„Skazani na szeroką samodzielność”. Chłopskie dzieciństwa w świetle powojennych pamiętników. Perspektywa new childhood studies
Abstrakt
Tekst stanowi analizę narracji na temat dzieciństwa, obecnych w pamiętnikach chłopskich napisanych niedługo po II wojnie światowej i odwołujących się do chłopskich losów okresu międzywojennego, badanych w perspektywie new childhood studies. Artykuł ukazuje, jak konstruowane są w nich dzieciństwa i czemu opowieść o nich służy, a także jak narracje te sytuują się w obszerniejszym kontekście nowoczesnych dyskursów tworzonych wokół dziecięcości przez inne klasy społeczne. Problemem głównym tekstu jest pytanie o to, czym może być w ich świetle dziecięca sprawczość i w jaki sposób wiąże się ona z zagadnieniem społecznego awansu. W tekście twierdzę, że cicha, niewidoczna dziecięca samodzielność ‒ rozumiana jako milcząca sprawczość ‒ wymyka się ówczesnym, dorosłym narracjom zorientowanym na ukazanie awansu, a jednocześnie jest dla osiągnięcia owego awansu kluczowa.
Słowa kluczowe
chłopskie pamiętniki; chłopskie dzieciństwa; new childhood studies; sprawczość niepozorna; samodzielność; niewidoczny awans społeczny
Bibliografia
Ariès Philippe, 2022, Historia dzieciństwa, tłum. Maryna Ochab, Alteheia, Warszawa.
Ariès Philippe, 1988, Miejsce dla dzieciństwa, w: Dzieci, t. 2, Stefan Chwin, Maria Janion (red.), Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
Bittner-Szewczykowa Halina, 1984, Dziecko wiejskie, „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie”, t. 9.
Buliński Tarzycjusz, 2002, Człowiek do zrobienia. Jak kultura tworzy człowieka. Studium antropologiczne, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Chałasiński Józef, 1946, Inteligencja polska w świetle swej genealogii społecznej, „Kuźnica. Tygodnik Społeczno-Literacki”, nr 4, s 1–2.
Chałasiński Józef, 1964, Wstęp, w: Dramat awansu, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Chałasiński Józef, 2007, Oświata a problem przebudowy społecznej, w: Józef Chałasiński — człowiek i dzieło. Od teorii wychowania do kulturowej wizji narodu, Czesław Gryko (red.), Wydawnictwo Wyższej Szkoły Przedsiębiorczości i Administracji, Lublin, s. 187–197 (pierwodruk: „Praca Oświatowa” 1935, nr 4–5, s. 193–200).
Gittins Diane, 2008, Historia konstruktów dzieciństwa, w: Wprowadzenie do badań nad dzieciństwem, oprac. Mary Jane Kehily, tłum. Marek Kościelniak, WAM, Kraków.
Honwana Alcinda M., 2012, The Time of Youth: Work, Social Change and Politics in Africa, Kumarian Press, Stylus Publishing, Sterling.
Jaszczołt Małgorzata, 2021, Utensylia. Zapis codzienności dzieciństwa, w: Dzieciństwo, Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Warszawa.
Kizwalter Tomasz, 2020, Polska nowoczesność, Genealogia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Klekot Ewa, 2021, Kłopoty ze sztuką ludową. Gust, ideologie, nowoczesność, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Klich-Kluczewska Barbara, 2018, Z daleka od sierocińca. Nieformalne adopcje i rodzinne domy dziecka w systemie opieki nad dzieckiem w PRL, „Przegląd Historyczny”, nr 4, s. 823–845.
Kopczyńska-Jaworska Bronisława, Paprocka Wanda, 1984, Przekaz kultury w społeczności wiejskiej, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, t. 2, Ossolineum, Wrocław.
Krzywicki Ludwik, 1935, Przedmowa, w: Pamiętniki chłopów, Ludwik Krzywicki, Józef Chałasiński (red.), Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa 1935, s. XIII.
Kulas Piotr, 2021, Socjologiczna teoria inteligencji Józefa Chałasińskiego, „Przegląd Socjologiczny”, nr 1, s. 15–39.
Landau-Czajka Anna, 2002, Co Alicja odkrywa po własnej stronie lustra. Życie codzienne, społeczeństwo, władza w podręcznikach dla dzieci najmłodszych 1785–2000, Wydawnictwo Neriton, Instytut Historii PAN, Warszawa.
Mencwel Andrzej, 2017, Toast na progu, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Mędrzecki Włodzimierz, 2021, Dziecko chłopskie w XIX i XX wieku, w: Dzieciństwo, Muzeum Etnograficzne w Warszawie, Warszawa.
MPCH, 1938, Młode pokolenie chłopów, t. 1–4, Józef Chałasiński (red.), Państwowy Instytut Kultury Wsi, Warszawa.
MPWPL, 1964, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 1: Awans pokolenia, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
MPWPL, 1966, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 3: W poszukiwaniu drogi. Pamiętniki działaczy, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
MPWPL, 1967, „Młode pokolenie wsi Polski Ludowej”, t. 4: Od chłopa do rolnika, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
Mróz Jan, 2018, Drogi modernizacji gospodarstwa wiejskiego w opinii pamiętnikarzy „Młodego pokolenia chłopów” i „Młodego pokolenia wsi Polski Ludowej”. Socjologiczne studium porównawcze, Towarzystwo Naukowe KUL, Lublin.
Mysłakowski Zygmunt (red.), 1931, Rodzina wiejska jako środowisko wychowawcze, Wydawnictwo Naukowego Towarzystwa Pedagogicznego, Warszawa.
Osęka Piotr, 2009, Naucz się czytać, napisz Stalin, „Gazeta Wyborcza”, 20 lipca (https://wyborcza.pl/7,76842,6833676,naucz-sie-czytac-napisz-stalin.html [dostęp: 12.05.2022]).
Payne Anthony, Philips Nicola, 2011, Teorie doganiania, w: Anthony Payne, Nicola Philips, Rozwój, tłum. Małgorzata Dera, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
PCH, 1935, Pamiętniki chłopów, Ludwik Krzywicki, Józef Chałasiński (red.), Instytut Gospodarstwa Społecznego, Warszawa.
Radkowska-Walkowicz Magdalena, Reimann Maria, 2018, Dzieci i zdrowie. Wstęp do childhood studies, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Szpakowska Małgorzata, 2003, Chcieć i mieć. Samowiedza obyczajowa w Polsce czasu przemian, Wydawnictwo WAB, Warszawa.
Szynkiewicz Sławoj, 1976, Rodzina. Elementy systemu pokrewieństwa, w: Etnografia Polski. Przemiany kultury ludowej, Wydawnictwo PAN–Ossolineum, Wrocław.
Tosiek Antonina M., 2021, Pamiętniki chłopskie: „chłop widzi […] nowe zjawiska w ustroju społecznym i zdrowiej to ocenia niż inni, „Czas Kultury”, nr 12.
Tosiek Antonina M., 2021, Pamiętniki chłopskie: „Koledzy z miasta uczyli się jednego języka obcego, ja dwóch — obcego i swojego, „Czas Kultury”, nr 19.
Witeska-Młynarczyk Anna, 2019, Dziecięce doświadczenie ADHD, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Wylegała Anna, 2022, Był dwór, nie ma dworu. Reforma rolna w Polsce, Wydawnictwo Czarne, Warszawa.
Instytut Kultury Polskiej Uniwersytetu Warszawskiego Polska
https://orcid.org/0000-0002-7967-2939
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
