Od chłopa do rolnika. Socjalistyczne opowieści awansu na polskiej wsi w latach sześćdziesiątych
Abstrakt
Artykuł poświęcony jest powojennym pamiętnikarskim auto-narracjom pochodzących ze wsi osób, które decydują się - mimo masowych migracji młodzieży wiejskiej do miast - pozostać na wsi i podjąć pracę na rodzinnym gospodarstwie rolnym. Analizowane teksty pochodzą z konkursów pamiętnikarskich organizowanych na początku lat 60 i zostają w artykule opisane jako część rozległego i heterogenicznego archiwum "socjalistycznych opowieści awansu". Podstawą wizji awansu społecznego na wsi jest przemiana tożsamościowa, w obrębie której przedstawiciele klasy chłopskiej – grupy historycznie zdominowanej – mieli stać się rolnikami, przedstawicielami społecznie poważanej grupy zawodowej. Artykuł podejmuje próbę sprawdzenia, na ile ta odgórna wizja awansu zostaje przyjęta przez młodych mieszkańców wsi oraz jakie procesy składają się na tę przemianę. Stawia tezę, że mimo ogólnego poparcia projektu modernizacji wsi i tak definiowanego awansu społecznego przez uczestników i uczestniczki konkursu, pamiętniki mogą być również czytane jako krytyka relacji klasowych w socjalizmie państwowym.
Słowa kluczowe
awans społeczny; klasa robotnicza; chłopstwo; rolnik; tożsamość klasowa; klasa społeczna
Bibliografia
Chałasiński Józef, 1962, Młode pokolenie wsi Polski Ludowej, w: „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 1: Awans pokolenia, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Chałasiński Józef, 1963, Pamiętnikarstwo młodego pokolenia wsi jako przejaw kultury współczesnej, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4.
Chałasiński Józef, 1979, Drogi awansu społecznego robotnika. Studium oparte na autobiografiach robotników, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Gałaj Dyzma, 1965, Awans pokolenia, w: Nad pamiętnikami młodzieży wiejskiej, oprac. Barbara Weber, Iskry, Warszawa.
Gałęski Bogusław, 1963, Chłopi i zawód rolnika. Studia z socjologii wsi, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Gil Franciszek, 1946a, Żniwo wielkiej reformy. Chłopskie gimnazjum w hrabskim pałacu, „Odrodzenie”, nr 7.
Gil Franciszek, 1946b, Żniwo wielkiej reformy. Nowy los chłopskiego dziecka, „Odrodzenie”, nr 8.
Gil Franciszek, 1946c, Żniwo wielkiej reformy. Ziemia, ziemia…, „Odrodzenie”, nr 10.
Gil Franciszek, 1946d, Żniwo wielkiej reformy. Władza ludu, „Odrodzenie”, nr 11.
Gil Franciszek, 1946e, Kalusz proletariusza i pancerz chłopa, „Odrodzenie”, nr 41.
Głowacka Maja, Szcześniak Magda, 2021, „Para śmiertelnych wrogów w jednej mentalności” — emocje w powojennych pamiętnikach osób awansujących, „Teksty Drugie”, nr 4.
Gorlach Krzysztof, 1990, Socjologia polska wobec kwestii chłopskiej, Universitas, Kraków.
Gorlach Krzysztof, 1995, Chłopi, rolnicy, przedsiębiorcy. „Kłopotliwa klasa” w Polsce postkomunistycznej, Universitas, Kraków.
Jagiełło-Łysiowa Eugenia, 1967a, Zawód rolnika w świadomości społecznej dwóch pokoleń wsi, Książka i Wiedza, Warszawa.
Jagiełło-Łysiowa Eugenia, 1967b, Od chłopa do rolnika, w: „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 4: Od chłopa do rolnika, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Jakubczak Franciszek, 1962 Awans młodego pokolenia wsi w mieście, w: „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 1: Awans pokolenia, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Jakubczak Franciszek i in. (red.), 1971, Pół wieku pamiętnikarstwa, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Kersten Krystyna, Szarota Tomasz, 1979, Znaczenie masowych materiałów pamiętnikarskich w badaniach historycznych oraz aktualne możliwości ich wykorzystania, „Dzieje Najnowsze”, nr 1.
MMŻ, 1964, Miesiąc mojego życia. Wybór pamiętników z konkursu Polskiego Radia i Tygodnia Kulturalnego, Józef Chałasiński i in. (red.), Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
MPWPL, 1964, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 1: Awans pokolenia, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
MPWPL, 1967, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 4: Od chłopa do rolnika, Ludowa
Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
MPWPL, 1972, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 8: Drogi awansu w mieście, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Piątkowski Marcin, 2018, Europe’s Growth Champion: Insight from the Economic Rise of Poland, University of Oxford Press, Oxford.
Schaff Adam, 1950, Wstęp do teorii marksizmu, Książka i Wiedza, Warszawa.
Schaff Adam, 1952, Metoda dokumentów osobistych a społeczne badania terenowe, „Myśl Filozoficzna”, nr 3.
Stearns Carol, Stearns Peter, 2021, Emocjonologia. Objaśnienie historii emocji i standardów emocjonalnych, w: Małgorzata Rajtar, Justyna Straczuk (red.), Emocje w kulturze, Narodowe Centrum Kultury–Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Turawski Jan, 1963, Problem struktury społecznej regionu rolniczo-przemysłowego, „Przegląd Socjologiczny”, t. 17/1.
Turski Ryszard, 1965, Między miastem a wsią. Struktura społeczno-zawodowa chłopów-robotników w Polsce, Warszawa.
Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0003-1758-3591
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
