Utopia życia po kapitalizmie
Odejście od wzrostu w ujęciu Tima Jacksona
Abstrakt
Tematem tekstu jest wizja społeczeństwa postkapitalistycznego brytyjskiego ekonomisty i badacza zrównoważonego rozwoju, Tima Jacksona. Jest to utopia unikatowa, możliwa do zrealizowania, budowana w oparciu o najnowsze ekonomiczne ustalenia empiryczne i raporty przyrodoznawców dotyczące powagi współczesnych zagrożeń środowiskowych. Artykuł systematycznie rekonstruuje jej najważniejsze założenia.
Argumentacje Jacksona wymierzone są przeciwko „wzrościzmowi” (ang. growthism), to znaczy bezrefleksyjnej akceptacji samej logiki nie kończącego się wzrostu gospodarczego za wszelką cenę. Utopia budowana przez tego ekonomistę opiera się na filarach równowagi, dobrobytu (prosperity), psychologicznego przepływu (flow) i wytwarzania (work). Artykuł wykorzystuje idee zawarte w pracach Jacksona (Dobrobyt bez wzrostu. Ekonomia dla planety o ograniczonych zasobach z 2009 roku oraz Post Growth. Life after Capitalism z roku 2021), a także wybrane tezy i ustalenia nurtu ekonomii ekologicznej dewzrostu.
Słowa kluczowe
ekonomia ekologiczna dewzrostu; utopia; antropocen; dobrobyt; przepływ
Bibliografia
Arendt H., Kondycja ludzka, przeł. A. Łagodzka, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2020.
Bentley R.A., E.J. Maddison, P.H. Ranner i in., Social Tipping Points and Earth System Dynamics, „Frontiers in Environmental Science”, 2014, sierpień, t. 2, artykuł 35, s. 1–7.
Bińczyk E., Epoka człowieka. Retoryka i marazm antropocenu, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018.
Bińczyk E., Planetarna myśl społeczna oraz wystudzanie wzrostu, „Studia Socjologiczne” 2022, nr 3 (246), s. 9–27.
Catlin J.R., Wang Y.T., Recycling Gone Bad: When the Option to Recycle Increases Resource Consumption, „Journal of Consumer Psychology” 2013, nr 23, s. 122–127.
Crutzen P.J., E.F. Stoermer, The ‘Anthropocene’, „Global Change Newsletter” 2000, nr 41, s. 17–18.
Csikszentmihalyi M., Przepływ. Jak poprawić jakość życia, przeł. M. Wajda, Wydawnictwo Studio EMKA, Warszawa 1996.
D’Alisa G., F. Demaria, G. Kallis (red.), Dewzrost. Słownik nowej ery, przeł. Ł. Lange, Langel Łucja Lange, Łódź 2020.
Daly H., Beyond Growth: the Economic of Sustainable Development, Beacon Press, Boston 1996.
Easterlin R., Hapiness and Economic Growth: The Evidence, Discussion Paper, nr 7187, Institute for the Study of Labour (IZA), Boston 2013.
Fletcher R., C. Rammelt, Decoupling: A Key Fantasy of the Post-2015 Sustainable Development Agenda, „Globalizations” 2017, t. 14, nr 3, s. 450–467.
Freeland C., Plutocrates: The Rise of the New Global Super-Rich and the Fall of Everyone Else, Penguin Group, London 2013.
Galbraith K., Godne społeczeństwo. Program troski o ludzkość, przeł. A. Szeworski, Polskie Towarzystwo Ekonomiczne, Warszawa 2012.
Hay I. (red.), Geographies of the Super-Rich, Edward Elgar, Cheltenham, UK Northampton, MA 2013.
Hickel J., What Does Degrowth Mean? A Few Points of Clarification. „Globalizations” 2020, nr 18 (7784), s. 1–7.
Hickel J., Mniej znaczy lepiej. O tym, jak odejście od wzrostu gospodarczego ocali świat, przeł. J.P. Listwan, Karakter, Kraków 2021.
Hornsey M.J., K.S. Fielding, Understanding (and Reducing) Inaction on Climate Change, „Social Issues and Policy Review” 2020, t. 14, nr 1, s. 3–35.
Jackson, T., An Economic Reality Check, TED Global, Ideas Worth Spreading, Oxford, England) 2010, https://www.ted.com/talks/tim_jackson_an_economic_reality_check (dostęp: 20.08.2022).
Jackson T., Dobrobyt bez wzrostu. Ekonomia dla planety o ograniczonych zasobach, przeł. M. Polakowski, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń 2015.
Jackson T., Post Growth. Life after Capitalism, Polity Press, Cambridge, UK Medford, MA 2021.
Kallis G., In Defence of D egrowth, „Ecological Economics” 2011, nr 70, s. 873–880.
Latouche S., Farewell to Growth, Polity Press, Cambridge 2009.
Lessenich S., Living Well at Other’s Expense. The Hidden Costs of Western Prosperity, przeł. N. Somers, Polity Press, Cambridge Medford, MA 2019.
Mazar N., C.B. Zhong, Do Green Products Make us Better People?, „Psychological Science” 2010, nr 21, s. 494–498.
Ngai P., L. Huilin, G. Yuhua i in. (red.), Niewolnicy Apple’a. Wyzysk i opór w chińskich fabrykach Foxconna, przeł. M. Walulik, Oficyna Wydawnicza Bractwa „Trojka”, Poznań 2013.
Raworth K., Ekonomia obwarzanka. Siedem sposobów myślenia o ekonomii XXI wieku, przeł. A. Paszkowska, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2021.
Reichel A., R. Perey, Moving Beyond Growth in the Anthropocene, „The Anthropocene Review” 2018, nr 5 (3), s. 242–249.
Sagan L., On the Origins of Mitosing Cells, „Journal of Theoretical Biology” 1967, nr 14 (3), marzec, s. 225–274.
Stiglitz J., Cena nierówności. W jaki sposób dzisiejsze podziały społeczne zagrażają naszej przyszłości?, przeł. R. Mitoraj, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2015.
Strunz S., H. Schindler, Identifying Barriers Toward a Post-growth Economy A Political Economy View, „Ecological Economics” 2018, nr 153, s. 68–77.
Stuart D., R. Gunderson, B. Petersen (red.), The Degrowth Alternative. A Path to Address our Environmental Crisis? Routledge, London New York 2021.
Victor P., Managing without Growth. Slower by Design, not Disaster, wyd. drugie popr. i uzup., Edward Elgar, Cheltenham, UK Northhampton, MA 2019.
Ward J.D., P.C. Sutton, A.D. Werner i in., Is Decoupling GDP Growth from Environmental Impact Possible?, „PloS One” 2016, 11, e0164733, DOI: 10.1371/journal.pone.0164733.
Weizsäcker E.U. von, A. Wijkman, Come On! Capitalism, Short-termism and the Destruction of the Planet, Springer, New York 2018.
Werfel S.H., Household Behaviour Crowds out Support for Climate Change Policy when Sufficient Progress is Perceived, „Nature Climate Change” 2017, nr 7, s. 512–515.
Van den Bergh J.C., Environment versus Growth: a Criticism of „Degrowth” and a Plea for „A-growth”, „Ecological Economics” 2011, nr 70, s. 881–890.
York R., J.A. McGee, Understanding the Jevons Paradox, „Environmental Sociology” 2016, nr 2 (1), s. 77–87, DOI: 0.1080/23251042.2015.1106060.
Wydział Filozofii i Nauk Społecznych UMK Polska
http://orcid.org/0000-0002-8945-1371
Pracuje na Wydziale Filozofii i Nauk Społecznych UMK w Toruniu. Zajmuje się współczesną filozofią środowiskową, założeniami filozoficznymi ekonomii ekologicznej, filozofią nauki, kontrowersjami w nauce, studiami nad nauką i technologią. Członkini Rady Naukowej IFiS PAN, Komitetu Prognoz PAN, Rady Ekspertów Koalicji Klimatycznej i Rady Fundacji Edukacji Klimatycznej.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
