacje/PISM-Policy-Paper-no-165>.
Geopolityka rurociągów. Współzależność energetyczna a stosunki międzypaństwowe na obszarze postsowieckim, red. E. Wyciszkiewicz, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008.
Gibadło L., Zmiana przywództwa w CDU. Polityka zagraniczna według nowej liderki Annegret Kramp-Karrenbauer, „Komentarz PISM” 2018, nr 85, dostępny w internecie [dostęp: 9.01.2019]: <http://www.pism.pl/publikacje/komentarz/nr-85-2018>.
Gotev G., Trump begins NATO summit with Nord Stream 2 attack, „EurActiv” [online], 11.07.2018 [dostęp: 7.01.2019], dostępny w internecie: <https://www.euractiv.com/section/energy/news/trump-begins-nato-summit-with-nord-stream-2-attack>.
Grätz J., Russia’s pipeline overstretch. Market monopolisation at the expense of reliability, „Russian Analytical Digest” 2012, No. 113, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <http://www.css.ethz.ch/content/dam/ethz/special-interest/gess/cis/center-for-securities-studies/pdfs/RAD-113-9-12.pdf>.
Gustafson T., The Soviet gas campaign. Politics and policy in Soviet decisionmaking, RAND 1983, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018: <http://www.rand.org/content/dam/rand/pubs/reports/2007/R3036.pdf>.
Hardt J., Gold D. L., Soviet gas pipeline: U. S. options, [b.m.w. 1982], dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://www.everycrsreport.com/files/19821008_IB82020_51fe1a4fb02ad6bff880735be3804b2341958d11.pdf>.
Harper J., German MPs call for clarifi cation on contentious Russian gas pipeline Nord Stream 2, „Deutsche Welle”, 21.02.2018 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <http://www.dw.com/en/german-mps-call-for-clarifi cation-on-contentious-russian-gas-pipeline-nord-stream-2/a-42655495>.
Hayes M., Algerian gas to Europe. The transmed pipeline and early Spanish gas import projects, Baker Institute 2004.
Högselius P., Red gas. Russia and the origins of European energy dependence, Palgrave Macmillan, New York 2013.
Koch M., Riecke T., Stratmann K., How the US could halt Nord Stream 2, „Handelsblatt” [online], 7.01.2019 [dostęp: 9.01.2019], dostępny w internecie: <https://www.handelsblatt.com/today/politics/secondary-us-sanctions-how-the-us-could-halt-nord-stream-2/23834864.html>.
Kotek P., Selei A., Takácsné Tóth B., The impact of the construction of the Nord Stream 2 gas pipeline on gas prices and competition, „REKK” [online], 24.02.2017 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <https://rekk.hu/research_paper/63/the_impact_of_the_construction_of_the_nord_stream_2_gas_pipeline_on_gas_prices_and_competition>.
Kupchinsky R., Nord Stream, Matthias Warnig (codename “Arthur”) and the Gaz prom lobby, „Eurasia Daily Monitor” 2009, vol. 6, issue 114, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://jamestown.org/program/nord-stream-matthias-warnig-codename-arthur-and-the-gazprom-lobby>.
Larsson R. L., Russia’s energy policy. Security dimensions and Russia’s reliability as an energy supplier, Swedish Defence Research Agency, Stockholm 2006.
Lewis P., A Soviet project tempts Europe, „New York Times” [online], 30.05.1982 [dostęp: 8.01.2019], dostępny w internecie: <https://www.nytimes.com/1982/05/30/business/a-soviet-project-tempts-europe.html>.
Makarova Victor N., Victor D., The Belarus connection. Exporting Russian gas to Germany and Poland, James A. Baker III Institute for Public Policy 2004, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://web.archive.org/web/20070307093056/http://iis-db.stanford.edu/pubs/20603/Yamal_final.pdf>.
Makarova Victor N., Victor D. G., Bypassing Ukraine: exporting Russian gas to Poland and Germany, [w:] Natural gas and geopolitics. From 1970 to 2040, ed. D. G. Victor, A. M. Jaffe, M. H. Hayes, Cambridge University Press, Cambridge 2009.
Morris C., Pehnt M., Energy transition. The German Energiewende, Heinrich Böll Stiftung, Berlin 2012, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://book.energytransition.org/sites/default/files/downloads-2016/book/German-Energy-Transition_en.pdf>.
Naegele J., Czech Republic/Russia: Ambassador draws ire in Prague and abroad, „Radio Liberty” [online], 9.03.1997 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <https://www.rferl.org/a/1083919.html>.
Natural gas and geopolitics. From 1970 to 2040, ed. D. G. Victor, A. M. Jaffe, M. H. Hayes, Cambridge University Press, Cambridge 2009.
Neumann A. i in., Natural gas supply. No need for another Baltic Sea pipeline, „DIW Weekly Report” 2018, No. 27, dostępny w internecie [dostęp: 10.01.2019]: <https://www.diw.de/sixcms/detail.php?id=diw_01.c.593668.en>.
The new gas supply route to Europe, „Nord Stream” [online, dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <http://media.nord-stream.com/media/news/facts/en/2008/09/the-new-gas-supply-route-to-europe_20080901.pdf>.
Nies S., Oil and gas delivery to Europe, IFRI, Paris–Brussels 2011 (Gouvernance europeenne et geopolitique de l'énergie, 11), dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://inis.iaea.org/collection/NCLCollectionStore/_Public/42/050/42050154.pdf>.
Nordheimer J., Britain, angry at U. S., again defi es sanctions, „The New York Times” [on-line], 11.11.1982, [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <http://www.nytimes.com/1982/09/11/business/britain-angry-at-us-again-defies-sanctions.html>.
Pancevski B., In win for Trump, Merkel changes course on U. S. gas imports, „The Wall Street Journal” [online], 22.10.2018 [dostęp: 25.10.2018], dostępny w internecie: <https://www.wsj.com/articles/in-win-for-trump-merkel-changes-course-on-u-s-gas-imports-1540209647>.
Paruch W., W obronie interesów narodowych i tożsamości politycznej Europy Środkowo-Wschodniej. Eurorealizm w myśli politycznej Prawa i Sprawiedliwości, [w:] „Rodzinna Europa”. Europejska myśl polityczno-prawna u progu XXI wieku, red. P. Fiktus, H. Malewski, M. Marszał, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2015 (Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. e-Monografie, 64), dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/66144/27_Waldemr_Paruch.pdf>.
Pirani S., Stern J., Yafi mava K., The Russo-Ukrainian gas dispute of January 2009. A comprehensive assessment, Oxford Institute for Energy Studies 2009, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://www.oxfordenergy.org/publications/the-russo-ukrainian-gas-dispute-of-january-2009-a-comprehensive-assessment/>.
Rettman A., Eastern EU leaders to warn Juncker on Nord Stream II, „EU Observer” [on-line], 17.03.2016 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <https://euobserver.com/foreign/132726>.
Rettman A., Markets shun Nord Stream 2 amid US threat, „EU Observer” [online], 14.09.2017 [dostęp: 7.02.2019], dostępny w internecie: <https://euobserver.com/energy/139007>.
„Rodzinna Europa”. Europejska myśl polityczno-prawna u progu XXI wieku, red. P. Fiktus, H. Malewski, M. Marszał, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław 2015 (Prace Naukowe Wydziału Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego. e-Monografie, 64), dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <http://repozytorium.uni.wroc.pl/Content/66144/27_Waldemr_Paruch.pdf>.
Roszkowski W., Półwiecze. Historia polityczna świata po 1945 roku, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2005.
Roxburgh A., Strongman u szczytu władzy. Władimir Putin i walka o Rosję, Olé, Warszawa 2014.
Soldatkin V., Osborn A., Russia’s Lavrov: Ukraine is unreliable as gas transit route to Europe, „Reuters” [online], 26.01.2016 [dostęp: 7.02.2019], dostępny w internecie: <https://www.reuters.com/article/ukraine-crisis-russia-gas-idUSR4N15A00E>.
Soviet economic problems and prospects, [w:] CIA’s analysis of the Soviet Union, 1947−1991, ed. G. K. Haines, R. E. Leggett, CIA, Washington 2001, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://nomorebiggov.files.wordpress.com/2008/11/cias-analysis-of-the-soviet-union-1947-1991.pdf>.
Stern J., Gas pipeline co-operation between political adversaries: examples from Europe, Chatham House 2005, dostępny w internecie [dostęp: 26.10.2018]: <https://www.chathamhouse.org/sites/files/chathamhouse/public/Research/Energy,%20Environment%20and%20Development/jsjan05.pdf>.
Stern J. P., Soviet natural gas development to 1990, Lexington Books, Lexington 1980.
Strzelczyk J., Ucieczka ze wschodu. Rosja w polskiej polityce 1989−1993, Rytm, Warszawa 2002.
Szeptycki A., Stosunki pomiędzy Federacją Rosyjską i Ukrainą w sektorze gazowym, [w:] Geopolityka rurociągów. Współzależność energetyczna a stosunki międzypaństwowe na obszarze postsowieckim, red. E. Wyciszkiewicz, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa 2008.
Weiss G. W., The farewell dossier. Duping the Soviets, „CIA” [online], 14.04.2007 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <https://www.cia.gov/library/center-for-the-study-of-intelligence/csi-publications/csi-studies/studies/96unclass/farewell.htm>.
Wieczorkiewicz P. P., Sowiety. Historia ZSRS, Wydawnictwo LTW, Łomianki 2017.
Wintour P., Germany and Russia gas links: Trump is not only one to ask questions, „The Guardian” [online], 11.07.2018 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: < https://www.theguardian.com/us-news/2018/jul/11/germany-and-russia-gas-links-trump-questions-europe-nord-stream2>.
Zachmann G., Nord Stream 2 means gains for Germany but pain for Europe, „Bruegel” [online], 23.06.2017 [dostęp: 26.10.2018], dostępny w internecie: <http://bruegel.org/2017/06/nord-stream-2-means-gains-for-germany-but-pain-for-europe/>.
Polski Instytut Spraw Międzynarodowych Polska
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
