„Historia jakby nas pominęła”
O powojennych pamiętnikach konkursowych i współczesnych projektach pisania ludowej historii Polski
Abstrakt
Artykuł omawia miejsce Polski Ludowej – jako okresu historycznego/przedmiotu badań, ale też „wytwórcy” źródeł/materiału do badań oraz opracowań naukowych – we współczesnych projektach pisania ludowej historii Polski. Zwraca uwagę, że autorzy i autorki prac naukowych i popularyzatorskich korzystają z tych materiałów wybiórczo, co nie znaczy bez określonego zamysłu. Podejmuje próbę prześledzenia współczesnych strategii „radzenia sobie” z głosami klas ludowych – podmiotu historii ludowych – w PRL-u. W drugiej części sięga po powojenne pamiętniki konkursowe kobiet i proponuje ich lekturę wykraczającą poza horyzont skrępowanych nieufnością odczytań tekstów powstałych w PRL-owskiej rzeczywistości. Dostrzega w nich nie tyle kronikę przemian społecznych i obyczajowych, ile narzędzie kształtowania się podmiotowości i wyrażania sprawczości przez piszących, rodzaj „działania słowami”. Wskazuje tym samym na niewykorzystany potencjał tego źródła wytworzonego przez klasy ludowe po wojnie.
Słowa kluczowe
emancypacja; ludowa historia Polski; powojenne pamiętniki konkursowe kobiet; sprawczość
Bibliografia
Ahearn Laura, 2004, Literacy, Power, and Agency: Love Letters and Development in Nepal, „Language and Education”, nr 4, s. 305–316.
Archiwum Akt Nowych, 1975, Konkurs „Pamiętniki Kobiet Polskich”, sygn. 2/2617/0/-/2822, B. Nowak, Pamiętnik nr 49, k. 1–22.
Bonfiglioli Chiara, 2020, Discussing Women’s Double and Triple Burden in Socialist Yugoslavia: Women Working in the Garment Industry, w: Marsha Siefert (red.), Labor in State-Socialist Europe, 1945–1989: Contributions to a History of Work, CEU Press, Budapest, s. 195–215.
Chmielewska Katarzyna, 2021, Lud w perspektywie, perspektywa ludu, „Teksty Drugie”, nr 5, s. 293–309.
Fidelis Małgorzata, 2015, Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce, tłum. Maria Jaszczurowska, W.A.B., Warszawa.
Ghodsee Kristen, Julia Mead, 2018, What Has Socialism Ever Done for Women?, „Catalyst”, nr 2, s. 101–133.
Ghodsee Kristen, Mitchell A. Orenstein, 2021, Taking Stock of Shock: Social Consequences of the 1989 Revolutions, Oxford University Press, New York.
Giddens Anthony, 2006, Nowoczesność i tożsamość. „Ja” i społeczeństwo w epoce późnej nowoczesności, tłum. Alina Szulżycka, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Głowacka Maja, Magda Szcześniak, 2021, „Para śmiertelnych wrogów w jednej mentalności” –– emocje w powojennych pamiętnikach osób awansujących, „Teksty Drugie”, nr 4, s. 266–285.
Grabowska Magdalena, 2018, Zerwana genealogia. Działalność społeczna i polityczna kobiet po 1945 a współczesny polski ruch kobiecy, Scholar, Warszawa.
Hellbeck Jochen, 2006, Revolution on My Mind: Writing a Diary under Stalin, Harvard University Press, Cambridge.
Hüchtker Dietlind, 2016, Gender, Politics, and Participation: Memoire Competitions in Poland, „European Journal of Life Writing”, t. 5, s. 45–66.
Jakubczak Franciszek, 1976, Wstęp, w: Franciszek Jakubczak (red.), Wspomnienia kobiet wiejskich, t. 3: Być w środku życia, Książka i Wiedza, Warszawa, s. 5–44.
Jakubczak Franciszek, 1989, Zasoby pamiętników. Zasady i zakres ich użytkowania, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, z. 2, s. 259–268.
Jarska Natalia, 2015, Kobiety z marmuru. Robotnice w Polsce w latach 1945–1960, IPN, Warszawa.
Kobylarczyk Katarzyna, 2020, Kobiety Nowej Huty. Cegły, perły i petardy, MANDO, Kraków.
Kosiński Krzysztof, 2003, Pamiętnikarstwo konkursowe jako źródło historyczne, „Polska 1944/45–1989. Studia i Materiały”, t. 6, s. 133–145.
Kowalewski Jacek, Wojciech Piasek (red.), 2010, „Zwroty” badawcze w humanistyce. Konteksty poznawcze, kulturowe i społeczno-instytucjonalne, Colloquia Humaniorum, Olsztyn.
Lebow Katherine, 2012, The Conscience of the Skin: Interwar Polish Autobiography and Social Rights, „Humanity: An International Journal of Human Rights, Humanitarianism, and Development”, nr 3, s. 297–319.
Lebow Katherine, 2014, Autobiography as Complaint: Polish Social Memoir between the World Wars, „Laboratorium: Russian Review of Social Research”, nr 3, s. 13–26.
Leder Andrzej, 2016, Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Leszczyński Adam, 2020, Ludowa historia Polski. Historia wyzysku i oporu. Mitologia panowania, W.A.B., Warszawa (ebook).
Madejska Marta, 2019, Aleja Włókniarek, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
MPWPL, 1964, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej. Pamiętniki i studia”, t. 1: Awans pokolenia, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
MPWPL, 1966, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej. Pamiętniki i studia”, t. 3: W poszukiwaniu drogi. Pamiętniki działaczy, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Mrozik Agnieszka, 2020, Girls from the Polish Youth Union: (Dis)remembrance of the Generation, w: Anna Artwińska, Agnieszka Mrozik (red.), Gender, Generations, and Communism in Central and Eastern Europe and Beyond, Routledge, New York–London, s. 197–226.
Mrozik Agnieszka, 2022, Architektki PRL-u. Komunistki, literatura i emancypacja kobiet w powojennej Polsce, Wydawnictwo IBL PAN, Warszawa.
Nesterowicz Piotr, 2016, Każdy został człowiekiem, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Palska Hanna, 1997, Polskie pamiętnikarstwo konkursowe. Ideologia w autobiografii, autobiografia w ideologii, „ASK”, nr 1–2, s. 9–17.
PK, 1977, Pamiętniki kobiet. Biografie trzydziestolecia, Barbara Chlabicz, Teresa Czaputowicz, Krystyna Glinka-Olechnowicz (red.), Iskry, Warszawa.
Penn Shana, Jill Massino (red.), 2009, Gender Politics and Everyday Life in State Socialist Eastern and Central Europe, Palgrave Macmillan, New York.
Pobłocki Kacper, 2021, Chamstwo, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Rauszer Michał, 2020, Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich, Wydawnictwo RM, Warszawa.
Rauszer Michał, 2021, Siła podporządkowanych, Wydawnictwo Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Rodak Paweł, 2018, Poland’s Autobiographical Twentieth Century, w: Tamara Trojanowska i in. (red.), Being Poland: A New History of Polish Literature and Culture since 1918, University of Toronto Press, Toronto–Buffalo–London, s. 627–641.
Spivak Gayatri Chakravorty, 2010, Czy podporządkowani inni mogą przemówić?, tłum. Ewa Majewska, „Krytyka Polityczna”, nr 24/25, s. 196–239.
Stańczak-Wiślicz Katarzyna, 2012, Narracje o zalotach, miłości i ślubie w pamiętnikach kobiet wiejskich w okresie PRL, „Studia Historica Gedanensia”, t. 3, s. 198–210.
Stańczak-Wiślicz Katarzyna i in., 2020, Kobiety w Polsce 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Universitas, Kraków.
Suchodolski Bogdan, 1967, Podstawy wychowania socjalistycznego, Książka i Prasa, Warszawa.
Szpakowska Małgorzata, 2003, Chcieć i mieć. Samowiedza obyczajowa w Polsce czasu przemian, W.A.B, Warszawa.
Traverso Enzo, 2020, Lewicowa melancholia. Marksizm, historia i pamięć, tłum. Wojciech Gilewski, Instytut Wydawniczy „Książka i Prasa”, Warszawa.
Trouillot Michel-Rolph, 2015, Silencing the Past: Power and the Production of History, Beacon Press, Boston.
Urbanik-Kopeć Alicja, 2018, Anioł w domu, mrówka w fabryce, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Wodniak Katarzyna, 2007, Udział tygodnika „Przyjaciółka” w upowszechnianiu czytelnictwa masowego w powojennym 40-leciu, „Roczniki Biblioteczne”, R. 51, s. 189–216.
Zysiak Agata, 2016, Punkty za pochodzenie. Powojenna modernizacja i uniwersytet w robotniczym mieście, Nomos, Kraków.
Instytut Badań Literackich PAN Polska
https://orcid.org/0000-0002-8438-9652
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
