Kłopotliwa wielka płyta. Sąsiedzkie i artystyczne praktyki transformowania przestrzeni sofijskich kompleksów mieszkaniowych
Abstrakt
The aim of the article is to show social practices (neighbourly and artistic) activated around the example of Sofia’s dissonant heritage, which is the space of a housing complex. The author interprets the capital’s block housing estates as zones of transition between what is public and what is private, where specialized urban planning meets the everyday experience of residents, and the dehumanizing uniformity of the landscape clashes with the effects of amateur activities aimed at personalizing the environment. Using the methodological tools of anthropology of visual culture and arts and cultural studies, the author considers grassroots ways of adapting housing estate space to the residents’ needs, as well as attempts towards its visual revitalization using street art. The analysis shows that apartment blocks — as dissonant heritage, and at the same time a personal space — are today a field of activities of local communities and the artistic community, exploring the aesthetic and social potential of housing complexes.
Słowa kluczowe
Bułgaria; Sofia; komunizm; blokowisko; mural; street art; kłopotliwe dziedzictwo
Bibliografia
Aalto Alvar, 1940, The Humanizing of Architecture, „Technology Review”, s. 76–79. Czekalski Tadeusz, 2010, Bułgaria, Trio, Warszawa.
Frąckiewicz Sebastian, 2015, Żeby było ładnie. Rozmowy o boomie i kryzysie street artu w Polsce, Galeria Miejska Arsenał, Poznań.
Frydryczak Beata, 2011, Krajobraz. Próba ujęcia w perspektywie interdyscyplinarnej, „Studia Europaea Gnesnensia”, nr 4, s. 207–224.
Frydryczak Beata, 2014, O dwóch sensach krajobrazu, w: Beata Frydryczak, Mieszko Ciesielski (red.), Krajobraz kulturowy, Poznańskie Towarzystwo Przyjaciół Nauk, Poznań.
Fuhrmeister Christian, 2020, Architektura nazistowska a pojęcie kłopotliwego dziedzictwa, tłum. Agnieszka Topornicka, w: Jacek Purchla, Żanna Komar (red.), Kłopotliwe dziedzictwo? Architektura Trzeciej Rzeszy w Polsce, Międzynarodowe Centrum Kultury, Kraków.
[Grujew] Груев Михаил, 2009, Демографски тенденции и процеси в България в годините след Втората световна война, w: Знеполски Ивайло (red.), История на Народна Република България. Режимът и общество, Институт за изследване на близкото минало, Сиела, София.
Kabakow Ilja, 2010, Projekt publiczny albo duch miejsca, tłum. Grzegorz Dziamski, w: Ewa Rewers (red.), Miasto w sztuce — sztuka miasta, Universitas, Kraków.
Kazimierska-Jerzyk Wioletta, 2019, Aesthetic and Ethical Aspects of Responsibility for Mural Galleries (Comparative Analysis of Collections in Zaspa/Gdańsk, Łódź and Dulwich/London), „On the Waterfront”, nr 6, s. 3–43.
Kim Hyon-Sob, 2018, Alvar Aalto and Humanizing of Architecture, „Journal of Asian Architecture and Building Engineering”, t. 8(1), s. 9–16.
Kosieradzka Angelika, 2019, Od alienacji do partycypacji. Sofijskie festiwale miejskie Urban Creatures i kwARTal jako obywatelskie instytucje alternatywne, w: Angelika Kosieradzka, Marta Cmiel-Bażant (red.), Od makrostruktur do mikrohistorii. Instytucje po 1989 roku na Bałkanach oraz w Europie Środkowej i Wschodniej, Instytut Slawistyki Zachodniej i Południowej Uniwersytetu Warszawskiego, Libron, Warszawa–Kraków.
Krajewski Marek, 2011, Street art i władze(a) miasta, w: Mirosław Duchowski, Elżbieta Anna Sekuła (red.), Street art. Między wolnością a anarchią, Akademia Sztuk Pięknych w Warszawie, Warszawa.
Krajewski Marek, 2012, Niewidzialne miasto — uspołeczniająca moc fotografii, w: Marek Krajewski (red.), Niewidzialne miasto, Bęc Zmiana, Warszawa.
Majer Andrzej, 2015, Mikropolis. Socjologia miasta osobistego, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Niziołek Katarzyna, 2015a, Sztuka społeczna. Koncepcje, dyskursy, praktyki, t. 1, Wydział Historyczno-Socjologiczny Uniwersytetu w Białymstoku, Fundacja Uniwersytetu w Białymstoku Universitas Bialostocensis, Białystok.
Niziołek Katarzyna, 2015b, Czy street art jest sztuką społeczną? Kulturotwórczy i obywatelski sens sztuki ulicznej w perspektywie koncepcji społecznych enklaw, „Pogranicze. Studia Społeczne”, t. 26, s. 49–74.
Parusheva Dobrinka, Marcheva-Atanasova Iliyana, Zlatkova Maglena, 2010, Tinkering with Daily Life: People, State and Social(ist) Housing in Bulgaria, „Études balkaniques”, nr 3, s. 69–91.
Piotrowski Piotr, 2010, Agorafilia. Sztuka i demokracja w postkomunistycznej Europie, Rebis, Poznań.
Rapior Waldemar, 2012, Między sąsiadami, w: Marek Krajewski (red.), Niewidzialne miasto, Bęc Zmiana, Warszawa.
Rewers Ewa, 2016, Piękne miasto, „Herito”, nr 22–23, s. 298–309.
Schilling Agnieszka, 2013, Na legalu i nie. Festiwalowe graffiti, „Czas Kultury”, nr 4, s. 48–56.
Sulima Roch, 2005, Przestrzeń publiczna: między anarchizacją a estetyzacją, „Kultura Współczesna. Teoria, Interpretacje, Praktyka”, nr 4, s. 34–41.
Trybuś Jarosław, 2018, Przewodnik po warszawskich blokowiskach, Muzeum Powstania Warszawskiego, Łódź.
Tunbridge John, Ashworth Gregory, 1996, Dissonant Heritage: The Management of the Past as a Resource in Conflict, Wiley, Chichester–New York.
[Wasilewa] Василева Анета, 2018, Спорно наслеђе у постсоцијалистичкој Бугарској: Kратакисторијат и теорија у паневропском контексту, tłum. Ана Томовић, „Модерна Конзервација”, nr 6, s. 241–252.
Welsch Wolfgang, 2005, Estetyka poza estetyką. O nową postać estetyki, tłum. Katarzyna Guczalska, Universitas, Kraków.
Wiśniewski Michał, 2017, U nas w bloku, „Herito”, nr 29, s. 90–113.
Zlatkova Meglena, 2015, Gardening the City: Neighbourliness and Appropriation of Common Spaces in Bulgaria, „Colloquia Humanistica”, nr 4, s. 41–60.
Zupagrafika, 2019a, Eastern Blocks, Zupagrafika, Poznań.
Zupagrafika, 2019b, Panelki. Construct Your Socialist Prefab Panel Block, Zupagrafika, Poznań.
Bozko, 2016a, Мечтая да променя тъжния пейзаж от социализма, rozm. przepr. Мария Ангелова (https://www.peika.bg/statia/BOZKO_Mechtaya_da_promenya_tazhniya_peyzazh_ot_sotsializma_l.a_i.99651_da_mechtaya_ot_peyzazh_promenya_sotsializma_tazhniya_html [dostęp: 10.02.2023]).
Bozko, 2016b, Реалността ми е по-интересна, когато е малко крива. BOZKO — художник, артист, много висока личност, rozm. przepr. Мария Тонева (https://webstage.bg/art/3792-realnostta-mi-e-po-interesna-kogato-e-malko-kriva-bozko-hudozhnik-artist-mnogo-visoka-lichnost.html [dostęp: 10.02.2023]).
Ciećwierz Sandra, 2019, Przedziwny urok wielkiej płyty: o estetyzacji blokowisk (https://kulturamieszkania.wordpress.com/2019/07/04/przedziwny-urok-wielkiej-plyty-o-estetyzacji-blokowisk/?fbclid=IwAR2vQeU5YVPT4rhCy9bRi5QSdM8nuHLiKgrX7c9052kzkBGqRTqsTZcXdiA [dostęp: 10.02.2023]).
ETAM CRU, 2013, ETAM CRU at Urban Cratures 2013, rozm. przepr. Албена Попова (https://urbancreatures.bg/etam-cru-urban-creatures-2013/ [dostęp: 10.02.2023]).
Novakova Mia [@coughh syrup], 2013, Instagram (https://www.instagram.com/coughh syrup/?hl=en [dostęp: 28.06.2023]).
Радио София, 2013, Фандъкова: Художниците от фестивала „Urban Creatures” отправят послания срещу вандализъм (https://bnr.bg/sofia/post/100256099/fandykova-hudojnicite-ot-festivala-urban-creatures-otpravyat-poslaniya-sreshtu-vandalizym [dostęp: 14.02.2023]).
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-1483-6573
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
