Życia codzienne w okupowanej Polsce, czyli o czym (nieraz) zapominają historycy
Abstrakt
The article presents several possibilities for a slightly different perspective on everyday life (or rather everyday lives) under occupation, one rarely used if at all by researchers. Within the area of German occupation, which from the summer of 1941 covered almost the entire pre-war territory of Poland, the range of differences — both between administrative units (e.g. the General Government, the Reichsgau Wartheland, and the Eastern Borderlands) as well as within them, between city and countryside, between individual social, professional, ethnic and age groups — was vast. The occupation was not static and homogeneous, but diverse and dynamic, full of complex interactions. Based on subject literature, published materials and archives, and the press — both clandestine and official — the article focuses on the following: the situation of Polish officials working for the occupation administration, mobility (both spatial and social — horizontal and vertical), relations between the city and the countryside, the breakdown of social norms, the wartime economy (in which Polish actors had a stronger voice than tends to be believed), and the process of “taming” the occupation, both materially and psychologically. The paper may be treated as an encouragement and invitation to get involved in interdisciplinary, methodologically innovative, and cross-sectional research on Polish society during the Second World War.
Słowa kluczowe
Polska; druga wojna światowa; okupacja; życie codzienne; miasto; wieś; ekonomia wojenna; Polacy; Niemcy; Żydzi
Bibliografia
Andrzejewski i in., 2014, Andrzejewski Jerzy, Baczyńska Stefania, Gajcy Tadeusz, Irzykowski Karol, Koniński Karol Ludwik, Miłosz Czesław, Turowicz Jerzy, Wyka Kazimierz, Pod okupacją. Listy, wstęp Marta Wyka, oprac. Maciej Urbanowski, Fundacja Zeszytów Literackich, Warszawa.
Bayer Witold, 1968, Samorząd adwokacki w dobie walki z okupacją hitlerowską: (przyczynki do dziejów adwokatury polskiej w okresie 1939–1945), „Palestra”, nr 11, s. 35–57.
Bobkowski Andrzej, 2014, Szkice piórkiem, CiS, Warszawa–Stare Groszki.
Cain Friedrich, 2021, Wissen im Untergrund. Praxis Und Politik klandestiner Forschung im besetzten Polen (1939–1945), Mohr Siebeck, Tübingen.
Dębski Jerzy, 2016, Polscy adwokaci w obozie koncentracyjnym Auschwitz 1940–1945, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau w Oświęcimiu, Oświęcim.
Dziedzicka Marta, 2018, Oswajanie okupacji. Kontynuacja życia przez polską inteligencję. Rekonesans, „Przegląd Historyczny”, t. 109, nr 4, s. 587–610.
Engelking Barbara, Grabowski Jan (red.), 2018, Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 2, Stowarzyszenie Centrum Badań nad Zagładą, Warszawa.
Gmitruk Janusz, Matusak Piotr, 2020, Polska wojna gospodarcza 1939–1945, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego, Warszawa.
Grabowski Jan, 2005, Polscy zarządcy powierniczy majątku żydowskiego. Zarys problematyki, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, nr 1, s. 253–260.
Grabowski Jan, 2014, Zarząd Powierniczy i nieruchomości żydowskie w Generalnym Gubernatorstwie. „Co można skonfiskować? W zasadzie wszystko”, w: Jan Grabowski, Dariusz Libionka (red.), Klucze i kasa. O mieniu żydowskim w Polsce pod okupacją niemiecką i we wczesnych latach powojennych 1939–1950, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa, s. 73–112.
Iwaszkiewicz Jarosław, 2007, Dzienniki 1911–1955, oprac. Agnieszka i Robert Papiescy, Czytelnik, Warszawa.
Jastrzębowski Wacław, 1946, Gospodarka niemiecka w Polsce 1939–1944, Czytelnik, Warszawa.
Kochanowski Jerzy, 2015, „Życie adaptuje się do tego, co jest”. Inteligenckie strategie przetrwania 1939–1945. Rekonesans badawczy, „Przegląd Historyczny”, t. 106, nr 4, s. 787–814.
Kochanowski Jerzy, 2022, Everyday Lives in Occupied Poland. Some Ideas for a (Slightly) Different View, „Acta Poloniae Historica”, t. 125, s. 49–74.
Kronika…, 2018, „Kronika” ks. Romana Penca proboszcza w Przeworsku. Lata 1939–1944, oprac. Szczepan Kozak, Regionalne Towarzystwo Naukowe w Przeworsku, Przeworsk.
Landau Ludwik, 1963, Kronika lat wojny i okupacji, t. 3: lipiec 1943–luty 1944, oprac. Zbigniew Landau, Jerzy Tomaszewski, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Makowski Józef, 1961, Wermachtsgefolge, Czytelnik, Warszawa.
Moszyński Remigiusz, 2014, Dziennik 1939–1945. Wojna i okupacja w Lublinie w oczach dorosłych i dzieci, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin.
Nałkowska Zofia, 1970, Dzienniki czasu wojny, oprac. Hanna Kirchner, Czytelnik, Warszawa.
Neuman Tadeusz, 2021, Oficjalnie nie figuruje. Pamiętnik 1939–1945, oprac. Marta Janczewska, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa.
Piątkowski Sebastian, 2021, Życie codzienne Polaków w Generalnym Gubernatorstwie w świetle ogłoszeń drobnych polskojęzycznej prasy niemieckiej, Instytut Pileckiego, Warszawa.
Puławski Adam, 2017, Funkcjonowanie urzędu powierniczego na przykładzie Chełma, „Zagłada Żydów. Studia i Materiały”, 13, s. 399–436.
Raporty…, 2004, Raporty z ziem wcielonych do III Rzeszy (1942–1944), oprac. Zbigniew Mazur, Aleksandra Pietrowicz, Maria Rutowska, Instytut Zachodni, Poznań.
Srokowski Stanisław, 2021, Dziennik 1939–1944, wstęp Piotr Biliński, oprac. Piotr Biliński, Jacek Emil Szczepański, Instytut Pileckiego, Warszawa.
Stryjkowski Krzysztof, 2001/2002, Położenie Polaków „wydajnie pracujących” (Leistungspolen) w Wielkopolsce w latach 1945–1946, „Poznański Rocznik Archiwalno-Historyczny”, 8/9, s. 165–179.
Szczepański Jan, 2009, Dzienniki z lat 1935–1945, oprac. Daniel Kadłubiec, Muzeum Ustrońskie im. Jana Jarockiego, Ustroń.
Szyfman Arnold, 1960, Moja wojenna tułaczka, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
Trojanowski Krzysztof, 2016, Paryscy „zazous” i warszawska „tombakowa młodzież”. Fenomen odmienności obyczajowej w dobie niemieckiej okupacji, w: Justyna Żychlińska, Anetta Głowacka-Penczyńska (red.), Inny, obcy, potwór. Kulturowo-społeczne aspekty odmienności przez wieki, Wydawnictwo Uniwersytetu Kazimierza Wielkiego, Bydgoszcz, s. 253–260.
Turnau Stanisław, 2014, Pamiętnik z wojny 1939–1945, oprac. Jerzy Gapys, Wydawnictwo Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach, Kielce.
Tyrmand Leopold, 2001, Hotel Ansgar i inne opowiadania, LTW, Warszawa.
Wierzbicki Marek, 2016, Życie codzienne Polaków pod okupacjami: wymiar materialny i psychologiczny, w: Jak Polacy przeżywali wojny światowe, Tomasz Schramm, Paweł Skubisz (red.), Instytut Pamięci Narodowej, Szczecin, s. 191–220.
Wolff-Powęska Anna, Katarzyna Woniak, Robert Traba (red.), 2016, „Fikcyjna rzeczywistość”. Codzienność, światy przeżywane i pamięć niemieckiej okupacji w Polsce, Centrum Badań Historycznych PAN–Instytut Studiów Politycznych PAN, Berlin–Warszawa.
Woniak Katarzyna, 2020, Zwangswelten. Emotions- und Alltagsgeschichte polnischer „Zivilarbeiter“ in Berlin 1939–1945, BRILL–Ferdinand Schöningh, Paderborn.
Wyleżyńska Aurelia, 2022, Kroniki wojenne, t. 1: 1939–1942, oprac. Grażyna Pawlak, Marcin Urynowicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Załęski Grzegorz, 1958, Satyra w konspiracji 1939–1944, Wydawnictwo Ministerstwa Obrony Narodowej, Warszawa.
Ziemie Zachodnie…, 2004, Ziemie Zachodnie październik 1942–czerwiec 1944. Raporty Sekcji Zachodniej Delegatury Rządu na Kraj o sytuacji ludności polskiej i polityce okupanta niemieckiego, oprac. Mieczysław Adamczyk, Janusz Gmitruk, Władysław Ważniewski, Muzeum Historii Polskiego Ruchu Ludowego–Wszechnica Świętokrzyska w Kielcach, Warszawa.
Życie codziennne…, 2013, Życie codzienne pod okupacją sowiecką i niemiecką. Dziennik ks. Mariana Lisa, proboszcza parafii Lubotyń, oprac. Józef Łupiński, Łomżyńskie Towarzystwo Naukowe im. Wagów, Łomża.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
