Pamiętniki konkursowe oraz współczesne wywiady jako komplementarne źródła do badania chłopskiego doświadczenia reformy rolnej
Abstrakt
Niniejszy tekst analizuje pamiętniki konkursowe oraz przeprowadzane współcześnie wywiady biograficzne jako źródłem do badania chłopskiego doświadczenia reformy rolnej PKWN przeprowadzonej na mocy dekretu z 6 września 1944 r. Biorę pod uwagę trzy konkursy: „Opis mojej wsi” (1948), „Nowe pamiętniki chłopów” (1955) i „Mój rok 1944/1945” (1969), zestawiając je z 69 wywiadami, nagranymi w latach 2017-2019. W przypadku pamiętników pokuję, z jakiego rodzaju autorami mamy do czynienia, jak wyglądają pamiętniki pod względem formy, jakie tematy były w nic poruszane, a jakie nie, i dlaczego nie są one wystarczające jako materiał do badania tego tematu. Zastanowię się nad specyfiką pamiętników jako narracji wywołanej i przedstawię możliwości krytycznego podejścia metodologicznego w ich analizie. W części drugiej pokazuję, w jaki sposób wywiady uzupełniają materiał pamiętnikarski.
Słowa kluczowe
reforma rolna; pamiętniki konkursowe; wywiady biograficzne; chłopstwo; ziemiaństwo
Bibliografia
Bertaux Daniel, 1990, Funkcje wypowiedzi autobiograficznych w procesie badawczym, w: Jan Włodarek, Marek Ziółkowski (red.), Metoda biograficzna w socjologii, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa–Poznań.
Daruk Wacław, 1973, Bez głaskania po głowie, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Głowacka Maja, Helak Monika, Kościńska Justyna, 2020, Konkurs «Pamiętniki Pandemii». Założenia, wyniki, wstępne refleksje, „Autobiografia Literatura Kultura Media”, nr 2 (15), s. 227–242.
Góra Władysław, 1969, Reforma rolna PKWN, Książka i Wiedza, Warszawa.
Hemmerling Zygmunt (red.), 1990, Wieś polska 1944–1989. Wybrane problemy podmiotowości społecznej, życia politycznego, ekonomicznego, oświatowego, kulturalnego i religijnego, Ośrodek Badań Społecznych, Warszawa.
Iwaniak Stefan, 1975, Reforma rolna w województwie kieleckim w latach 1944–1945, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Kaczor Jan, 1961, Wspomnienia ludowego starosty, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Karolczak Kazimierz, 2006, Życie codzienne i funkcje dworu ziemiańskiego w czasie wojny i okupacji 1939–1945, w: Michał Wenklar (red.), Ziemianie wobec okupacji 1939–1945, IPN–Wydawnictwo Towarzystwa Naukowego Societas Vistulana, Kraków.
Kaźmierska Kaja, 1996, Wywiad narracyjny — technika i pojęcie analityczne, w: Marek Czyżewski, Andrzej Piotrowski, Alicja Rokuszewska-Pawełek (red.), Biografia a tożsamość narodowa, Wydawnictwo UŁ, Łódź, s. 35–45.
Kaźmierska Kaja, 2019, Pamiętnik imigranta jako przedmiot analizy w «Chłopie polskim w Europie i Ameryce». Refleksja w stulecie wydania, „Człowiek i Społeczeństwo”, t. 47, s. 39–56.
Kersten Krystyna, Szarota Tomasz (oprac.), 1967–1971, Wieś polska 1939–1948. Materiały konkursowe, t. 1–3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kosiński Krzysztof, 2003, Pamiętnikarstwo konkursowe jako źródło historyczne, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały” nr 6, s. 133–145.
Motyka Grzegorz, 2018, Obywatel „Igła” — krawiec ze Skaryszewa. Analiza mikrohistoryczna kontrrewolucji wyklętych, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Pawłowska Kinga, 2009, Metoda pamiętnikarska w polskiej socjologii wsi — ujęcia antropologiczne, „Wieś i Rolnictwo”, nr 1, s. 62–84.
Siekierski Stanisław, 1992, Etos chłopski w świetle pamiętników, Zakład Wydawniczy „Galicja” Fundacji Artystycznej ZMW, Kraków.
Słabek Henryk, 1972, Dzieje polskiej reformy rolnej 1944–1948, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Szczepański Jan, 1971, Pamiętniki a wiedza o polskim społeczeństwie, w: Pół wieku pamiętnikarstwa polskiego, Warszawa, s. 26–28.
Szpak Ewelina, 2005, Między osiedlem a zagrodą. Życie codzienne mieszkańców PGR-ów, Wydawnictwo Trio, Warszawa.
Turnau Stanisław, Pamiętnik z wojny 1939–1945, Biblioteka Narodowa, akc. 10571–10572, 10702–10703, 3.02.1945
Wieruszewska Maria 2019, Społeczności wiejskie w stuleciu przemian, w: Maria Halamska, Monika Stanny, Jerzy Wilkin (red.), Ciągłość i zmiana. Sto lat rozwoju polskiej wsi, t. 1–2, IRWiR PAN–Scholar, Warszawa.
Wierzchoś Dariusz, 2008, Zwyczajne życie zwykłych ludzi. Losy archiwum Towarzystwa Przyjaciół Pamiętnikarstwa (https://histmag.org/Zwyczajne-zycie-zwyklych-ludzi.-Losy-archiwum-Towarzystwa-Przyjaciol-Pamietnikarstwa-1750 [dostęp: 25.02.2021]).
Wolska Dorota, 2012, Odzyskać doświadczenie. Sporny temat humanistyki współczesnej, Universitas, Kraków.
Wylegała Anna, 2021, Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Zborowska Agata, 2020, Życie rzeczy w powojennej Polsce, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Instytut Filozofii i Socjologii Polskiej Akademii Nauk Polska
https://orcid.org/0000-0001-5575-4123
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
