Marks i terror. Kilka uwag o ideach, które miały konsekwencje
Abstrakt
Celem artykułu jest rozwinięcie i uzupełnienie argumentacji na rzecz tezy Leszka Kołakowskiego dotyczącej ideowej i praktycznej ciągłości między filozofią Marksa i XX-wiecznymi politycznymi próbami jej urzeczywistnienia ("instytucjonalizacja marksizmu"). Formy wskazanej homologii zostały stypizowane w trzech kategoriach: nieuprawnionego prewidyzmu (historycyzm), propagowania przemocy oraz nierzetelności naukowej. Szkic eksploruje również liczne XIX-wieczne źródła ex ante ukazujące niebezpieczne konsekwencje marksowskiej filozofii dziejów na długo zanim potwierdziły je rewolucyjne doświadczenia ostatniego stulecia. Końcowa część opisuje stale obecne w dyskursie politycznym i utrwalone w dominujących formach pamięci społecznej konsekwencje pojęciowego fermentu związanego z próbami separacji teorii Marksa (w szczególności przez poniechanie jej systemowych odczytów) i nowoczesnych totalitarnych eksperymentów z komunizmem.
Słowa kluczowe
terror; historycyzm; ideologia; marksizm; dyskurs polityczny
Bibliografia
Applebaum A., GUŁag, Warszawa 2005.
Arendt H., Tradycja a epoka nowożytna [w:] H. Arendt, Między czasem minionym a przyszłym, Warszawa 2011.
Arendt H., Korzenie totalitaryzmu, Warszawa 2014.
Bauman Z., Szanse etyki w zglobalizowanym świecie, Kraków 2007.
Beylin M., Marks patrzy na populizm [w:] K. Marks, 18 brumaire'a Ludwika Bonaparte, Warszawa 2011.
Bloom A., Umysł zamknięty, Poznań 2012.
Castro F., Historia mnie uniewinni [w:] Red. W. Władyka, P. Zmelonek, T. Zawadzki, Wielkie mowy historii. Tom 3, Warszawa 2006.
Chudy W., Społeczeństwo zakłamane. Tom I, Warszawa 2007.
Cioran E., Złoty wiek [w:] Tenże, Historia i utopia, Warszawa 2008.
Courtois S., Dlaczego? [w:] S. Curtois, N. Werth, J-L. Panné..., Czarna księga komunizmu, Warszawa 1999.
Davies N., Europa za morzami i stepami [w:] N. Davies, Między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007.
Davies N., Historia a polityka [w:] N. Davies, Między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007.
Davies N., Niezrozumiane zwycięstwo [w:] N. Davies, Między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007.
Davies N., Wątek żydowski w historii Europy [w:] N. Davies, Między Wschodem a Zachodem, Kraków 2007.
Davies N., Europa walczy 1939-1945, Kraków 2008.
Dostojewski F., Biesy, Kraków 2010.
Eagleton T., Dlaczego Marks miał rację?, Warszawa 2014.
Engels F., On Authority - artykuł dostępny pod adresem: <https://www.marxists.org/archive/marx/works/1872/10/authority.htm> (dostęp 28.07.2017).
Engels F., Rozwój socjalizmu od utopii do nauki, Warszawa 1971.
Engels F., Zasady komunizmu [w:] K. Marks, F. Engels, Manifest komunistyczny, Warszawa 2008.
Feyerabend P., Przeciw metodzie, Wrocław 2001.
Friedman M., Friedman R., Od kołyski do grobu [w:] M. Friedman, R. Friedman, Wybór pism, Sosnowiec 1994.
Frołow S., Dzierżyński. Miłość i rewolucja, Kraków 2014.
Gaddis J.L., Zimna wojna. Historia podzielonego świata, Kraków 2007.
Hauser A., Flaubert i Zola [w:] Red. A. Mencwel, W kręgu socjologii literatury. Tom II, Warszawa 1980.
Hayek F.A., von, Intelektualiści a socjalizm, Warszawa 2012.
Hayek F.A., von, Konstytucja wolności, Warszawa 2007.
Herling-Grudziński G., Inny świat, Kraków 2000.
Hobsbawm E., Jak zmienić świat? Marks i marksizm 1840-2011, Warszawa 2013.
Johnson P., Intelektualiści, Warszawa 1998.
Karolczuk E., Przedmowa do nowego polskiego wydania... [w:] K. Marks, F. Engels, Manifest komunistyczny, Warszawa 2008.
Koestler A., Ciemność w południe, Warszawa 1990.
Kołakowska A., Komuniści i antykomuniści [w:] A. Kołakowska, Wojny kultur i inne wojny, Warszawa 2010.
Kołakowski L., Czy diabeł może być zbawiony? [w:] L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Kraków 2009.
Kołakowski L., Główne nurty marksizmu. Tomy 1-3 [w tekście: GNM1-3), Warszawa 2009.
Kołakowski L., Intelektualiści [w:] L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Kraków 2009.
Kołakowski L., Marksowskie korzenie stalinizmu [w:] L. Kołakowski, Czy diabeł może być zbawiony i 27 innych kazań, Kraków 2009, s. 365.
Kuderowicz Z., Miejsce pracy w Marksowskim humanizmie, Etyka 6/1970.
Kuehnelt-Leddihn E., von, Ślepy tor. Ideologia i polityka lewicy 1789-1984, Wrocław 2007.
Kundera M., Nieznośna lekkość bytu, Warszawa 2014.
Kundera M., Żart, Warszawa 2014.
Le Bon G., Psychologia socjalizmu, Warszawa 1997.
Lenin W.I., Marksizm a powstanie [w:] S. Žižek, Rewolucja u bram, Kraków 2006.
Lilla M., Lekkomyślny umysł. Intelektualiści w polityce, Warszawa 2001.
Lowenthal L., Recepcja dzieła Dostojewskiego w Niemczech [w:] Red. A. Mencwel, W kręgu socjologii literatury. Tom II, Warszawa 1980.
Lukács G., Historia i świadomość klasowa, Warszawa 2013.
Mackiewicz J., Zwycięstwo prowokacji, Londyn 2007.
Mackiewicz J., Sprawa pułkownika Miasojedowa, Londyn 2010.
Margolin J-L., Chiny - długi marsz w ciemności [w:] S. Courtois, N. Werth, J-L. Panné..., Czarna księga komunizmu, Warszawa 1999.
Marks K., Engels F., Address of the Central Committee to the Communist League - prelekcja dostępna pod adresem: <https://www.marxists.org/archive/marx/works/1847/communist-league/1850-ad1.htm> (dostęp: 28.07.2017).
Marks K., Engels F., Manifest komunistyczny, Warszawa 2008.
Marks K., List do Wilhelma Brackego [w:] K. Marks, Krytyka programu gotajskiego, Warszawa 2007.K. Marks, K. Marks, Krytyka programu gotajskiego, Warszawa 2007.
Miłosz C., Zniewolony umysł, Kraków 1999.
Nowak-Jeziorański J., Wojna w eterze, Kraków 2006.
Panasiuk R., Przedmowa [w:] F. Engels, Ludwik Feuerbach i zmierzch klasycznej filozofii niemieckiej, Warszawa 1974.
Pipes R., Komunizm, Warszawa 2008.
Pipes R., Rosja bolszewików, Warszawa 2010.
Popper K.R., Społeczeństwo otwarte i jego wrogowie. Tom 1-2 (w tekście SO1-2), Warszawa 2006.
Raspail J., Obóz świętych, Poznań 2005.
Schumpeter J.A., Kapitalizm, socjalizm, demokracja, Warszawa 2009.
Scruton R., Pożytki z pesymizmu, Poznań 2012.
Sołżenicyn A., Odmowa udziału w kłamstwie [w:] Red. W. Władyka, P. Zmelonek, T. Zawadzki, Wielkie mowy historii. Tom 4, Warszawa 2006.
Sołżenicyn A., Archipelag GUŁag. Tom II, Poznań 2008.
Sołżenicyn A., Archipelag GUŁag. Tom III, Poznań 2008.
Sorel G., Rozważania o przemocy, Warszawa 2014.
Sorokin P., Ruchliwość społeczna, Warszawa 2009.
Swift J., Podróże Guliwera, Warszawa 1956.
Szpotański J., Szmaciak [w:] J. Szpotański, Gnom Caryca Szmaciak, Łomianki 2007.
Sztumski J., Elity i ich miejsce w społeczeństwie, Katowice 1997.
Waryński L., Usprawiedliwieni jesteśmy przed własnym sumieniem i przed ludem, [w:] Red. W. Władyka, P. Zmelonek, T. Zawadzki, Wielkie mowy historii. Tom 3, Warszawa 2006.
Wheen F., Marks. Kapitał. Biografia, Warszawa 2007.
Zawadzki S., Wstęp [w:] W. Lenin, Państwo a rewolucja, Warszawa 1972.
Zola E., Germinal, Wrocław 2005.
Žižek S., O wierze, Warszawa 2008.
Uniwersytet Śląski Polska
https://orcid.org/0000-0002-2306-5064
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
