‘Chińczyki trzymają się mocno.’ Dynamika obrazu Chińczyka w Polsce (1988-2018)
Abstrakt
Artykuł jest poświęcony analizie kształtu i historycznej dynamice stereotypu Chińczyka w społeczeństwie polskim. Oparty jest na badaniach sondażowych zespołu Ewy Nowickiej (1988 i 2018) oraz na nielicznych wynikach badań ilościowych i jakościowych innych autorów. Wizerunek Chińczyka uznaliśmy za szczególnie interesujący w badaniach nad społecznym dystansem jako klasyczny stereotyp zbiorowości „obcego nieznanego”, zbudowany na informacjach pośrednich (głównie medialnych) a nie na wiedzy płynącej z kontaktów osobistych, gdyż są one bardzo ubogie (liczba przebywających na terenie Polski obywateli Chin w r. 2020 niewiele przekraczała 20 tys.). Mała wiedza o Chinach i sąsiadach tego kraju powoduje, że czasami Chińczycy są w społeczeństwie polskim pojmowani w sposób uogólniony, jako Azjaci. W takiej sytuacji społecznej stereotyp obcej grupy skonstruowany jest wokół wartości kluczowych dla kultury społeczeństwa stereotyp tworzącego. W polskim stereotypie Chińczyka dominuje bardzo pozytywnie w kulturze polskiej ceniona cecha „pracowitość” (i jej pochodne). Jest ona związana z trzecią co do częstości cechą – „uległością wobec władzy” (brakiem dążenia do wolności indywidualnej i zbiorowej), a także z drugą co do częstości wskazań grupą cech związanych z uprzejmością, spokojem i ugrzecznieniem. Na skali sympatii Chińczycy lokują się nisko – należą do kilku najmniej lubianych narodów i grup etnicznych. W ostatnich latach następuje wzrost pozytywnego wizerunku Chińczyka, co posiada ewidentny związek ze wzrostem ekonomicznego znaczenia Chin na świecie. To ostatnie zjawisko w odpowiedziach respondentów wyraża się nie tylko w kategoriach podziwu, ale też niepokoju. Badanie przeprowadzone w połowie roku 2018 ukazuje wizerunek Chińczyka w społeczeństwie polskim tak jak on wyglądał niedługo przed wybuchem pandemii COVID-19.
Słowa kluczowe
Stereotyp; Chińczycy; obraz etniczny; dystans społeczny
Bibliografia
Błuszkowski Jan, 2003, Stereotypy narodowe w świadomości Polaków. Studium socjologiczno-politologiczne, Elipsa, Warszawa.
Błuszkowski Jan, 2013, Przemiany stereotypów narodowych w procesie transformacji systemowej w Polsce, „Studia Politologiczne”, t. 11, s. 93–106.
Darling-Hammond Sean, Michaels K. Eli, Allen M. Amani, Chae H. David, Thomas D. Marylin, Nguyen T. Thu, Mujahid M. Mahasin, Johnson C. Rucker, 2020, After “The China Virus” Went Viral: Racially Charged Coronavirus Coverage and Trends in Bias Against Asian Americans, „Health Education and Behavior”, t. 47(6), s. 870–879.
Feng Ping, 2018, Chinese Migrations in Poland, „Polish Journal of Political Science”, t. 4, nr 1, s. 161–179.
Gawlikowski Krzysztof, 2017, Refleksje o etapach poznawania Chin w Europie i rodowodzie naszych stereotypów, „Azja–Pacyfik”, nr 20, s. 9–56.
Gover R. Angela, Harper B. Shannon, Langton Lynn, 2020, Anti-Asian Hate Crime During the COVID-19 Pandemic: Exploring the Reproduction of Inequality, „American Journal of Criminal Justice”, t. 45, s. 647–667.
Grabowska Katarzyna, 2019, Badania nad stereotypem Chińczyka, czyli jak Polacy postrzegają przedstawicieli Państwa Środka, w: Andrzej Dubicki, Magdalena Rekść, Andrzej Sepkowski (red.), W kręgu wyobrażeń zbiorowych. Polityka, władza, społeczeństwo, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Hajduk-Gawron Wioletta, 2018, Cóż tam, panie, w polityce?, w: Romuald Cudak, Wioletta Hajduk-Gawron, Agnieszka Madeja (red.), Na wyrywki: 100 cytatów z polskiej poezji i dramatu, które powinien znać także cudzoziemiec, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice, s. 67–68.
Halik Teresa, Nowicka Ewa, 2002, Wietnamczycy w Polsce: integracja czy izolacja?, Instytut Orientalistyczny, Wydział Neofilologii UW, Warszawa.
Halik Teresa, Nowicka Ewa, Połeć Wojciech, 2006, Dziecko wietnamskie w szkole polskiej, Warszawa, Prolog.
Janczewiecki Dymitr, 2006, Dramatyczny rok 1900: wojska obcych mocarstw pacyfikują Chiny — zapiski rosyjskiego korespondenta wojennego, „Azja–Pacyfik”, nr 9, s. 10–29.
Ji Deqiang, Hu Zhengrong, Muhammad Yousaf, 2016, Neighboring Competitor? Indian Image in Chinese Media, „Global Media and China”, t. 1(3), s. 234–250.
Jurek Krzysztof, 2018, Stereotypy na temat Ukraińców funkcjonujące w Polsce, w: Michał Lubicz Miszewski, Imigranci z Ukrainy w Polsce. Potrzeby i oczekiwania, reakcje społeczne, wyzwania dla bezpieczeństwa, AWL Wydawnictwo, Wrocław.
Kaźmierczak Jan, Czub Michał, 2021, „Analiza stereotypu Chińczyka na podstawie sondażu «Polacy i inni trzydzieści lat później» z 2018 roku”. Raport przygotowany w ramach zajęć prof. dr hab. Ewy Nowickiej „Analiza danych ilościowych. «Obrazy innych» — analiza zasięgu i zróżnicowania wizerunków etnicznych wybranych grup narodowych we współczesnym społeczeństwie polskim (interpretacja danych sondażowych)”.
Kowalski Michał, 1996, Wyobrażenia młodych Polaków o różnych narodach, w: Ewa Nowicka, Jan Nawrocki (red.), Inny obcy wróg, Oficyna Naukowa, Warszawa, s. 118–167.
Kowner Rotem, Demel Walter, 2014, Modern East Asia and the Rise of Racial Thought: Possible Links, Unique Features, and Unsettled Issues, Race and Racism in Modern Eastern Asia, Western and Eastern Constructions, Brill, Leiden–Boston, s. 1–23.
Kruszewski Krzysztof, 1996, Kłamstwo i artefakt. O zagrożeniach dla ankietowych studiów nad autorytaryzmem, w: Ewa Nowicka, Jan Nawrocki (red.), Inny — obcy — wróg. Swoi i obcy w świadomości młodzieży szkolnej i studenckiej, Oficyna Naukowa, Warszawa, s. 220–246.
Lippmann Walter, 1922, Public Opinion, Harcourt, Brace and Co, New York.
Łodziński Sławomir, Nowicka Ewa, 2021, The English: An Image Changing in Polish Eyes, „Polish Sociological Review”, t. 215(3), s. 331–352.
Nawrocki Jan, 1990, Polskie obrazy obcych — parapoznawcze komponenty stereotypów Araba. Chińczyka Murzyna i Żyda, w: Ewa Nowicka (red.), Swoi i obcy, Uniwersytet Warszawski Instytut Socjologii, Warszawa, s. 109–155.
Nikitina Larisa, Furuoka Fumitaka, 2013, “Dragon, Kung Fu and Jackie Chan…”: Stereotypes about China Held by Malaysian Students, “Trame”, t. 17(67/62), 2, s. 175–195.
Nowicka Ewa, 1990, Swojskość i obcość jako kategorie socjologicznej analizy, w: Ewa Nowicka (red.), Swoi i obcy, Uniwersytet Warszawski Instytut Socjologii, Warszawa, s. 5–53.
Nowicka Ewa, Łodziński Sławomir, 2001, U progu otwartego świata, Nomos, Kraków.
Simmel Georg, 1975, Obcy, w: Georg Simmel, Socjologia, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Strzelczyk Agata, 2019, … głos jego był w Europie słuchany — polityka zagraniczna Austro-Węgier za czasów ministra Agenora Gołuchowskiego młodszego w świetle prasy galicyjskiej, „Historia Slavorum Occidentis”, nr 1(2), s. 96–114.
Szacki Jerzy, 1969, Polacy o sobie i innych narodach, Polskie Radio i Telewizja Ośrodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych, Warszawa.
Szajna Agnieszka, 2009, Obraz Chin w tygodnikach „Wprost” i „Newsweek”. Analiza prasowa (http://www.polska-azja.pl/obraz-chin-w-tygodnikach-wprost-i-newsweek-analiza-prasowa/).
Szymańska Grażyna, 2006, Tożsamość etniczna studentów wietnamskich wychowywanych w Polsce, w Ewa Nowicka, Sławomir Łodziński (red.), Kulturowe wymiary imigracji do Polski, Prolog, Warszawa, s. 278–306.
Tazbir Janusz, 1958, Moda na chińszczyznę w Polsce w XVIII wieku, „Mówią wieki”, nr 2 (https://www.wilanowpalac.pl/moda na chinszczyzne w polsce w xviii wieku.html).
Wardęga Joanna, 2017, Chińczycy w Polsce — niewidoczna mniejszość, „Studia Migracyjne — Przegląd Polonijny”, nr 2 (164), s. 121–141.
Wilska-Duszyńska Barbara, 1975, Postawy etniczne a niektóre elementy studenckiego systemu wartości, IPNiSzW, Warszawa.
Wysieńska Kinga, 2011, Organizacje społeczności wietnamskich i chińskich w Polsce (Wstępna analiza instytucjonalnej kompletności społeczności wschodnioazjatyckich w Polsce), Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Wysieńska Kinga, 2012, Sprzedawać, gotować, budować? Plany i strategie Chińczyków i Wietnamczyków w Polsce, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Zhang Lingling, 2015, Stereotypes of Chinese by American College Students: Media Use and Perceived Realism, „International Journal of Communication”, t. 9, s. 1–20.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
