Putler, Putinna i Śmierć
Wojna Rosji przeciw Ukrainie w cartoonach i plakatach politycznych
Abstrakt
Wojna Rosji z Ukrainą znajduje odzwierciedlenie także w karykaturach politycznych. Każdy dowcip rysunkowy jest wypowiedzią polityczną i formą psychologicznego radzenia sobie z przemocą, lękiem i zagożeniem. Polscy karykaturzyści nawiązują do zbiorowej pamięci wojny i okupacji we własnym społeczeństwie. Zlewają Putina i Hitlera w jedno oraz czerpią z żywych tradycji, takich jak choćby wypędzanie zimy przez palenie i topienie słomianej lalki Marzanny. W tempore belli, a więc w czasach wojny, zmienia się ona w Putinnę. Ale cartoony europejskich twórców pokazują rosyjskiego prezydenta z różnych perspektyw. Tekst skupia się na karykaturze jednoobrazkowej i jej związkach z wydarzeniami świata rzeczywistego oraz przekładach tego świata na obraz i tekst. W kontekście tego, co i jako kto ukazywani są za jej pomocą Putin i Zełenski, autora interesują pytania, na jakich poziomach operują cartoony i plakaty polityczne, do jakich innych treści kultury się odwołują i wreszcie jakie funkcje polityczne, socjologiczne, psychologiczne i artystyczne pełnią. Na użytek tego tekstu autor prowadził badania nad ikonografią i ikonotekstem rosyjskiej wojny w Ukrainie w cartoonach i plakatach politycznych, które ukazały się od momentu wybuchu wojny do połowy kwietnia.
Słowa kluczowe
cartoon polityczny; karykatura; plakat; społeczeństwo; wojna w Ukrainie; Polska; Rosja; Putin
Bibliografia
Andriejew Daniił Leonidowicz, 2010, Roza mira, Eksmo, Moskwa.
Arendarska Justyna, Łada-Konefał Agnieszka, Sendhardt Sebastian, 2022, Sąsiedztwo w ramach. Polacy i Niemcy o sobie nawzajem w przekazie prasowym, tłum. fragm. z jęz. Niemieckiego Arkadiusz Dziura, Instytut Spraw Publicznych, Warszawa.
Artinger Kai, 2000, Das politische Plakat. Einige Bemerkungen zur Funktion und Geschichte, w: Kai Artinger (red.), Die Grundrechte im Spiegel des Plakats 1919 bis 1999, Deutsches Historisches Museum, Berlin, s. 15–22.
Berner Horst, Hamann Volker, 2021, Das große Lucky Luke Lexikon, Egmont, Berlin.
Bohdanowicz Antoni, 2014, Putin straszy faszystami, tymczasem w Europie to oni są jego największymi zwolennikami, „Na temat”, 16.04.2014 (https://natemat.pl/98917,putin-straszy-faszystami-tymczasem-w-europie-to-oni-sa-jego-najwiekszymi-zwolennikami [15.04.2022]).
Boyer-Brun de Nîmes Jacques-Marie, 1792, Histoire des caricatures de la révolte des Français, t. 1, Journal Du Peuple, Paris (https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/btv1b86133832, https://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k30424013 [15.04.2022]).
Bralczyk Jerzy (red.), 2005, Słownik 100 tysięcy potrzebnych słów, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Brüggmann Mathias, 2022, Schwierige Entscheidung, „Handelsblatt”, nr 56 z dn. 21.3.2022, s. 16.
Coupe William A., 1969, Observations on a Theory of Political Caricature, „Comparative Studies in Society and History”, nr 1.
Doroszewski Witold (red.), 1961, Słownik języka polskiego, Państowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa, t. 3: H–K.
Dössel Christine, Matzig Gerhard, 2022, Heute in der Schlacht schau auf mich, „Süddeutsche Zeitung”, nr 64 z dn. 18.03.2022, s. 11.
Gardes Jean-Claude, 2005, La caricature en guerre: Allemagne, 1914–1918, „Le Temps des Medias”, nr 4.
Gnauck Gerhard, 2022, Abrücken von den Banditen im Kreml, „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, nr 70 z dn. 24.3.2022, s. 4.
Golanska Joanna, 2019, Melon, czyli ten.melon (https://pogaducha.pl/odcinek62/, 11.04.2019 [15.04.2022]).
Górska Hanna, Lipiński Eryk, 1977, Z dziejów karykatury polskiej, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Grünewald Dietrich (red.), 2002, Politische Karikatur. Zwischen Journalismus und Kunst, VDG, Weimar.
Grünewald Dietrich (red.), 2016, Visuele Satire. Deutschland im Spiegel politisch-satirischer Karikaturen und Bildergeschichten, Ch. A. Bachman Verlag, Berlin.
Hagen Manfred, 1978, Das politische Plakat als zeitgeschichtliche Quelle, „Geschichte und Gesellschaft”, nr 3, s. 412–436.
Hallberg Kristin, 2017, Literaturoznawstwo a badania nad książką obrazkową, tłum. Hanna Dymel-Trzebiatowska, w: Małgorzata Cackowska, Hanna Dymel-Trzebiatowska, Jerzy Szyłak (red.), Książka obrazkowa. Wprowadzenie, Instytut Kultury Popularnej, Poznań, s. 49–56.
Jackson Bruce, 2000, Lazio’s Finger, „Artvoice”, nr 2 z dn. 2.11.2000, cyt. za: Villanueva Vanessa, 2013, Political Cartoons: Visual Framing, Emotional Response, and Their Correlation to Persuasiveness, w: Catherine Quinlan, Nathalie Joseph (red.), Outstanding Academic Papers by Students, Figueroa Press, Los Angeles, s. 83.
Janicki Mariusz, Sondaż: Polacy a wojna, „Polityka”, nr 14(3357) z dn. 30.03.–5.04.2022, s. 18–21.
Janion Maria, 2000, Zmierzch paradygmatu, w: Maria Janion, Czy będziesz wiedział, co przeżyłeś?, Sic!, Gdańsk, s. 4–11.
Janion Maria, 2004, Wampir. Biografia romantyczna, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Judenkova Tatjana, 2019, “I love variety…”. Ilya Repin’s Indefatigable Novelty across Time and Genre, „The Tretyakov Gallery Magazine”, nr 1.
Kamps Johannes, 1998, Plakat, Niemeyer, Bonn.
Knieper Thomas, 2002, Die politische Karikatur: eine journalistische Darstellungsform und deren Produzenten, Halem Verlag, Köln.
Knightley Phillip, 2003, The Eye of War. Words and Photographs of the Front Line, Smithsonian Books, London.
Konstantynów Dariusz, 2018, Pogromy i inne akty przemocy fizycznej wobec Żydów w zwierciadle rysunków z pracy polskiej (1919–1939), w: Pogromy Żydów na ziemiach polskich w XIX i XX wieku, t. 1: Literatura i sztuka, red. Sławomir Buryła, Instytut Historii PAN, Warszawa, s. 321–362.
Kopaliński Władysław, 1990, Słownik symboli, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Kozak Łukasz, 2021, Upiór. Historia naturalna, Fundacja Evivva L’arte, Warszawa.
Krüger Karen, 2022, Wie man den Infokrieg gewinnt, „Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung”, nr 12 z dn. 27.03.2022, s. 33–34.
Lechoń Jan, 1920, Herostrates, w: Jan Lechoń, Karmazynowy poemat, Towarzystwo Wydawnicze, Warszawa.
Leon-Dufour Xavier (red.), 1994, Słownik teologii biblijnej, tłum. i oprac. Kazimierz Romaniuk, Pallottinum, Poznań.
Łuba Arkadiusz, 2021a, Spitze Nadeln. Die polnische Kultur der politischen Karikatur, „Osteuropa”, nr 3, s. 131–153.
Łuba Arkadiusz, 2021b, Zeitungscomic, politischer Cartoon. Analysen, w: Handbuch Polnische Comickulturen nach 1989, Kalina Kupczyńska, Renata Makarska (red.), Ch. A. Bachman Verlag, Berlin, s. 137–141.
Małkowska Monika, 2017, Jacek Frąś. melon pisany z małej — wystawa, (https://kulturadostepna.pl/wydarzenie/jacek-fras--melon-pisany-z-malej---wystawa [15.04.2022]).
Mateja Magdalena, Ciesielski Piotr, 2015, Nowy wymiar publicystyki Politycznej? Memy jako forma krytyki Hanny Gronkiewicz-Waltz, „Zeszyty Prasoznawcze”, t. 58, nr 3 (223), s. 659–676.
melon, 2020, Pretensje, W.A.B., Warszawa.
Miedwiediew Dmitrij, 2022, О Польше (https://vk.com/wall53083705 54494 [15.04.2022]).
Morawski Stefan, 1961, Wstęp, w: Stefan Morawski, Satyra — Plakat Mieczysława Bermana [katalog], Centralne Biuro Wystaw Artystycznych, Warszawa.
Nast Thomas, 1871, That’s What’s the Matter: As Long as I Count the Votes, What are You Going to Do about It?, „Harper’s Weekly”, nr 771 z dn. 7.10.1871, s. 944 (https://www.loc.gov/resource/ds.12564/ [15.04.2022]).
Nikolajeva Maria, Scott Carole, 2006, How Picturebooks Work, Routledge, New York–London.
Ohl Michael, 2018, Stachel und Staat. Eine leidenschaftliche Naturgeschichte von Bienen, Wespen und Ameisen, Droemer Knaur, München.
Petoia Erberto, 2003, Wampiry i wilkołaki. Źródła, historia, legendy od antyku do współczesności, Universitas, Kraków.
Plöckinger Othmar, 2011, Geschichte eines Buches: Adolf Hitlers „Mein Kampf“: 1922–1945, Oldenbourg Verlag, München.
Prakke Hendricus Johannes, 1963, Bild und Plakat. Zwei Studien, Van Gorcum & Comp. N.V., Assen.
Putin Władimir, 2021, Über die historische Einheit der Russen und der Ukrainer, „Osteuropa”, nr 7, s. 51–66.
Putin Władimir, 2022a, Mowa otwierająca spotkanie poświęcone środkom wsparcia społeczno-gospodarczego dla regionów z dn. 16.03.2022 (http://kremlin.ru/events/president/news/67996 [15.04.2022]).
Putin Władimir, 2022b, Orędzie do narodu z dn. 21.02.2022 (http://kremlin.ru/events/president/news/67828 [15.04.2022]).
Putin Władimir, 2022c, Przemówienie z dn. 24.02.2022 (http://kremlin.ru/events/president/news/67843 [15.04.2022]).
Sikorski Tomasz, 2009, Karykatura polityczna jako źródło do badań nad historią Drugiej Rzeczypospolitej. Postulaty badawcze, „Historia i Polityka”, nr 1.
Stanaszek Łukasz Maurycy, 2016, Wampiry w średniowiecznej Polsce, Narodowe Centrum Kultury, Warszawa.
Stoker Bram, 1897, Dracula, Archibald Constable & Co., Westminster [London].
Szarota Tomasz, 1986, Niemcy i Polacy. Wzajemnie postrzeganie i stereotypy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Sztandera Marcin, 2022, Polsko-ukraińskie święto wiosny w Kielcach. Utopili Putinnę w rzece i pomogli jej kijem, „Gazeta Wyborcza. Kielce”, 20.03.2022 (https://kielce.wyborcza.pl/kielce/7,47262,28242603,polsko-ukrainskie-swieto-wiosny-w-kielcach-utopili-putinne.html [15.04.2022]).
Szyłak Jerzy, 2013, Komiks w szponach miernoty, timof comics, Warszawa.
Szyłak Jerzy, 2017, Jak czytać komiksy i właściwie po co?, „Jednak Książki”, nr 8, s. 149–168.
„The Economist”, 2014, The New World Order, z dn. 22.–28.03.2014 (https://www.economist.com/weeklyedition/2014-03-22 [15.04.2022]).
Toeplitz Krzysztof Teodor, 1985, Sztuka komiksu. Próba definicji nowego gatunku artystycznego, Czytelnik, Warszawa.
Tuszyńska Agata, 2022, Esej wygłoszony w ramach Kultur im Kanzleramt: Literarische Stimmen eines starken Europas w Berlinie dn. 28.03.2022 r. Reprint wersji skróconej w jęz. niemieckim, w: Agata Tuszyńska, Die Geschichte ist uns in die Quere gekommen [tytuł od redakcji gazety], tłum. z jęz. polskiego Olaf Kühl, „Frankfurter Allgemeine Sonntagszeitung”, nr 13 z dn. 3.04.2022, s. 35. Oryginalny tekst polski dzięki uprzejmości tłumacza.
Uszkałow Ołeksandr, 2012, Fabryka futbolu, tłum. Michał Petryk, w: Monika Sznajderman, Serhij Żadan (red.), Dryblując przez granicę. Polsko-ukraińskie Euro 2012, Czarne, Wołowiec, s. 169–198.
Wincencjusz-Patyna Anita (red.), 2020, Admirałowie wyobraźni. 100 lat polskiej ilustracji w książkach dla dzieci i młodzieży, Dwie Siostry, Warszawa.
Winkler Heinrich August, 2022, Was Putin mit Hitler verbindet, „Die Zeit”, nr 11 z dn. 10.03.2022, s. 8.
Winniczuk Lidia (red.), 1986, Słownik kultury antycznej, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Zabużko Oksana, 2022a, Planeta Piołun, tłum. Katarzyna Kotyńska, w: Oksana Zabużko, Planeta Piołun, Agora, Warszawa, s. 31–104.
Zabużko Oksana, 2022b, Ukraina — własnym głosem, tłum. Joanna Majewska, w: Oksana Zabużko, Planeta Piołun, Agora, Warszawa, s. 215–220.
Zehnpfennig Barbara, 2006, Hitlers „Mein Kampf” — Eine Interpretation, Verlag Wilhelm Fink, München.
Żebrowski Rafał, 2020, Herostrates… nasz i powszechny, „Gazeta Powszechna”, 5.01.2020 (https://solidaryzm.eu/2020/01/05/herostrates-nasz-i-powszechny-rafal-zebrowski/ [15.04.2022]).
Deutschlandfunk Kultur, Berlin Niemcy
https://orcid.org/0009-0006-2501-7062
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
