„Zna dobrze i nie zapomina duszy robotnika”. Akta osobowe działaczy politycznych i historia ludowa


Abstrakt

Tematem tego artykułu są doświadczenia przedstawicieli i przedstawicielek polskich warstw ludowych, którzy w pierwszych latach powojennych weszli w pole czynnego zaangażowania politycznego jako działacze partyjni czy funkcjonariusze państwowi. Główną tezą tekstu jest stwierdzenie, że przedwojenny polski ruch komunistyczny i powojenne struktury władzy stanowią przestrzeń jednocześnie zachodzenia na siebie oraz napięć pomiędzy między historią ludową oraz historią polityczną,. W wymiarze źródłowym taką rolę spełniać mogą zaś akta osobowe działaczy i działaczek pochodzenia robotniczego i chłopskiego. W tekście sygnalizuję korzyści jakie historycy i socjologowie wynieść mogą z pogłębionej i empatycznej analizy tej bazy źródłowej, ukazującej wzorce socjalizacji politycznej, dynamikę biograficznych transformacji oraz ich postrzegania, statusową niepewność „byłych robotników” i „byłych chłopów”, horyzonty ich aspiracji oraz roszczenia do sprawczości i jej polityczne ograniczenia.


Słowa kluczowe

historia ludowa; komunizm; polityka; awans; akta osobowe; transformacja; partia; biografia

Auerbach Karen, 2013, The House at Ujazdowskie 16: Jewish Families in Warsaw after the Holocaust, Indiana University Press, Bloomington–Indianapolis.

Bertram Łukasz, 2022, Bunt, podziemie, władza. Polscy komuniści i ich socjalizacja polityczna do roku 1956, Scholar–Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.

Bourdieu Pierre, 2005, Dystynkcja. Społeczna krytyka władzy sądzenia, tłum. Piotr Biłos, Scholar, Warszawa.

Bourdieu Pierre, Wacquant Loïc, 2001, Zaproszenie do socjologii refleksyjnej, tłum. Anna Sawisz, Oficyna Naukowa, Warszawa.

Cichocki Bartosz, Jóźwiak Krzysztof, 2006, Najważniejsze są kadry. Centralna Szkoła Partyjna PPR/PZPR, Wydawnictwo Trio, Warszawa.

Chumiński Jędrzej, 2021, „Kadry decydują o wszystkim”. Nowa inteligencja w przemyśle polskim (1945–1956), Wydawnictwo Uniwersytetu Ekonomicznego, Wrocław.

Fitzpatrick Sheila, 2017, Rewolucja rosyjska, tłum. Jakub Bożek, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.

Friszke Andrzej, 2012, Próba portretu zbiorowego aparatu partyjnego, w: Dariusz Stola, Krzysztof Persak (red.), PZPR jako machina władzy, Instytut Pamięci Narodowej–Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.

Ginzburg Carlo, 1989, Ser i robaki. Wizja świata pewnego młynarza z XVI w., tłum. Radosław Kłos, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Giza-Poleszczuk Anna, 1990, Autobiografia: między symbolem a rzeczywistością, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 95–110.

Jacyno Małgorzata, 1993, Mikrostrukturalny aspekt Pierre’a Bourdieu koncepcji habitusu, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3, s. 17–29.

Janicki Kamil, 2021, Pańszczyzna. Prawdziwa historia polskiego niewolnictwa, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.

Kaźmierska Kaja, 1990, O metodzie dokumentów biograficznych, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1, s. 111–118.

Kenney Padraic, 2015, Budowanie Polski Ludowej. Robotnicy i komuniści 1945–1950, tłum. Anna Dzierzgowska, Wydawnictwo WAB, Warszawa.

Kotkin Stephen, 1995, Magnetic Mountain: Stalinism as a Civilization, University of California Press, Berkeley.

Leder Andrzej, 2014, Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.

Lesiakowski Krzysztof, 2017, Centralna Szkoła Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1945–1947, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

Leszczyński Adam, 2020, Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.

Łepkowski Tadeusz, 1983, Myśli o historii Polski i Polaków, CDN, Warszawa.

Łuczewski Michał, 2012, Odwieczny naród. Polak i katolik w Żmiącej, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.

Marzec Wiktor, 2016, Rebelia i reakcja. Rewolucja 1905 roku i plebejskie doświadczenie polityczne, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego–Universitas, Łódź–Kraków.

Mędrzecki Włodzimierz, 2000, Kobieta w rodzinie i społeczności wiejskiej w Polsce w okresie międzywojennym, w: Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Równe prawa i nierówne szanse. Kobiety w Polsce międzywojennej, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 171–181.

MPWPL, 1980, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 9: Odzyskanie młodości. Pamiętniki, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.

Palska Hanna, 1994, Nowa inteligencja w Polsce Ludowej. Świat przedstawień i elementy rzeczywistości, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Waszawa.

Pobłocki Kacper, 2021, Chamstwo, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.

Podsędek Michał, 2019, Empatia jako narzędzie historyka — możliwości i ograniczenia wykorzystania empatii w badaniu przeszłości, „Historyka. Studia metodologiczne”, t. 49, s. 387–402.

Porter-Szűcs Brian, 2021, Całkiem zwyczajny kraj. Historia Polski bez martyrologii, tłum. Anna Dzierzgowska, Jan Dzierzgowski, Wydawnictwo Filtry, Warszawa.

Pucci Molly, 2020, Security Empire. The Secret Police in Communist Eastern Europe, Yale University Press, New Haven–London.

Rauszer Michał, 2020, Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich, Wydawnictwo RM, Warszawa.

Rauszer Michał, 2021a, Siła podporządkowanych, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Rauszer Michał, 2021b, Krótka historia ludowego antyklerykalizmu, „Znak” nr 2 (https://www.miesiecznik.znak.com.pl/krotka-historia-ludowego-antyklerykalizmu/ [dostęp: 28.04.2022]).

Shore Marci, 2008, Kawior i popiół. Życie i śmierć pokolenia oczarowanych i rozczarowanych marksizmem, tłum. Marcin Szuster, Świat Książki, Warszawa.

Sokołowska Irena, 1972, Śladami robotniczego awansu. Państwowe Technikum w Bytomiu i jego absolwenci, Wydawnictwo „Śląsk”, Katowice.

Szczygielski Zbigniew., 1989, Członkowie KPP 1918–1938 w świetle badań ankietowych, Książka i Wiedza, Warszawa.

Strauss Anselm L., 2012, Transformacje tożsamości, w: Kaja Kaźmierska (red.), Metoda biograficzna w socjologii. Antologia tekstów, tłum. Katarzyna Waniek, Nomos, Kraków, s. 529–550.

Tokarska-Bakir Joanna, 2018, Pod klątwą. Społeczny portret pogromu kieleckiego, Wydawnictwo Czarna Owca, Warszawa.

Tucker Robert C., 1977, Stalinism as Revolution from Above, w: Robert C. Tucker (red.), Stalinism: Essays in Historical Interpretation, W.W. Norton & Co., New York, s. 77–108.

Wylegała Anna, 2021, Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.

Zaremba Marcin, 2012, Wielka trwoga. Ludowa reakcja na kryzys 1944–1947, Wydawnictwo Znak–Instytut Studiów Politycznych PAN, Kraków–Warszawa.

Zinn Howard, 2016, Ludowa historia Stanów Zjednoczonych. Od roku 1492 do dziś, tłum. Andrzej Wojtasik, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.

Żarnowska Anna, 2000, Praca zarobkowa kobiet i ich aspiracje zawodowe w środowisku robotniczym i inteligenckim na przełomie XIX i XX wieku, w: Anna Żarnowska, Andrzej Szwarc (red.), Kobieta i praca. Wiek XIX i XX, Wydawnictwo DiG, Warszawa, s. 29–52.

Żarnowski Janusz, 1973, Społeczeństwo Drugiej Rzeczypospolitej, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Pobierz

Opublikowane : 2022-09-08


Bertram, Łukasz. (2022). „Zna dobrze i nie zapomina duszy robotnika”. Akta osobowe działaczy politycznych i historia ludowa. Kultura I Społeczeństwo, 66(2), 213-233. https://doi.org/10.35757/KiS.2022.66.2.9

Łukasz Bertram  lukasz.bertram@politic.edu.pl
Instytut Studiów Politycznych Polskiej Akademii Nauk  Polska
https://orcid.org/0000-0001-9297-5734