System międzynarodowy i jego perspektywy w kontekście wojny rosyjsko-ukraińskiej
Abstrakt
W artykule została podjęta próba nakreślenia uwarunkowań kształtującego się współcześnie przyszłego systemu międzynarodowego. Istotnym elementem tego procesu stała się wywołana przez Rosję wojna w Ukrainie. Jednak obszarem strategicznym, który w sposób decydujący może zdeterminować kształt przyszłego porządku międzynarodowego, jest region Indo-Pacyfiku. Obecnie na świecie hegemonem i najsilniejszym (super)mocarstwem pozostają od czasu zakończenia zimnej wojny (1991 r.) Stany Zjednoczone. Mają one swoje żywotne interesy nie tylko na oceanach, ale i na terenie Eurazji, szczególnie w Europie. Tymczasem w Azji wyrasta Ameryce silny konkurent, jakim są Chiny. Zamierzają one podważyć amerykańską dominację na środkowo-wschodnim Pacyfiku. Autonomiczną potęgą, definiującą swoje interesy niezależnie od wpływów Zachodu i Chin, stają się z kolei Indie – najludniejszy kraj na świecie i aktywnie rozwijające się mocarstwo w basenie Oceanu Indyjskiego. Natomiast gasnącą potęgą jawi się Rosja, słabnąca w rezultacie nie tylko wojny w Ukrainie. Tak więc współcześnie można obserwować postępujący ze zmienną dynamiką proces policentryzacji systemu międzynarodowego.
Słowa kluczowe
system międzynarodowy; rywalizacja; Zachód; Stany Zjednoczone; Rosja; wojna w Ukrainie; Chiny; Indie; war in Ukraine
Bibliografia
Adamczyk M., Nowy Jedwabny Szlak jako próba stworzenia mocarstwa lądowego w myśl klasycznych teorii geopolitycznych, „Kultura – Historia – Globalizacja” 2017, nr 22, s. 3–16.
Allison G., Skazani na wojnę? Czy Ameryka i Chiny unikną pułapki Tukidydesa?, przeł. R. Mościcka, M. Wacław, M. Żbikowska, Wydawnictwo Pascal, Bielsko-Biała 2018.
„Amerykanie się obawiają”. Bartosiak mówi, dlaczego nie pozwolą na upadek Rosji, „Do Rzeczy” [online], 9 IV 2023 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://dorzeczy.pl/opinie/426508/bartosiak-usa-nie-pozwola-na-upadek-rosji.html>.
Bacevich A. J., Granice potęgi. Kres amerykańskiej wyjątkowości, Wydawnictwo Rambler, Warszawa 2011.
Brona A., Polityka zagraniczna Chin nowej ery, PulsAzji [online], [dostęp: 5 IV 2019]: <http://pulsazji.pl/2017/11/22/polityka-zagraniczna-chin-nowej-ery/>.
Brzeziński Z., Wielka szachownica. Główne cele polityki amerykańskiej, przeł. T. Wyżyński, Wydawnictwo Bertelsmann Media, Wydawnictwo Świat Książki, Warszawa 1998.
Buzan B., Little R., Systemy międzynarodowe w historii świata, przeł. E. Borkowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2011.
Cohen R., Russia’s war could make it India’s world, „The New York Times” [online], 31 XII 2022 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://www.nytimes.com/2022/12/31/world/asia/india-ukraine-russia.html>.
Czaputowicz J., Teorie stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.
Friedman G., Następna dekada. Gdzie byliśmy i dokąd zmierzamy, przeł. M. Wyrwas-Wiśniewska, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2012.
Friedman G., Następne sto lat. Prognoza na XXI w., przeł. M. Antosiewicz, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 2022.
Fukuyama F., Koniec historii, przeł. T. Bieroń, M. Wichrowski, Wydawnictwo Zysk i S-ka, Poznań 1996.
Gałganek A., Historia teorii stosunków międzynarodowych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2021.
Góralczyk B., Chiński feniks. Paradoksy wschodzącego mocarstwa, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2022.
Góralczyk B., Niepewność międzyepoki, Forum Dialogu [online], 2 IV 2023, [dostęp: 9 IV 2023]: <https://forumdialogu.eu/2023/04/02/niepewnosc-miedzyepoki/>.
Góralczyk B., Wielki renesans. Chińska transformacja i jej konsekwencje, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2018.
Huntington S. P., Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, przeł. H. Jankowska, Warszawskie Wydawnictwo Literackie Muza, Warszawa 2001.
Iwanek K., Burakowski A., Indie. Od kolonii do mocarstwa 1857–2013, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2013.
Jakes L., Wong E., Biden races to expand coalition against Russia but meets resistance, „The New York Times” [online], 11 VI 2022 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://www.nytimes.com/2022/06/11/us/politics/russia-biden-sanctions.html>.
Jean C., Geopolityka, przeł. T. Orłowski, J. Pawłowska, Wydawnictwo Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław–Warszawa–Kraków 2003.
Kaczmarski M., Nowy Jedwabny Szlak i Eurazjatycka Unia Gospodarcza: chińska i rosyjska praktyka budowy wpływów w Azji Centralnej, „Stosunki Międzynarodowe – International Relations” 2016, t. 52, nr 3, s. 101–116, DOI: 10.7366/020909613201606.
Kagarlicki B., Imperium peryferii. Rosja i system światowy, przeł. B. Szulęcka, Ł. Leonkiewicz, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2012.
Ken Jimbo: Inwazja na Tajwan jest możliwa, „Rzeczpospolita” [online], 24 III 2023 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://www.rp.pl/swiat/art38190001-ken-jimbo-inwazja-na-tajwan-jest-mozliwa>.
Kennedy P., Mocarstwa świata. Narodziny, rozkwit, upadek. Przemiany gospodarcze i konflikty zbrojne w latach 1500–2000, Wydawnictwo Książka i Wiedza, Warszawa 1994.
Kissinger H., Dyplomacja, przeł. S. Głąbiński i in., Wydawnictwo Philip Wilson, Warszawa 1996.
Kissinger H., Porządek światowy, przeł. M. Antosiewicz, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec 2016.
Kołodko G. W., Czy Chiny zbawią świat?, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa 2018.
Kołodko G. W., Wojna i pokój, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2022.
Kowal P., Orzelska-Stączek A., Inicjatywa Trójmorza: geneza, cele, funkcjonowanie, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2019.
Laurelle M., Putin’s war and the dangers of Russian disintegration, „Foreign Affairs” [online], 9 XII 2022 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://www.foreignaffairs.com/russian-federation/putins-war-and-dangers-russian-disintegration>.
Lynch L., The realists were right, The New Statesman [online], 2 IX 2023 [dostęp: 19 X 2023]: <https://www.newstatesman.com/the-weekend-essay/2023/09/ukraine-war-realists-right>.
Mandelbaum M., The four ages of American Foreign Policy: Weak power, great power, superpower, hyperpower, Oxford University Press, Oxford 2022.
Mearsheimer J. J., Tragizm polityki mocarstw, przeł. P. Nowakowski, J. Sadkiewicz, Universitas, Kraków 2019.
Mearsheimer J. J., Wielkie złudzenie. Liberalne marzenia a rzeczywistość, przeł. T. Bieroń, Universitas, Wydawnictwo Nowej Konfederacji, Kraków–Warszawa 2021.
Motyl A.J., Its high time to prepare for Russia’s colapse, FP [online], 7 I 2023 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://foreignpolicy.com/2023/01/07/russia-ukraine-putin-collapse-disintegration-civil-war-empire/>.
Moyn S., Humane: How the United States abandoned peace and reinvented war, Farrar Straus and Giroux, New York 2021.
Parafianowicz Z., Polska na wojnie, Wydawnictwo Czerwone i Czarne, Warszawa 2023.
Pawłuszko T., Kategoria systemu międzynarodowego, [w:] Teorie i podejścia badawcze w nauce o stosunkach międzynarodowych, red. R. Zięba, S. Bieleń, J. Zając, Wydawnictwo Wydziału Dziennikarstwa i Nauk Politycznych Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2015.
Rothermund D., Indie. Nowa azjatycka potęga, przeł. A. Tarnowska, E. Tarnowska, M. Zwoliński, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2021.
Rudd K., The avoidable war. The danger of the catastrophic conflict between the US and Xi Jinping’s China, PublicAffairs, New York 2022.
Saulski A., NATO na Pacyfiku? To realny scenariusz!, wGospodarce.pl [online], 21 IV 2023 [dostęp: 25 IV 2023]: <https://wgospodarce.pl/informacje/126670-nato-na-pacyfiku-to-realny-scenariusz>.
Schweizer P., Victory: The Reagan administration’s Secret Strategy that hastened the collapse of the Soviet Union, Atlantic Monthly Press, New York 1994.
Słomski D., Początek końca ery dolara? To może wywrócić światowy porządek, Business Insider [online], 23 III 2023 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://businessinsider.com.pl/gielda/wiadomosci/poczatek-konca-ery-dolara-to-moze-wywrocic-swiatowy-porzadek/rkq36f3>.
Smith M., Pax Russica: Russia’s Monroe doctrine, Royal United Services Institute for Defense Studies, London 1993.
Status of world nuclear forces, Federation of American Scientists [online], 31 III 2023 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://fas.org/issues/nuclear-weapons/status-world-nuclear-forces/>.
Stępniewski T., Inicjatywa Trójmorza: uwarunkowania geopolityczne i nowy model współpracy regionalnej, „Studia Europejskie” 2018, nr 2, s. 33–43.
Sullivan J., The sources of American power. A foreign policy for a changed world, Foreign Affairs [online], 24 X 2023 [dostęp: 27 X 2023]: <https://www.foreignaffairs.com/united-states/sources-american-power-biden-jake-sullivan>.
Sur S., Stosunki międzynarodowe, przeł. G. Majcher, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2012.
Szefowa KE oskarżyła Chiny o „nieuczciwe praktyki”. Dostało się też USA, Business Insider [online], 17 I 2023 [dostęp: 9 IV 2023]: <https://businessinsider.com.pl/wiadomosci/goraco-w-davos-szefowa-ke-oskarzyla-chiny-i-stany-zjednoczone/k0jydqm>.
Tyler P. E., U.S. Strategy Plan Calls for Insuring No Rivals Develop A One-Superpower World. Pentagon’s Document Outlines Ways to Thwart Challenges to Primacy of America, „The New York Times”, 8 III 1992.
Ukielski P., Inicjatywa Trójmorza w polskiej polityce zagranicznej, „Studia Europejskie” 2018, nr 2, s. 45–58.
Waltz K. N., Struktura stosunków międzynarodowych, przeł. R. Włoch, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 2010.
Włodkowska-Bagan A., Rywalizacja mocarstw na obszarze poradzieckim, Wydawnictwo Difin, Warszawa 2013.
World Bank [dostęp: 9 IV 2023]: <https://data.worldbank.org/indicator/NY.GDP.MKTP.CD?most_recent_value_desc=true&year_high_desc=true>.
Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk Polska
http://orcid.org/0000-0003-3861-7607
Utwór dostępny jest na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa – Użycie niekomercyjne – Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
