Problem ludności niemieckiej w Gdańsku w pierwszym okresie po zakończeniu II wojny światowej. Rekonesans badawczy
Abstrakt
This article focuses on the problem of Germans in Gdańsk shortly after the end of World War II. Among the issues analysed are: forced relocations of the German population by the Red Army; the so-called wild expulsion of Germans by the Polish authorities in 1945; the attitude of the Gdańsk administration towards the Germans; relations with Polish settlers from Central Poland and eastern territories incorporated into the Soviet Union. Mistrust, aversion and disputes were parallel to, sometimes, brutal competition for material goods, such as houses and workshops left by previous inhabitants. The Germans were underdogs in this conflict. They understood that they would no longer be responsible for their home city. They lost their position. Not having civil rights, they lost the right to their houses and farms. Gdańsk was an example of a former German city, whose new Polish community was created in the presence of its German inhabitants, who were subsequently deported to the territories on the other side of the Oder River. By this time, the coexistence of the Polish and German populations had evolved from hostility to cooperation between people devastated by war experience and forced migration. An official verification procedure was launched to determine who was a real German or Pole. One had to prove Polish descent and national usefulness in front of the Verification Commission. By the end of 1948, the number of native citizens of Gdańsk accepted as Polish citizens reached nearly 14,000. However, it was not possible to classify instantly all citizens of Gdańsk by their nationality. The memory of the pre-war Free City of Gdańsk was often more important for the collective identity of those who were born and lived in Gdańsk or Danzig before 1939. Both German and Polish citizens of Gdańsk were so strongly linked to their local homeland that they called themselves and were called by others ‘gdańszczanie’ or ‘Danziger’ for many years after the war.
Bibliografia
Banasiak S., Przesiedlenie Niemców z Polski w latach 1945–1950, Uniwersytet Łódzki, Łódź 1969.
Białecki T., Przesiedlenie ludności niemieckiej z Pomorza Zachodniego po II wojnie światowej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1969.
Bykowska S., Rehabilitacja i weryfikacja narodowościowa ludności polskiej w województwie gdańskim po II wojnie światowej, Instytut Kaszubski, Gdańsk 2012.
Czerwiński D., Pierwsza dekada. Aparat bezpieczeństwa w województwie gdańskim w latach 1945–1956, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Gdańsk 2016.
Danzig: Gespräche nach 50 Jahren/Gdańsk: rozmowy 50 lat później: 1944 (red. S. Schmidt, F. Dwertmann, E. Rusak), Wydawnictwo „Marpress”, Gdańsk 1994, s. 277.
Danzig 1945. Erinnerungen nach 50 Jahren/Gdańsk 1945. Wspomnienia 50 lat później, (red. P.O. Loew, R. Zekert), Wydawnictwo „Marpress”, Gdańsk 1997.
Dmitrów E., Niemcy i okupacja hitlerowska w oczach Polaków. Poglądy i opinie z lat 1945–1948, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 1987.
Golczewski K., Przymusowa ewakuacja z nadbałtyckich prowincji III Rzeszy (1944–1945), Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 1971.
Golon M., Polityka radzieckich wojskowych i policyjnych na Pomorzu Nadwiślańskim w latach 1945–1947, Wydawnictwo Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2001, s. 47-121 i in.
Golon M., Od Pomorza Gdańskiego do Górnego Śląska – deportacje ludności cywilnej z ziem polskich do obozów pracy w ZSRR w 1945 r., w: A. Dziurok, M. Niedurny (red.), Deportacje Górnoślązaków do ZSRR w 1945 r., s.n. Katowice 2004, s. 11-34.
Hajduk B., Tragiczny rok 1945, w: Historia Gdańska, t. IV, cz. 2: 1920–1945, red. E. Cieślak, „Lex”, Sopot 1999, s. 316-319.
Halicka B., Polski Dziki Zachód. Przymusowe migracje i kulturowe oswajanie Nadodrza 1945–1948, Towarzystwo Autorów i Wydawców Prac Naukowych Universitas, Kraków 2015, s. 16.
Hejger M., Polityka narodowościowa władz polskich w województwie gdańskim w latach 1945–1947, „Rocznik Gdański” 1994, t. LIV, z. 1, s. 28.
Hejger M., Polityka narodowościowa władz polskich w województwie gdańskim w latach 1945–1947, Akademia Pomorska, Słupsk 1998.
Hejger M., Przekształcenia narodowościowe na ziemiach zachodnich i północnych Polski w latach 1945–1959, Akademia Pomorska, Słupsk 2008.
Jankowiak S., Wysiedlenie i emigracja ludności niemieckiej w polityce władz polskich w latach 1945–1970, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Warszawa 2005.
Kersten K., Osadnictwo wojskowe w 1945 r., „Przegląd Historyczny” 1964, nr 55/4, s. 645.
Kosiński L., Procesy ludnościowe na ziemiach odzyskanych w latach 1945–1960, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1963, s. 35.
Lippóczy P., Walichnowski T., Przesiedlenie ludności niemieckiej z Polski po drugiej wojnie światowej w świetle dokumentów, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Łódź 1982, s. 4.
Madajczyk P., Niemcy polscy 1944–1989, Oficyna Naukowa, Warszawa 2001.
Magierska A., Ziemie zachodnie i północne w 1945 roku. Kształtowanie się podstaw polityki integracyjnej państwa polskiego, Książka i Wiedza, Warszawa 1978, s. 130.
Maroszek B., Kształtowanie się nowego społeczeństwa w województwie gdańskim w latach 1945–1964, WSP, Gdańsk 1965.
Nitschke B., Wysiedlenie czy wypędzenie? Ludność niemiecka w Polsce w latach 1945–1949, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2000.
Orski M., Ostatnie dni obozu koncentracyjnego Stutthof. Styczeń–maj 1945, Wydawnictwo „Marpress”, Gdańsk 1998, s. 36-41.
Pasierb B., Migracja ludności niemieckiej z Dolnego Śląska w latach 1944–1947, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1969.
Perkowski P., Gdańsk miasto od nowa. Kształtowanie społeczeństwa i warunki bytowe w latach 1945–1970, Słowo/Obraz/Terytoria, Gdańsk 2013.
Protokół obrad KC PPR w maju 1945 roku, w: Dokumenty do dziejów PRL, red. A. Kochański, Instytut Studiów Politycznych, Warszawa 1992, s. 11.
Reichling G., Die Deutschen Vertriebenen in Zahlen, cz. I: Umsiedler, Verschleppte, Vertriebene, Aussiedler 1940–1985. Kulturstiftung der deutschen Vertriebenen, Bonn 1986, s. 33 (tab. 5) i s. 34 (tab. 6).
Romanow Z., Ludność niemiecka na ziemiach zachodnich i północnych 1945–1947, Wyższa Szkoła Pedagogiczna, Słupsk 1992.
Romanow Z., Polityka władz polskich wobec ludności niemieckiej na Pomorzu Zachodnim w latach 1945–1958, w: A. Sakson (red.), Pomorze – trudna ojczyzna?, Instytut Zachodni, Poznań 1996, s. 208.
Skubiszewski K., Wysiedlenie Niemców po II wojnie światowej, Książka i Wiedza, Warszawa 1968.
Stankiewicz K., Zbierzchowska A., Bykowska S., Wileńska rodzina w społeczności Gdańska. Modi co-vivendi powojennego miasta, w: M. Mendel (red.), Miasto jako wspólny pokój. Gdańskie modi co-vivendi, Gdańskie Towarzystwo Naukowe, Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk 2015, s. 314-315.
Stankowski W., Niemcy na Pomorzu Gdańskim i Kujawach 1944–1950: ucieczka, życie codzienne, wysiedlenie, Wydawnictwo Akademii Bydgoskiej im. Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz 2000, s. 87.
Stryczyński M., Gdańsk w latach 1945–1948. Odbudowa organizmu miejskiego, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław 1981.
Thorwald J., Wielka ucieczka, przeł. A. Bandurski i J. Szczaniecka, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1995, s. 151-152.
Urban T., Deutsche in Polen. Geschichte und Gegenwart einer Minderheit, C.H. Beck, München 1994, s. 12-18.
Urban T., Utracone ojczyzny. Wypędzenia Niemców i Polaków w XX wieku, tł. A. Kowaluk, Spółdzielnia Wydawnicza „Czytelnik”, Warszawa 2007, s. 126.
Wehrmeyer-Janca B., Młodość niemieckiej dziewczyny w Polsce. Epizody z Gdańska (1938–1958), tłum. J. Pohoska, L. Kozłowski, Wydawnictwo „Marpress”, Gdańsk 2005.
Zwarra B., Wspomnienia gdańskiego bówki, Wydawnictwo „Marpress”, Gdańsk 1996, t. IV, s. 20.
Żyromski S., Przesiedlenie ludności niemieckiej z województwa olsztyńskiego poza granice Polski 1945–1950, s.n., Olsztyn 1969.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
