Silesian Language or Dialect: Why Do We Need a Standard?
Abstrakt
The article’s goal is to reflect on the history of the regional identity of the Upper Silesian region of Poland. Although historical, political, and cultural aspects are considered, the focus is on the linguistic dimension, since language is one of the most important elements of collective identity. The article opens with a short historical overview, starting with the period of the Industrial Revolution, which was the crucial moment for the formation of the so-called Upper Silesian mixed code which is the subject of reflection in this article. Next, we analyse the status of the Silesian ethnolect and the possibility of raising it to the rank of a regional language. The investigation is conducted from the point of view of Polish linguistics, but based on a wider perspective of European minority language politics.
Bibliografia
AA.VV., Gōrnoślōnski ślabikŏrz, Pro Loquela Silesiana, Chorzów 2010.
Ajschylos, Prōmytojs przibity, transl. Z. Kadłubek, Silesia Progress, Luboszyce 2013.
Bartmiński J., O derywacji stylistycznej. Gwara ludowa w funkcji języka artystycznego, UMCS, Lublin 1977.
Bednarek M., “Od suchara do pierwszego na świecie biura tłumaczeń. Bo po śląsku się godo”, Gazeta Wyborcza, 23 grudnia 2016.
Bońkowski R., “Etapy standaryzacji języka bośniackiego”, Zeszyty Cyrylo-Metodiańskie 2013, No. 2, pp. 34–44.
Bouchard Ryan E., “Why do Low-Prestige Language Varietes Persist?”, in: H. Giles, R.St. Clair, Robert (eds), Language and Social Psychology, Blackwell, Oxford 1979, pp. 145–157.
Burzywoda U., Cząstka-Szymon B., Dylus D., Synowiec H., “Język mieszkańców Katowic – zróżnicowanie i funkcjonowanie dawniej i dziś”, in: A. Barciak, E. Chojecka, S. Fertacz (eds), Środowisko, dzieje, kultura, język i społeczeństwo, Muzeum Historii Katowic, Katowice 2012, Vol. II, pp. 309–394.
Camilleri A., T. De Mauro, La lingua batte dove il dente duole, Laterza, Bari 2014.
Ciurlok J., Ślōnski Kafka, Silesia Progress, Luboszyce 2016.
Czesak A., Współczesne teksty śląskie na tle procesów językotwórczych i standaryzacyjnych współczesnej słowiańszczyzny, Księgarnia Akademicka, Kraków 2015.
Dardano M., Trifone P., Grammatica italiana con nozioni di linguistica, Zanichelli, Bologna 1983.
De Saussure F., Cours de linguistique générale, Arbre D’Or, Genève 2005.
Dickens Ch., Godniǒ pieśń, transl. by G. Kulik, Silesia Progress, Luboszyce 2017.
Drenda J., Gramatyka gwary górnośląskyj regionu katowicko-bytomskygo, Siemianowice Śląskie 2017.
Dyrda D., Rychtig Gryfno Godka Słownik polsko-śląski, Instytut Slunskij Godki, Lędziny 2009.
Gojniczek W., Kaczmarek R., “Kościoły i podziały diecezjalne od wojen śląskich do czasów współczesnych”, in: 500 lat Reformacji na Górnym Śląsku, FNCE, Katowice 2017, pp. 41–86.
Gojniczek W., Kaczmarek R.,“Reformacja i kontrreformacja na Górnym Śląsku od początków do XVIII wieku”, in: 500 lat Reformacji na Górnym Śląsku, FNCE, Katowice 2017, pp. 19–40.
Grabias S., Jezyk w zachowaniach społecznych. Podstawy socjolingwistyki i logopedii, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2019.
Grynicz B., Roczniok A., Ślabikorz ABC, Narodowa Oficyna Śląska, Zabrze 2010.
Hentschel G., Fekete I., Tambor J., “Głos w sprawie aktualnego stanu użycia zapożyczeń niemieckich we współczesnym etnolekcie śląskim i postaw językowych jego użytkowników (raport wstępny z projektu badawczego)”, Forum Lingwistyczne 2019, No. 6.
Jaroszewicz H., “Rozwój języka Górnoślązaków w XXI w. Szkic socjolingwistyczny”, Zeszyty Łużyckie 2019, No. 53, pp. 25–42.
Jaroszewicz H., “Współczesny rozwój etnolektu śląskiego na tle językowych procesów emancypacyjnych w Europie”, Slavica Wratislaviensia 2020, No. 171, pp. 101–109.
Kaczmarek R., “Ludzie – stosunki demograficzne, struktura społeczna, podziały wyznaniowe, etniczne i narodowościowe”, in: J. Bahlcke, D. Gawrecki, R. Kaczmarek
Ryszard (eds), Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice 2011, pp. 39–56.
Kadłubek Z., Listy z Rzymu, Silesia Progress, Luboszyce 2008.
Kallus B., Słownik gȏrnoślȏnskij godki, Silesia Progress, Luboszyce 2007.
Kamusella T., “Silesian: from gwara to language after 1989”, Rocznik Polsko-Niemiecki 2019, No. 24/1, pp. 78–119.
Kik M., Filozofja po ślōnsku, Silesia Progress, Luboszyce 2015.
Kloss H., “‘Abstand languages’ and ‘ausbau languages’”, Anthropological Linguistics 1967, Vol. 9, No. 7, pp. 29–41.
Kowalska A., Z historii polszczyzny ogólnej i regionalnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2002.
Landry R., Bourhis R. Y., “Linguistic Landscape and Ethnolinguistic Vitality. An Empirical Study”, Journal of Laguage and Social Psychology 1997, No. 16 (1), pp. 23–49.
Lubaś W., Studia socjolingwistyczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2013.
Lysko A., Duchy wojny, Śląsk, Katowice 2008–2017.
Melon M., Kōmisorz Hanusik, Silesia Progress, Luboszyce 2014–2016.
Myśliwiec M., “Ślōnskŏ godka – przaśny folklor czy język regionalny?”, Przegląd Prawa Konstytucyjnego 2013, No. 3 (15), pp. 99–120.
Nijakowski L., “O procesach narodowotwórczych na Śląsku”, in: L. Nijakowski (ed.), Nadciągają Ślązacy. Czy istnieje narodowość śląska?, Wydawnictwo Naukowe SCHOLAR, Warszawa 2004.
Nitsch K., Dialekty polskie Śląska. Materiały i Prace Komisji Językowej Akademii Umiejętności, 2nd ed. Vol. IV, Kraków 1939.
Nowakowska-Kempna I., “…uważam stworzenie jednego wspólnego dialektu śląskiego za niemożliwe”, Śląsk 2008, No. 11 (157).
Nowy Testamynt po ślonsku, transl. G. Tobor, Selfpublishing, 2017.
Polański K., “O nauce i języku”, Śląsk 1997, No. 6, pp. 31–38.
Popieliński P., “Etniczność i narodowość rdzennych mieszkańców Górnego Śląska”, Poznańskie Studia Slawistyczne 2015, No. 8, pp. 137–151.
Popieliński P., “Identyfikacje narodowościowe a komunikacja interpersonalna na Górnym Śląsku z perspektywy socjologiczno-politologicznej”, in: M. Czabańska-Rosada, E. Golachowska, E. Serafin, K. Taborska, A. Zielińska (eds), Pogranicze wschodnie i zachodnie, Slawistyczny Ośrodek Wydawniczy, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa 2015.
Przymuszała L., Słownik frazeologizmów i typowych połączeń wyrazowych w gwarach śląskich, Uniwersytet Opolski, Opole 2013.
RJP, “Śląszczyzna jest odmianą dialektalną języka polskiego”, Śląsk 2012, No. 11, p. 3.
Roczniok A., Zbornik polsko-ślonski Słownik polsko-śląski, Narodowa Oficyna Śląska, Zabrze 2007–2010.
Saint- Exupéry A. de, Mały Princ, transl. G. Kulik, Media Rodzina, Poznań 2018.
Schmid H., Wegleitung für den Aufbau einer gemeinsamen Schriftsprache der Dolomitenladiner, Iststitut Cultural Ladin Micura de Rü, San Martin de Tor 1998.
Selvaggi D., Il bilinguismo. Da anomalia a costante antropologia, Aracne, Roma 2012.
Shohamy E., Gorter D., Linguistic Landscape: Expanding the Scenery, Routledge, London 2008, online, https://www.researchgate.net/publication/254919529_Linguistic_landscape_expanding_the_scenery (accessed 2021-05-25).
Słownik gwar śląskich, eds. B. Wyderka, Instytut Śląski, Wrocław 2000–2017.
Sochacki T., Szlabikorz cieszyńskij rzeczy, https://mrrnny.webwave.dev/lib/mrrnny/Szlabikorz-kcg0huxf.pdf.
Struve K., “Germanizacja i agitacja wszechpolska w XIX wieku. Z perspektywy niemieckiej”, in: R. Kaczmarek, J. Bahlcke, D. Gawrecki, Dan (eds.), Historia Górnego Śląska. Polityka, gospodarka i kultura europejskiego regionu, Dom Współpracy Polsko--Niemieckiej, Gliwice 2011.
Świątkiewicz W., Religijność, in: Encyklopedia województwa śląskiego, Vol. II (2015), online: http://ibrbs.pl/mediawiki/index.php/Religijno%C5%9B%C4%87.
Syniawa M., Dante i inksi, Silesia Progress, Luboszyce 2014.
Syniawa M., Ślabikŏrz niy dlŏ bajtli, Pro Loquela Silesiana, Chorzów 2010.
Syniawa M., Wiersze i śpiywki Roberta Burnsa, Silesia Progress, Luboszyce 2016.
Synowiec H., “Jeden śląski język odbierze Ślązakom ich godkę?”, Dziennik Zachodni, 17 lutego 2011, online, https://dziennikzachodni.pl/jeden-slaski-jezyk-odbierze-slazakom-ich-godke/ar/370293 (accesssed 2021-05-25).
Szaraniec L., Osady i osiedla Katowic, Śląsk, Katowice 2010.
Szmeja M., “Czy zmiana identyfikacji? Ślązacy we współczesnym społeczeństwie polskim”, Studia Migracyjne-Przegląd Polonijny 2013, Vol. 39, No. 1 (147), pp. 175–188.
Szołtysek M., Biblia Ślązoka, Wydawnictwo Śląskie ABC. Rybnik 2000.
Szołtysek M., Elementarz śląski, Wydawnictwo Śląskie ABC, Rybnik 2001.
Szołtysek M., Rozmówki śląskie. Podręcznik do nauki sląskiej godki, Śląskie ABC, Rybnik 2008.
Tambor J., Mowa Górnoślązaków oraz ich świadomość językowa i etniczna, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice 2008.
Tambor J., “Status języka a wola ludu i kodyfikacja: przypadek śląski”, Forum Lingwistyczne 2014, No. 1, pp. 37–49.
Twardoch Sz., Kulik G., Drach. Edycja śląska, Wydawnictwo LIterackie, Kraków 2018.
Wicherkiewicz T., “Ginące języki, etniczność, tożsamość i polityka”, in: N. Nau, M. Hornsby, M. Karpiński, K. Klessa, T. Wicherkiewicz, R. Wójtowicz (eds), Języki w niebezpieczeństwie: księga wiedzy, Uniwersytet im. Adama Mickiewicza, Poznań 2016, online, pp. 105–133.
Wicherkiewicz T., Regionalne języki kolateralne Europy – porównawcze studia przypadku z polityki językowej, Wyd. Rys., Poznań 2014.
Wronicz J., “Mowa Ślązaków – gwara, dialekt czy język regionalny (w związku z próbą zmiany statusu prawnego)”, LingVaria 2013, Vol. VIII, No. 1 (15), pp. 173–184.
Wyderka B., “O rozwoju polskich dialektów”, Poznańskie Studia Polonistyczne 2014, Vol. 21, No. 2 (41), pp. 103–113.
Wyderka B., “O standaryzacji języka śląskiego”, Kwartalnik Opolski 2018, No. 1, p. 16.
Zipf G.K., Human Behavior and the Principle of Least Effort: An Introduction to Human Ecology, 2016, online, https://books.google.pl/books?id=m-XDCwAAQBAJ&lpg=PP1&dq=inauthor%3A%22George%20Kingsley%20Zipf%22&hl=pl&pg=PP1#v=onepage&q&f=false
Jagiellonian University Polska
https://orcid.org/0000-0003-0215-3388
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
