Racjonalność działań społecznych w obszarze kultury

O znaczeniu działalności kulturalnej z perspektywy uczestników procesu formułowania polityki publicznej


Abstrakt

Celem artykułu jest ukazanie głębszego sensu polityki kulturalnej postrzeganej często jako zestaw działań zarządczych. W takim ujęciu polityka kulturalna staję się bowiem w istocie obszarem depolityzacji. Założeniem tekstu jest odtworzenie sensu polityki kulturalnej na podstawie narracji dotyczących postrzegania znaczenia społecznego – realizowanej przez zróżnicowane podmioty – działalności społecznej objętej tą polityką. Materiał stanowiący podstawę do wyodrębnienia ujęć działalności kulturalnej stanowiły swobodne wywiady indywidualne z współtwórcami polityki kulturalnej. Inspiracji do uporządkowania ujęć funkcjonalności kultury dostarcza teoria działań komunikacyjnych Jürgena Habermasa, szczególnie te fragmenty teorii, które nawiązują do myśli Maxa Webera dotyczącej racjonalności działań społecznych. W artykule ukazany zostaje dualny charakter racjonalności działań kulturalnych – rozpowszechnione dotychczas ujęcie zawężone (instrumentalne) oraz wyłaniające się z materiału ujęcie rozszerzone (komunikacyjne).


Słowa kluczowe

polityka publiczna; kultura; racjonalność; działania kulturalne

Afeltowicz Łukasz, Gądecki Jacek, Olechnicki Krzysztof, Szlendak Tomasz, Wróblewski Michał, 2018, Efekt Bilbao / kult cargo. Nowe instytucje kultury w Polsce, Elbląskie Towarzystwo Naukowe im. Jana Myliusa, Elbląg.

Bachórz Agata, Obracht-Prondzyński Cezary, Stachura Krzysztof, Zbieranek Piotr, 2019, Gra w kulturę. Przemiany pola kultury w erze poszerzenia, Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk.

Bachórz Agata, Stachura Krzysztof, 2015, W poszukiwaniu punktów stycznych: rekonstrukcja dyskursu o problemach (nie)uczestnictwa w kulturze, Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk.

Bendyk Edwin, Wojnar Katarzyna, Wareta Karolina, Dworzański Piotr, Gubański Krzysztof, 2015, Diagnoza na potrzeby programu operacyjnego rozwój potencjału twórczego i wsparcia twórców, EUROREG, Warszawa.

Bishop Claire, 2015, Sztuczne piekła: sztuka partycypacyjna i polityka widowni, tłum. Jacek Staniszewski, Fundacja Nowej Kultury Bęc Zmiana, Warszawa.

Celiński Artur, Niżyńska Aleksandra, Sienkiewicz Marta, Wenzel Michał, 2013, Miejskie polityki kulturalne. Raport z badań. DNA Miasta, Warszawa.

Celiński Artur, Burszta Jędrzej, Penza Zofia, Sęk Michał, Wenzel Michał, 2016. DNA Miasta: Miejskie Polityki Kulturalne 2016, Fundacja Res Publica, Warszawa.

Charmaz Kathy, 2009a, Teoria ugruntowana. Praktyczny przewodnik po analizie jakościowej, tłum. Barbara Komorowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Charmaz Kathy, 2009b, Teoria ugruntowana w XXI wieku. Zastosowanie w rozwijaniu badań nad niesprawiedliwością społeczną, tłum. Krzysztof Podemski, w: Norman Denzin, Yvonna Lincoln (red.), Metody badań jakościowych, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 707–746.

Czarnecki Sławomir, Dzierżanowski Maciej, Grabowska Martyna, Knera Jakub, Michałowski Lesław, Obracht-Prondzyński Cezary, Stachura Krzysztof, Szultka Stanisław, Zbieranek Piotr, 2012, Poszerzenie pola kultury: diagnoza potencjału sektora kultury w Gdańsku, Instytut Kultury Miejskiej, Gdańsk.

Czyżewski Krzysztof, 2016, Małe centrum świata, Gazeta Wyborcza — Magazyn Białostocki (https://bialystok.wyborcza.pl/bialystok/7,35241,20866644,male-centrum-swiata-esej-krzysztofa-czyzewskiego.html [dostęp: 25.07.2022]).

Denzin Norman, Lincoln Yvonna, 2009, Wprowadzenie. Dziedzina i praktyka badań jakościowych, tłum. Krzysztof Podemski, w: Norman Denzin, Yvonna Lincoln (red.), 2009, Metody badań jakościowych, t. 1, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 19–75.

Dupeyrix Alexandre, 2013, Zrozumieć Habermasa, tłum. Marta Natalia Wróblewska, Oficyna Naukowa, Warszawa.

Easton David, 1975, Analiza systemów politycznych, w: Włodzimierz Derczyński, Aleksandra Kania-Jasińska, Jerzy Szacki (red.), Elementy teorii socjologicznych. Materiały do dziejów współczesnej socjologii zachodniej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa, s. 562–576.

Fatyga Barbara, 2008, Żywa kultura. Definicja autorska dla OŻKSB (http://ozkultura.pl/wpisy/86 [dostęp: 28.10.2020]).

Fatyga Barbara, 2009, Instytucje kultury, w: Wojciech Burszta, Marek Duchowski, Barbara Fatyga (i in.), Raport o stanie i zróżnicowaniach kultury miejskiej w Polsce, Ministerstwo Kultury i Dziedzictwa Narodowego, Warszawa, s. 41–47.

Fatyga Barbara, 2017, Teoria żywej kultury: źródła i powody jej powstania, „Kultura i Rozwój”, 3, s. 30–39.

Flick Uwe, 2010, Projektowanie badania jakościowego, tłum. Paweł Tomanek, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Franczak Karol, 2015, Kultura jako źródło zysku? Etos kreatywności i współczesny dyskurs modernizacyjny, „Przegląd Socjologiczny”, nr 2, s. 89–112.

Franczak Karol, 2018, Od creatio ex nihilo do Cool Britannia. Ku źródłom dyskursu kreatywności, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 4, s. 104–125.

Frąckowiak Maciej, Krajewski Marek, 2017, Współdziałanie w kulturze. Raport z realizacji programu Bardzo Młoda Kultura w roku 2017, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.

Gądecki Jacek, Afeltowicz Łukasz, Morawska Ilona, Anielska Karolina, 2021, From Culturally-led Development to a Mega-project. An Extended Case Study of the New Centre of Łódź, „Przegląd Socjologiczny”, nr 4, s. 61–93.

Gibbs Graham, 2011, Analizowanie danych jakościowych, tłum. Maja Brzozowska-Brywczyńska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Giza Anna. 2016. Kultura i samowiedza społeczna, „Kultura i Rozwój”, nr 1, s. 12–33.

Golinowska Karolina, 2017, Polityki kultury, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.

Habermas Jürgen, 1983a, Unaukowiona polityka a opinia publiczna, w: Jürgen Habermas, Teoria i praktyka. Wybór pism, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, Zdzisław Krasnodębski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 402–422.

Habermas Jürgen, 1983b, Na czym polega dziś kryzys? Problemy uprawomocnienia w późnym kapitalizmie, w: Jürgen Habermas, Teoria i praktyka. Wybór pism, tłum. Małgorzata Łukasiewicz, Zdzisław Krasnodębski, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 449–474.

Habermas Jürgen, 1999, Teoria działania komunikacyjnego, t. 1: Racjonalność działania a racjonalność społeczna, tłum. Andrzej Maciej Kaniowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Habermas Jürgen, 2005, Faktyczność i obowiązywanie. Teoria dyskursu wobec zagadnień prawa i demokratycznego państwa prawnego, tłum. Adam Romaniuk, Robert Marszałek, Scholar, Warszawa.

Habermas Jürgen, 2006, Działania zorientowane na osiągnięcie porozumienia, tłum. Robert Marszałek, w: Aleksandra Jasińska-Kania, Lech Nijakowski, Jerzy Szacki, Marek Ziółkowski (red.), Współczesne teorie socjologiczne, t. 2, Scholar, Warszawa, s. 969–974.

Hausner Jerzy, Karwińska Anna, Purchla Jacek (red.), 2013, Kultura a rozwój, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.

Hausner Jerzy, Jasińska Izabela, Lewicki Mikołaj, Stokfiszewski Igor (red.), Kultura i rozwój. Analizy, rekomendacje, studia przypadków, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, Kraków.

Kaesler Dirk, 2010, Weber: życie i dzieło, tłum. Sława Lisiecka, Wanda Lipnik, Oficyna Naukowa, Warszawa.

Kłosowski Wojciech, 2012, Kultura jako czynnik rozwoju społecznego a polityki kulturalne polskich metropolii, w: Stanisław Szultka, Piotr Zbieranek (red.), Kultura — polityka — rozwój. O kulturze jako „dźwigni” rozwoju społecznego polskich metropolii i regionów, Instytut Badań nad Gospodarką Rynkową, Gdańsk, s. 69–102.

Konecki Krzysztof, 2000, Studia z metodologii badań jakościowych. Teoria ugruntowana, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Konecki Krzysztof, 2019, Kreatywność w badaniach jakościowych. Pomiędzy procedurami a intuicją, „Przegląd Socjologii Jakościowej”, nr 3, s. 30–54.

Kowalewski Maciej, Nowak Anna, Thurow Regina, 2016, Nowe role środowisk twórczych: pracownicy socjalni, terapeuci, doradcy, Szczeciński Inkubator Kultury, Stowarzyszenie Media Dizajn, Stowarzyszenie na rzecz Rozwoju Społecznego „Socius”, Szczecin.

Krajewski Marek, 2013, W kierunku relacyjnej koncepcji uczestnictwa w kulturze, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 29–67.

Krajewski Marek, 2014, Uczestnictwo w kulturze, w: Rafał Drozdowski, Barbara Fatyga, Mirosław Filiciak, Marek Krajewski, Tomasz Szlendak, Praktyki kulturalne Polaków, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń, s. 12–18.

Krasnodębski Zdzisław, 1983, Posłowie. Historie i krytyka. O teorii krytycznej Jürgena Habermasa, w: Jürgen Habermas, Teoria i praktyka.Wybór pism, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa, s. 533–555.

Krzyżowski Łukasz, Noworól Zofia, Kowalik Wojciech, Knaś Piotr, 2010, Sceny kulturowe a polityki kultury w Małopolsce. Raport z badań eksploracyjnych, Małopolski Instytut Kultury, Kraków.

Kubicki Paweł, Gierat-Bieroń Bożena, Orzechowska-Wacławska Joanna, 2017, Efekt ESK. Jak konkurs na Europejską Stolicę Kultury 2016 zmienił polskie miasta?, Nomos, Kraków.

Lewicki Mikołaj, Rogaczewska Maria, Ziętek Agnieszka, 2016, Kultura i rozwój — podsumowanie projektu badawczego, w: Jerzy Hausner, Izabella Jasińska, Mikołaj Lewicki, Igor Stokfiszewski (red.), Kultura i rozwój. Analizy, rekomendacje, studia przypadków, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, Kraków, s. 79–138.

Lewicki Mikołaj, Filiciak Mirosław, 2017, Wynalezienie poszerzonego pola kultury, „Kultura i Rozwój”, nr 1, s. 7–31.

Peters Guy, 2004, American Public Policy. Promise and Performance, CQPress, New York.

Pietrasiewicz Tomasz, Skrzypek Marcin (red.), 2011, Kultura szeroka. Księga wyjścia na przykładzie 25 lubelskich środowisk kultury niszowej, Ośrodek „Brama Grodzka — Teatr NN”, Lublin.

Poprawski Marcin (red.), 2015, Oddziaływanie festiwali na polskie miasta. Studium kompetencji kadr sektora kultury oraz synergii międzysektorowej. Raport z projektu badawczego, Związek Miast Polskich, Poznań.

Poprawski Marcin (red.), 2016, Nowe lokowanie instytucji publicznych w miejskich ekosystemach kultury w Polsce. Raport z projektu badawczego, Związek Miast Polskich, Poznań.

Sanetra-Szeliga Joanna, 2017, Kultura jako element składowy jakości życia w mieście, „Kultura i Rozwój”, nr 1, s. 45–59.

Stokfiszewski Igor, 2016, Wokół kultury społecznej, w: Jerzy Hausner, Izabella Jasińska, Mikołaj Lewicki, Igor Stokfiszewski (red.), Kultura i rozwój. Analizy, rekomendacje, studia przypadków, Fundacja Gospodarki i Administracji Publicznej, Kraków, s. 199–224.

Szlendak Tomasz, Olechnicki Krzysztof, 2017, Nowe praktyki kulturowe Polaków: megaceremoniały i subświaty, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Weber Max, 1999, Panowanie urzędników a przywództwo polityczne, w: Zdzisław Krasnodębski (red.), Max Weber, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Weber Max, 2002, Gospodarka i społeczeństwo: zarys socjologii rozumiejącej, tłum. Dorota Lachowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Zarycki Tomasz, 2014, Innowacjonizm jako legitymizacja. Dyskursy innowacji, gospodarki opartej na wiedzy, społeczeństwa informacyjnego i pokrewne w perspektywie krytycznej, „Zarządzanie Publiczne”, nr 1, s. 20–34.

Zarycki Tomasz, 2015, Modernizacja kulturowa i psychologiczna jako ideologia inteligenckiej hegemonii, „Przegląd Socjologiczny”, nr 2, s. 45–68.

Zbieranek Piotr, 2021, Demokratyczna kultura. Proces formułowania polityk publicznych w zakresie kultury, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.

Zybała Andrzej, 2013, Państwo i społeczeństwo w działaniu: polityki publiczne wobec potrzeb modernizacji państwa i społeczeństwa, Difin, Warszawa.

Pobierz

Opublikowane : 2022-11-08


Zbieranek, P. (2022). Racjonalność działań społecznych w obszarze kultury. Kultura I Społeczeństwo, 66(3), 89-115. https://doi.org/10.35757/KiS.2022.66.3.5

Piotr Zbieranek  piotr.zbieranek@ug.edu.pl
Uniwersytet Gdański  Polska
https://orcid.org/0000-0001-9161-8946