Rola czynnika religijnego w konflikcie rosyjsko-ukraińskim przed rokiem 2022, z perspektywy stosunków między Kościołem Prawosławnym Ukrainy i Ukraińskim Kościołem Prawosławnym Patriarchatu Moskiewskiego
Abstrakt
This article aims to verify the hypothesis on the influence and significance of the religious factor in the Russia–Ukraine conflict from the perspective of relations between the main Orthodox churches in Ukraine: the Orthodox Church of Ukraine (OCU) and the Ukrainian Orthodox Church of the Moscow Patriarchate (UOC-MP). Considering the quantitative indicators, Ukraine is not a country particularly predestined to be a party to a religious conflict – be it an objective or an identity type. At the same time, social behaviour indicates an increase in religiously motivated social hostility, the further escalation of which is highly probable due to the Russian aggression on Ukraine. Believers from both Churches indicated non-religious and non-ethnic issues as the main causes of the conflict between the Orthodox churches. The purely political nature of the conflict between the churches was emphasised, refl ecting the political and military conflict between the Russian Federation and Ukraine. To sum up, based on the research results, in quantitative and qualitative terms, the religious factor was a current and significant, but not the leading, conflict factor in the Russia–Ukraine war in 2021 from the perspective of religious relations in Ukraine. The UOC-PM is predestined to the role of a declining church, playing a progressively less important role in religious relations in Ukraine for political, identity and demographic reasons. At the same time, the OCU is undoubtedly destined – also under the conditions of the ongoing war – to play a leading role in the process of consolidating Ukrainian national and state identity.
Bibliografia
Baluk W., M. Doroshko, The Role of the Russian Orthodox Church in the Context of the Russian-Ukrainian Armed Conflict, „Studia z Dziejów Rosji i Europy Środkowo-Wschodniej” 2021, t. 56, nr 3, s. 121–140.
Bodalska B., Tomos dla Cerkwi Prawosławnej Ukrainy, Euractiv.pl, 7.01.2019, https://www.euractiv.pl/section/polityka-zagraniczna-ue/news/tomos-dla-cerkwi-prawoslawnej-ukrainy/ [dostęp 3.07.2022].
Borkowicz J., Rosyjska Cerkiew stopnieje. To nie są tylko pobożne życzenia, „Rzeczpospolita”, 4.03.2022, https://www.rp.pl/plus-minus/art-35800531-rosyjska-cerkiew-stopnieje-to-nie-sa-tylko-pobozne-zyczenia [dostęp 11.07.2022].
Borowik I., Odbudowywanie pamięci. Przemiany religijne w Środkowo-Wschodniej Europie po upadku komunizmu, Nomos, Kraków 2000.
Czajkowski M., Konflikt na Ukrainie jako huntingtonowskie zderzenie cywilizacji, „Gdańskie Studia Międzynarodowe” 2017, t. 15, nr 1–2, s. 116–131.
Jarzyńska K., Ukraińska gra patriarchy Cyryla, „Komentarze OSW – Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia” 2014, nr 144, s. 1–10.
Kielar A., Zwierzchnik ukraińskiej Cerkwi Epifaniusz: Rosja dokonuje ludobójstwa, kontynuuje zbrodnie stalinowskie, „Polska Times”, 3.04.2022, https://polskatimes.pl/zwierzchnik-ukrainskiej-cerkwi-epifaniusz-rosja-dokonuje-ludobojstwa-kontynuuje-zbrodnie-stalinowskie/ar/c1-16205831 [dostęp 13.07.2022].
Kozyrska A., Pluralizm wyznaniowy a integracja narodu ukraińskiego po 1991 roku, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2014.
Krzemiński A., Szostkiewicz A., Aby to się więcej nie powtórzyło, „Polityka” 2016, nr 43, s. 49.
Krzysztofiak M., Epifaniusz: nie stawiamy warunków, by się zjednoczyć, Vatican News, 18.04.2022, https://www.vaticannews.va/pl/kosciol/news/2022-04/epifaniusz-nie-stawiamy-warunkow-by-sie-zjednoczyc.html [dostęp 13.07.2022].
Krzysztofiak M., Metropolita Epifaniusz do Rosjan: nie będzie dla was miłosierdzia!, Vatican News, 11.03.2022, https://www.vaticannews.va/pl/swiat/news/2022-03/metropolita-epifaniusz-do-rosjan-nie-bedzie-dla-was-milosierdzia.html [dostęp 13.07.2022].
Leustean L.N., Russia’s Invasion of Ukraine: The First Religious War in the 21st Century, London School of Economics – Religion and Global Society Blog, 3.03.2022, https://blogs.lse.ac.uk/religionglobalsociety/2022/03/russias-invasion-of-ukraine-the-fi rst-religious-war-in-the-21st-century/ [dostęp 20 lipca 2022].
Nikołajew J., Konstytucyjne gwarancje wolności sumienia i religii a wprowadzenie stanu wojennego na Ukrainie w 2018 r., „Studia Prawnoustrojowe” 2019, nr 46, s. 291–306.
O’Beara F., Russia’s War on Ukraine: The Kremlin’s Use of Religion as a Foreign Policy Instrument, European Parliament – European Parliamentary Research Service, PE 729.430 – May 2022, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2022/729430/EPRS_ATA(2022)729430_EN.pdf [dostęp 20.07.2022].
O’Beara F., Russia’s War on Ukraine: The Religious Dimension, European Parliament – European Parliamentary Research Service, PE 729.355 – April 2022, https://www.europarl.europa.eu/RegData/etudes/ATAG/2022/729355/EPRS_ATA(2022)729355_EN.pdf [dostęp 20.07.2022].
Olszański T.A., Historyczne zjednoczenie Kościołów prawosławnych Ukrainy, „Komentarze OSW – Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia” 2018, nr 289, s. 1–6.
Olszański T.A., Konstantynopol: autokefalia dla Ukrainy, Ośrodek Studiów Wschodnich – Analizy, 12.10.2018, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2018-10-12/uznanie-przez-patriarchat-ekumeniczny-niezaleznosci-prawoslawnej [dostęp 20.07.2021].
Olszański T.A., Niepodległe państwo potrzebuje niepodległego Kościoła. Walka o samodzielność kanoniczną ukraińskiego prawosławia, „Komentarze OSW – Ośrodek Studiów Wschodnich im. Marka Karpia” 2018, nr 272, s. 1–6.
Przeciszewski M., O roli Kościołów w życiu Ukraińców, eKAI, 14.05.2022, https://www.ekai.pl/o-roli-kosciolow-w-zyciu-ukraincow/ [dostęp 3.07.2022].
Rogoża J., Ucieczka do przodu: Ukraiński Kościół Prawosławny Patriarchatu Moskiewskiego wobec wojny, Ośrodek Studiów Wschodnich – Analizy, 6.06.2022, https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/analizy/2022-06-06/ucieczka-do-przodu-ukrainski-kosciol-prawoslawny-patriarchatu [dostęp 20.07.2022].
Romantsov R., Tomos dla Ukrainy – konsolidacja czy podział społeczeństwa?, „Komentarze. Instytut Europy Środkowej” 2019, nr 6, s. 1–2.
Snyder J. (red.), Religion and International Relations Theory, Columbia University Press, New York 2011.
Snyder J. (red.), Stelmach W., Metropolita Epifaniusz: Zabijać wroga, broniąc ojczyzny, to nie grzech, RMF24.pl, 15.03.2022, https://www.rmf24.pl/raporty/raport-wojna-z-rosja/news-metropolita-epifaniusz-zabijac-wroga-broniac-ojczyzny-to-nie,nId,5894228#crp_state=1 [dostęp 11.07.2022].
Strutyński M., Stosunki między państwem a związkami wyznaniowymi w niepodległej Ukrainie (1991–2013), „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2014, t. 17, s. 255–273.
Svensson I., D. Nilsson, Disputes over the Divine: Introducing the Religion and Armed Conflict (RELAC) Data, 1975 to 2015, „Journal of Conflict Resolution” 2018, t. 62, nr 5, s. 1127–1148.
Synak M., Czołg w składzie porcelany, Wiadomości.Cerkiew.pl, 10.04.2022, https://wiadomosci.cerkiew.pl/news.php?id_n=4502 [dostęp 3.07.2022].
Szeptycki A., Podziały religijne na Ukrainie, w: Religia w stosunkach międzynarodowych, red. A.M. Solorz, H. Schreiber, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2012, s. 211–239.
Szyszlak T., Wpływ sekurytyzacji Ukraińskiego Kościoła Prawosławnego w jedności z Patriarchatem Moskiewskim na zmiany w ustawodawstwie wyznaniowym Ukrainy po 2013 r., „Studia z Prawa Wyznaniowego” 2021, t. 24, s. 429–447.
Tatarenko L., Instytucje religijne i polityka na Ukrainie: zagadnienie tożsamości w czasach wojny, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej – Yearbook of the Institute of East-Central Europe” 2017 (15), z. 1, s. 13–41.
Wawrzonek M., Religion and Politics in Ukraine: The Orthodox and Greek Catholic Churches as Elements of Ukraine’s Political System, Cambridge Scholars Publishing, Newcastle upon Tyne 2014.
Zenderowski R., Religia w teorii stosunków międzynarodowych, w: Religia i Polityka, red. P. Burgoński, M. Gierycz, Dom Wydawniczy Elipsa, Warszawa 2014, s. 546–574.
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach Polska
https://orcid.org/0000-0003-4530-7690
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
