Pamięć kulturowa a zmiany w krajobrazie miasta. Analiza obchodów rocznicowych lokacji Olsztyna w świetle koncepcji Aleidy i Jana Assmannów
Abstrakt
The author begins her article with a presentation of selected tenets of the concept of cultural memory proposed by Jan and Aleida Assmann, and with reviewing analytical categories used within the framework of this theory, including the following terms: cultural memory, memory figures, memory media, a palimpsest. These concepts form a theoretical and methodological basis for the upcoming analyses. The analyses contained in the article focus around the issues of change and continuity in the cultural memory of the inhabitants of Olsztyn, as exemplified by the transformations of Olsztyn’s cityscape. The author considers two specific moments in the city’s history: 2003, which marked the 650-anniversary of the city’s settlement, and 1953, which marked the 600-anniversary of the same event. Both these anniversaries were naturally celebrated in totally diverse political and ideological contexts. The article focuses not only on the transformations of cityscape, connected to the building of new monuments, plaques, and symbols, and to the renovation of selected buildings, but also on different ways of interpreting cityscape and architectural elements of which it consists in different periods. The conclusions from the analysis form a basis for pointing out several recommendations and limitations for using the Assmanns’ concepts for researching local collective memory in Poland.
Słowa kluczowe
Jan Assmann; Alejda Assmann; pamięć kulturowa; figury wspomnień; media pamięci; Olsztyn
Bibliografia
Achremczyk Stanisław, Ogrodziński Władysław (red.), 2003, Olsztyn 1353–2003, OBN–TN im. Wojciecha Kętrzyńskiego, Olsztyn.
Achremczyk Stanisław, Ogrodziński Władysław (red.), 2006, Olsztyn 1945–2005. Kultura i nauka, OBN, Olsztyn.
Assmann Aleida, 1999, Erinnerungsräume, Formen und Wandlungen des kulturellen Gedächtnisses, München.
Assmann Aleida, 2007, Geschichte im Gedächtnis. Von der individuellen Erfahrung zur öffentlichen Inszenizierung, Verlag C.H. Beck, München.
Assmann Aleida, 2009a, 1998 — Między historią a pamięcią, w: Magdalena Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Universitas, Kraków.
Assmann Aleida, 2009b, Przestrzenie pamięci. Formy i przemiany pamięci kulturowej, w: Magdalena Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Universitas, Kraków.
Assmann Aleida, 2009c, Pięć strategii wypierania ze świadomości, w: Magdalena Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Universitas, Kraków.
Assmann Jan, 2003, Pamięć zbiorowa i tożsamość kulturowa, „Borussia”, nr 29.
Assmann Jan, 2005, Das kulturelle Gedächtnis, Schrift, Erinnerung und politische Identität in frühen Hochkulturen, Verlag C.H. Beck, München.
Assmann Jan, 2008, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. Anna Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Assmann Jan, 2009, Kultura pamięci, w: Magdalena Saryusz-Wolska, Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Universitas, Kraków.
Berlińska Danuta, Madajczyk Piotr, 2008, Polska jako państwo narodowe, Historia i pamięć, Warszawa–Opole.
Borowik Andrzej (Władysław Gębik), 1953, Mikołaj Kopernik, „Słowo na Warmii i Mazurach”, 21–22 lutego.
Chłosta Jan, 2003, Ludzie Olsztyna, Urząd Miasta, Olsztyn.
Czerwiński Ryszard, 2009, Olsztyn przestrzeń radości, El Set, Olsztyn.
Engelking-Boni Barbara, 2001, Zagłada i pamięć, IFiS PAN Warszawa.
Erll Astrid, 2009, Literatura jako medium pamięci zbiorowej, w: Magdalena Saryusz-Wolska (red.), Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Universitas, Kraków.
Grabowska Celina, 2003, Olsztyn na starych pocztówkach, Muzeum Warmii i Mazur, Olsztyn.
Huyssen Andreas, 2007, Po wojnie: Berlin jako palimpsest, w: Bartosz Korzeniewski (red.), Przemiany pamięci społecznej a teoria kultury, Instytut Zachodni, Poznań.
Jasiński Janusz, 2002, Przywróćmy obraz Matki Bożej oraz herb Olsztyna na Górnej Bramie, „Posłaniec Warmiński”, 1 września.
Jasiński Janusz, 2003, Legenda o św. Jakubie w Olsztynie, „Posłaniec Warmiński”, 22 czerwca.
Kałążny Jerzy, 2007, Kategoria pamięci zbiorowej w badaniach literaturoznawczych, „Kultura Współczesna”, nr 3.
Kopiczko Andrzej, 2003, Matka Boża z Wysokiej Bramy, „Posłaniec Warmiński”, 12 stycznia.
Korzeniewski Bartosz, 2005, Pamięć zbiorowa we współczesnym dyskursie humanistycznym, „Przegląd Zachodni”, nr 2.
Korzeniewski Bartosz, 2010, Transformacja pamięci, PTPN, Poznań.
Kula Marcin, 2004, Krótki raport o użytkowaniu historii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Kurczewska Joanna (red.), 2006, Oblicza lokalności. Różnorodność miejsc i czasu, IFiS PAN, Warszawa.
Kwiatkowski Piotr T., 2008, Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji, Scholar, Warszawa.
Liżewska Iwona, 2006, Krajobraz po zmianach. O przestrzeni wyobrażonej realnej, „Borussia”, nr 39.
Liżewska Iwona, 2009, Przyjedź, odkryj, ocal od zapomnienia, „Borussia”, nr 46.
Liżewska Iwona, Knercer Wiktor (red.), 2004, „Zachowane — ocalone?”. O krajobrazie kulturowym i sposobach jego kształtowania, SWK Borussia, Olsztyn.
Orłowski Hubert, 2004, Literatura — tożsamość narodowa — pamięć kulturowa, w: Anna Wolff-Powęska, Dieter Bingen (red.), Polacy — Niemcy. Sąsiedztwo z dystansu, Instytut Zachodni, Poznań.
Piechocki Stanisław, 1994, Dzieje olsztyńskich ulic, Remix, Olsztyn.
Piszcz, 2003, Wypowiedź Arcybiskupa Metropolity Warmińskiego ks. Dr Edmunda Piszcza, Dodatek do Gazety Olsztyńskiej, „Gazeta Olsztyńska”, 17 stycznia.
Rewers Ewa, 1999, Przestrzeń ponowoczesnego miasta: między logosem i chorą, w: Stefan Symotiuk, Grzegorz Nowak (red.), Przestrzeń w nauce współczesnej, t. 2, UMCS, Lublin.
Rzempołuch Andrzej, 2004, Architektura i urbanistyka Olsztyna 1353–1953, Od założenia miasta po odbudowę ze zniszczeń wojennych, Remix, Olsztyn.
Rzempołuch Andrzej, 2003, Olsztyna dzieje malowane, w: Dawny Olsztyn w malarstwie rysunku i grafice — katalog wystawy, Muzeum Warmii i Mazur, Olsztyn–Warszawa.
Saryusz-Wolska Magdalena, 2007, Strategie pamięci zbiorowej w przestrzeni miejskiej. Problemy Berlina po zjednoczeniu Niemiec, w: Barosz Korzeniewski (red.), Przemiany pamięci społecznej a teoria kultury, Instytut Zachodni, Poznań.
Saryusz-Wolska Magdalena (red.), 2009, Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Universitas, Kraków.
Stobiecki Rafał, 2007, Historiografia PRL. Ani dobra, ani mądra, ani piękna… ale skomplikowana, Trio, Warszawa.
Szacka Barbara, 2006, Pamięć zbiorowa — termin i pojęcie, w: Barbara Szacka, Czas przeszły — pamięć — mit, Scholar, Warszawa.
Tomkiewicz Ryszard, 2003, Życie codzienne mieszkańców powojennego Olsztyna 1945–1956, OBN, Olsztyn.
Traba Robert, 2005, Wschodniopruskość. Tożsamość regionalna i narodowa w kulturze politycznej Niemiec, PTPN–ISP PAN, Poznań–Warszawa.
Traba Robert, 2006, Historia — przestrzeń dialogu, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Traba Robert, 2008, Wstęp do wydania polskiego. Pamięć kulturowa-pamięć komunikatywna. Teoria i praktyka badawcza Jana Assmanna, w: Jan Assmann, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. Anna Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Wakar Andrzej, 1971, Olsztyn 1353–1945, t. 1, Pojezierze, Olsztyn.
Wakar Andrzej, Wolski Bolesław, 1956, Sześć wieków Olsztyna, PWRN–WKFN, Olsztyn.
Wóycicka Zofia, 2009, Przerwana żałoba. Polskie spory wokół pamięci nazistowskich obozów koncentracyjnych i zagłady 1944–1950, Trio, Warszawa.
Zaremba Marcin, 2005, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Trio, Warszawa.
Żyłko Bogusław, 2010, Semiotyka kultury. Szkoła tartusko-moskiewska, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Żytyniec Rafał, 2007, Pamięć o Prusach Wschodnich w literaturze niemieckiej i polskiej po 1945 r., „Przegląd Zachodni”, nr 1.
Szkoła Nauk Społecznych przy IFiS PAN Polska
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
