O polskiej historiografii ludobójstwa Ormian. Perspektywa krytyczna w świetle międzynarodowego stanu badań. Część II
Abstrakt
The Armenian Genocide (1915–1917) is one of the crucial events defining the character of the final period of the Ottoman Empire existence and the southern front of World War I. It is also a core identity reference for Armenians and a matter of memory dispute with the Turkish Republic. Since the 1970s it has been a relevant research space for historians. Surprisingly, in Polish historiography, the subject is addressed only marginally, and its bibliography is puzzlingly limited. The article aims to discuss the genocide’s Polish historiography in the broader context of world research. The description of the number of Polish inputs devoted to it provides background for the main research problem – a reflection on the shape of genocide narratives created by Polish historians. This makes it possible to indicate the discursive structures determining the historical narratives on the Armenian Genocide. Hypothetically, they are the result of both the issue of the time of their creation and the axiology and worldview of the authors. In the second part of this article, quasi-historical narratives are described in order to indicate broadly how the narrative of the Armenian Genocide in Poland is shaped. There is also a critical look at the only text describing the historiography of the genocide in Poland. Most importantly, there is a critical look at the historiography of genocide, combined with an attempt to place it in the typologies created for the world’s research output. The whole concludes with a single summary and bibliography.
Bibliografia
Adamczewski P., Polski mit etnopolityczny i Kaukaz, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa 2019.
Akçam T., A Shameful Act: The Armenian Genocide and the Question of Turkish Responsibility, 1st edition, Picador, New York 2007.
Akçam T., From Empire to Republic. Turkish Nationalism & The Armenian Genocide, Zed Books, London – New York 2004.
Akçam T., Killing Orders: Talat Pasha’s Telegrams and the Armenian Genocide, Palgrave Macmillan, New York 2018.
Auron Y., The Armenian Genocide: Forgotten and Denied, Contento de Semrik, Tel Aviv 2012.
Balakian G., Armenian Golgotha, tłum. P. Balakian, A. Sevag, Vintage, New York 2009.
Balcer A., The Armenian Genocide in the Contemporary Polish Historiography: The Critical Evaluation, „Pro Georgia: Prace i materiały do dziejów stosunków gruzińsko-polskich” 2009, nr 18, s. 169–194.
Bloxham D., The Armenian Genocide of 1915–1916: Cumulative Radicalization and the Development of a Destruction Policy, „Past & Present”, 2003, t. 181, nr 1, s. 141–191.
Bloxham D., The Great Game of Genocide: Imperialism, Nationalism, and the Destruction of the Ottoman Armenians, Oxford University Press, Oxford 2007.
Bloxham D., F. Müge Göçek, The Armenian Genocide, w: The Historiography of Genocide, red. Dan Stone, Palgrave Macmillan, New York 2010, s. 344–372.
Cheterian V., Open Wounds: Armenians, Turks, and a Century of Genocide, C. Hurst & Co Publishers Ltd, New York 2015.
Chmielowska D., Stosunki turecko-ormiańskie w świetle opinii tureckiej, „Studia Europejskie. Centrum Europejskie UW” 2017, t. 87, nr 4, s. 203–218.
Cygański M., Ormianie – pierwsza ofiara ludobójstwa w XX wieku. Zbrodnie dokonane przez Turków w latach 1915–1916, w: Polacy w Armenii, red. E. Walewander, Redakcja Wydawnictw Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 2000, s. 111–162.
Czyżewski M., Debata na temat Jedwabnego oraz spór o „politykę historyczną” z punktu widzenia analizy dyskursu publicznego, w: Pamięć i polityka historyczna. Doświadczenia Polski i jej sąsiadów, red. S.M. Nowinowski, J. Pomorski, R. Stobiecki, Instytut Pamięci Narodowej, Łódź 2008, s. 117–140.
Dadrian V.N., The History of the Armenian Genocide: Ethnic Conflict from the Balkans to Anatolia to the Caucasus, Berghahn Books, New York 2003.
Dadrian V.N., The Naim-Andonian Documents on the World War I Destruction of Ottoman Armenians: The Anatomy of a Genocide, „International Journal of Middle East Studies” 1986, t. 18, nr 3, s. 311–360.
Dündar F., Crime of Numbers: The Role of Statistics in the Armenian Question (1878–1918), Routledge, New York – London 2017.
Erickson E.J., Ottomans and Armenians: A Study in Counterinsurgency, Palgrave Macmillan, New York 2013.
Fedorowicz K., Transformacja ustrojowa w Armenii w latach 1991–2016, Instytut Wschodni UAM, Poznań 2017.
Findley C.V., Turkey, Islam, Nationalism, and Modernity, Yale University Press, New Haven – London 2010.
Gębarski B., List do starego tureckiego znajomego, Koło Zainteresowań Kulturą Ormian przy Oddziale Warszawskim Polskiego Towarzystwa Ludoznawczego, Warszawa 1987.
Gebert K., Ostateczne rozwiązanie. Ludobójcy i ich dzieło, Agora, Warszawa 2022.
Hanioglü M.Ş., Notes on the Young Turks and the Freemasons, 1875–1908, „Middle Eastern Studies” 1989, t. 25, nr 2, s. 186–197.
Hovannisian R.G., Looking Backward, Moving Forward. Confronting the Armenian Genocide, Transaction Publishers, New Brunswick 2003.
Hovannisian R.G. (red.), The Armenian Genocide in Perspective, Routledge, New Brunswick 1986.
Jacobs S.L., Raphael Lemkin and the Armenian Genocide, w: Looking Backward, Moving Forward. Confronting the Armenian Genocide, red. R.G. Hovannisian, Transaction Publishers, New York 2003, s. 125–135.
Karpat K.H., The Politicization of Islam: Reconstructing Identity, State, Faith, and Community in the Late Ottoman State, Oxford University Press, Oxford 2001.
Kedourie E., Young Turks, Freemasons and Jews, „Middle Eastern Studies” 1971, t. 7, nr 1, s. 89–104.
Kévorkian R., The Armenian Genocide: A Complete History, I.B. Tauris, London 2011.
Koehler O., Krwawa Golgota Ormian, „Arcana: Kultura, Historia, Polityka” 2016, nr 5, s. 136–150.
Kołodziejczyk D., Turcja, Trio, Warszawa 2000 (wyd. 2: 2011).
Kucharczyk G., Metz Yeghern – zapomniane ludobójstwo. Eksterminacja Ormian w 1915 Roku, „Christianitas” 2002/2001, nr 10, s. 59–75.
Kucharczyk G., Pierwsze ludobójstwo i pierwszy negacjonizm – eksterminacja Ormian w Turcji na początku XX wieku, w: Krwawy cień genocydu. Interdyscyplinarne studia nad ludobójstwem, red. B. Machul-Telus, U. Markowska-Manista, L.M. Nijakowski, Ofi cyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2011, s. 115–136.
Kucharczyk G., Pierwszy Holocaust XX wieku, Fronda, Warszawa 2004 (wyd. 2: 2012).
Kuper L., Genocide. Its Political Use in the Twentieth Century, Yale University Press, New Haven – London 1982.
Lemkin R., Nieoficjalny. Autobiografia Rafała Lemkina, red. D.L. Frieze, tłum. H. Jankowska, Instytut Pileckiego, Warszawa 2018.
Lemkin R., M.J. Bazyler, Raphael Lemkin’s Dossier on the Armenian Genocide, Center for Armenian Remembrance, Glendale 2008.
Machul-Telus B., U. Markowska-Manista, L.M. Nijakowski (red.), Krwawy cień genocydu. Interdyscyplinarne studia nad ludobójstwem, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków 2011.
Machul-Telus B., U. Markowska-Manista, L.M. Nijakowski (red.), Krwawy cień genocydu. ludobójstwa. Pamięć, dyskurs, edukacja, t. 2, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2017.
Madajczyk P., Polskie problemy z genocydem Rafała Lemkina, „Dzieje Najnowsze” 2016, t. 48, nr 1, s. 3–13.
Mann M., The Dark Side of Democracy: Explaining Ethnic Cleansing, Cambridge University Press, Cambridge 2005.
McCarthy J., Muslims and Minorities. The Population of Ottoman Anatolia and the End of the Empire, New York University, New York 1983.
McCarthy J., The Population of the Ottoman Armenians, w: The Armenians in the Late Ottoman Period, red. T. Ataöv, TTK, Ankara 2001.
McMeekin S., Ekspres Berlin-Bagdad. Kajzer, islam i Imperium Osmańskie. 1898–1918, tłum. A. Czwojdrak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2012.
Melson R.F., The Armenian Genocide as Precursor and Prototype of Twentieth-Century Genocide, w: Is the Holocaust Unique? Perspectives on Comparative Genocide, red. A.S. Rosenbaum, Westview Press, Boulder, Colorado 2009, s. 125–138.
Midlarsky M.I., Ludobójstwo w XX wieku, tłum. B. Wojciechowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2010.
Morawiec A., Echa zagłady Ormian w literaturze polskiej, „Slavia Occidentalis” 2015, t. 72, nr 2, s. 7–30.
Morawiec A., Literatura polska wobec ludobójstwa, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2018.
Morawski W., S. Szawłowska, Wojny rosyjsko-tureckie Od XVII do XX wieku, Trio, Warszawa 2006.
Nichanian M., Zniszczyć Ormian. Historia ludobójstwa, tłum. P. Rak, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2020.
Nieczuja-Ostrowski P. (red.), Armenia. Dziedzictwo a współczesne kierunki przemian kulturowo-cywilizacyjnych, Fundacja na rzecz Czystej Energii, Poznań 2016.
Nijakowski L.M., Ludobójstwo. Historia i socjologia ludzkiej destruktywności, Wydawnictwo Iskry, Warszawa 2018.
Olędzka J., Relatywizacja ludobójstwa jako instrument stosunków geopolitycznych na przykładzie politycznego dyskursu o ludobójstwach Ormian i Czerkiesów, w: Krwawy cień genocydu. Ludobójstwa. Pamięć, dyskurs, edukacja, red. B. Machul-Telus, U. Markowska-Manista, .M. Nijakowski, t. 2, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa 2017, s. 129–156.
Osiecki J., Apostolski Kościół Ormiański w Armenii sowieckiej w latach 1920–1932, Księgarnia Akademicka, Kraków 2016.
Osiecki J., K. Stopka, K. Siekierski, Ormianie katolicy w Armenii i Gruzji. Historia, pamięć, tożsamość, Księgarnia Akademicka, Kraków 2019.
Pełczyński G., Ormianie polscy w wieku XX. Problem odrębności etnicznej, Koło Zainteresowań Kulturą Ormian, Warszawa 1997.
Pełczyński G., Ormianie w XX wieku. Zarys najważniejszych problemów, „Acta Politica. Zeszyty Naukowe Uniwersytetu Szczecińskiego” 2015, nr 34 (889), s. 5–25.
Pisowicz A., What Did Hratchia Adjarian Mean by Voiced Aspirates in Armenian Dialects?, „Annual of Armenian Linguistics” 1998, t. 19, s. 43–55.
Reychman J., Historia Turcji, Zakład im. Ossolińskich, Wrocław 1973.
Rohoziński J., Bawełna, Samowary i Sartowie. Muzułmańskie Okrainy Carskiej Rosji, 1795–1916, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2014.
Simon J., Y. Auron, The Banality of Denial: Israel and the Armenian Genocide, Routledge, New York 2017.
Skotarczak D., Czasopisma ormiańskie w Polsce, „Zeszyty Prasoznawcze” 2014, t. 57, nr 3 (219), s. 526–535.
Suny R.G., They Can Live in the Desert but Nowhere Else’: A History of the Armenian Genocide, Princeton University Press, Princeton 2017.
Sureyya Y., O. Sinasi, The Talat Pasha Telegrams: Historical Fact or Armenian Fiction? Rustem, Nikosia 2007.
Szmurło Z.T., Duma tych, co cierpieli niewinnie. Ludobójstwo Ormian w Turcji, „Cywilizacja i Polityka” 2015, nr 13, s. 245–264.
Ternon Y., Ormianie. Historia zapomnianego ludobójstwa, tłum. W. Brzozowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2005.
Topolski J., Jak się pisze i rozumie historię, Ofi cyna Wydawnicza Rytm, Warszawa 1996.
Travis H., Counterinsurgency as Genocidal Intent: From the Ottoman Christians to the Bosnian Muslims, w: The Armenian Genocide Legacy, red. A. Demirdjian, Palgrave Studies in the History of Genocide, Palgrave Macmillan UK, London 2016, s. 149–164.
Uzer U., An Intellectual History of Turkish Nationalism. Between Turkish Ethnicity and Islamic Identity, The University of Utah Press, Salt Lake City 2016.
Vosganian V., Księga szeptów, tłum. J. Kornaś-Warwas, Książkowe Klimaty, Wrocław 2015.
Werfel F., Czterdzieści dni Musa Dah, tłum. J. Frühling, R. Stiller, Zysk i S-ka, Poznań 2013.
Wituch T., Tureckie przemiany. Dzieje Turcji 1878–1923, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa 1980.
Zakrzewska-Dubasowa M., Historia Armenii, Zakład Narodowy im. Ossolińskich, Wrocław – Warszawa – Kraków – Gdańsk 1977.
de Zayas A., Ludobójstwo Ormian w latach 1915–1923 w świetle konwencji o ludobójstwie z 1948 roku, tłum. E. Sałkiewicz-Munnerlyn, Time Marszałek Group, Toruń 2021.
Zürcher E.J., Turcja. Od sułtanatu do współczesności, tłum. A. Gąsior-Niemiec, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2013.
Instytut Studiów Politycznych PAN Polska
https://orcid.org/0000-0001-5632-6884
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
