„Ta Ukraina, to ona w wojnie i w wojnie…”. Wyobrażenia o przeszłości w życiu społecznym Zachodniej Ukrainy po 1991 roku
Abstrakt
Research by students of the Institute of Ethnology and Cultural Anthropology of the University of Warsaw, conducted in the years 1992–2010 in various regions of western Ukraine, shows that in rural communities and in areas with low levels of urbanization local ties and knowledge transmitted within the family circle and the neighborhood community play a large role in maintaining identity and a strong group separateness. An important element of local knowledge is imagining about the past. This article describes selected ideas about past and recent history. The author suggests that knowledge about the past is read and interpreted within the framework of a religious worldview, which constitutes the basis of the common cosmology of the communities examined. Hence local narratives about the past have a different nature, and vary both from historiography and from the dominant transmissions in the western Ukrainian national discourse of collective memory. They are actualized in daily life and serve to build adaptive social strategies.
Słowa kluczowe
świadomość historyczna; lokalne narracje o przeszłości; materiały etnograficzne; ludowa eschatologia; Ukraiński dyskurs nacjonalistyczny
Bibliografia
Amar Tarik C., 2014, A Disturbed Silence: Discourse on the Holocaust in the Soviet West as an Anti-Site of Memory, w: Michael David-Fox, Peter Holquist, Alexander M. Martin (red.), The Holocaust in the East: Local Perpetrators and Soviet Responses, University of Pittsburg Press, Pittsburg.
Assorodobraj Nina, 1963, „Żywa historia”. Świadomość historyczna: symptomy i propozycje badawcze, „Studia Socjologiczne”, nr 2.
Baraniuk Tadeusz, 2010, Symboliczne obrazy lat wojny. Narracje z pogranicza, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Bartov Omer, 2007, Erased: Vanishing Traces of Jewish Galicia in Present-Day Ukraine, Princeton University Press, Princeton.
Benedyktowicz Zbigniew, 2000, Portrety „obcego”. Od stereotypu do symbolu, Wydawnictwo UJ, Kraków.
Berliner David C., 2005, The Abuses of Memory: Reflections on the Memory Boom in Anthropology, „Anthropological Quarterly”, t. 78, nr 1, s. 197–211.
Bociąga Przemysław, 2013, Poleska mitologia. Świadomość historyczna i dziedzictwo mieszkańców Polesia, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Buszko Paweł, 2012, „Żyd Żydem”. Wizerunek Żyda w kulturze ludowej podlaskich prawosławnych Białorusinów. Miasteczko Orla, Instytut Slawistyki PAN, Warszawa.
Chromik Bartłomiej, 2010, „Bohaterowie prawie mityczni. Narracje z Bojkowszczyzny”, AIEiAK UW, Lic. 656, Warszawa.
Deja Małgorzata, 2013, Przesiedleni i miejscowi. Procesy asymilacyjne na przykładzie ludności przesiedlonej ze wschodnich terenów Polski do rejonu rokitniańskiego, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Dziwani Barbara, 2010, Co mieszkańcy Boryni wynieśli z lokalnej piekarni?, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Engelking Anna, 2012, Kołchoźnicy. Antropologiczne studium tożsamości wsi białoruskiej przełomu XX i XXI wieku, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
Geertz Clifford, 1983, ‘From the Native’s Point of View’: On the Nature of Anthropological Understanding, w: Clifford Geertz, Local Knowledge: Further Essays in Interpretive Anthropology, Basic Books, New York.
Gołębiewski Jakub, 2010, Drobny handel wahadłowy na pograniczu polsko-ukraińskim w ujęciu antropologicznym, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Himka John-Paul, 2013, The Reception of the Holocaust in Postcommunist Ukraine, w: John-Paul Himka, Joanna Beata Michlic (red.), Bringing the Dark Past to Light: The Reception of the Holocaust in Postcommunist Europe, University of Nebraska Press, Lincoln–London.
Himka John-Paul, 2015, The History behind the Regional Conflict in Ukraine, „Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History”, t. 16, nr 1, s. 129–136.
Jabłońska Jagoda, 2007, „Znaczenie modlitwy w życiu mieszkańców ukraińskich Bieszczadów Wschodnich”, AIEiAK UW, Lic. 539, Warszawa.
Jelonek Aleksandra, 2009, „Migracje zarobkowe a funkcjonowanie rodziny na bojkowskiej wsi: ci, którzy wyjeżdżają — ci, którzy zostają”, AIEiAK UW, Lic. 653, Warszawa.
Jelonek Aleksandra, 2010, Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Karwan Katarzyna, 2006, „Między Ewą a Bogurodzicą. Obraz kobiety w chrześcijaństwie obrządku wschodniego w wypowiedziach mieszkańców pogranicza ukraińsko-polskiego”, AIEiAK UW, Lic. 455, Warszawa.
Klein Kerwin Lee, 2000, On the Emergence of Memory in Historical Discourse, „Representations”, nr 69: Grounds for Remembering, s. 127–150.
Kloska Gerhard, 1979, Świadomość historyczna i jej badanie, „Lud”, t. 63, s. 113–140.
Kobza Paulina, 2010, Rola milczenia w pamięci o historii mieszkańców pogranicza, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Kończal Kornelia, Wawrzyniak Joanna, 2011, Polskie badania pamięcioznawcze. Tradycje, koncepcje, (nie)ciągłości, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4.
Kostrzewska Olga, 2003, Wizerunek Żyda. Mit i plotka, w: Łukasz Smyrski, Magdalena Zowczak (red.), Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, DiG, Warszawa.
Kościesza Katarzyna, 2010, „Tożsamość narodowa na pograniczu — zakarpaccy Rusini, AIEiAK UW”, M. 904, Warszawa.
Kubisz Justyna, 2006, „Region i regionalizm w działalności animatorów kultury z Przeworska i Sambora”, AIEiAK UW, Lic. 472, Warszawa.
Kulak Katarzyna, 2000, „Tożsamość etniczna w małżeństwach mieszanych na pograniczu polsko-ukraińskim”, AIEiAK UW, M. 504, Warszawa.
Kulik Katarzyna, 2013, Wspomnienie raju utraconego i wizerunek Polaka katolika, czyli kilka czynników kształtujących relacje w terenie, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Kulikowska Anna, 2010, Współczesne Eldorado? Wschód i Zachód w narracjach migrantów z Bełza i okolic, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Kurowski Karol, 2003, Apokalipsa ludowa, w: Łukasz Smyrski, Magdalena Zowczak (red.), Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, DiG, Warszawa.
Kusy Joanna, 2010, Postawy wobec żebractwa jako wyraz zmiany społecznej: od „społeczeństwa losu” do „społeczeństwa wyboru” (zachodnia Ukraina), w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Lehmann Rosa, 2001, Symbiosis and Ambivalence: Poles and Jews in a Small Galician Town, Berghahn Books, New York–Oxford.
Linkiewicz Olga, 2010, Przypadek Śniatynia. Interdyscyplinarne badania nad pamięcią o przedwojennym miasteczku, „Academia”, nr 4, s. 4–10.
Linkiewicz Olga, 2014, Peasant Communities in Interwar Poland’s Eastern Borderlands: Polish Historiography and the Local Story, „Acta Poloniae Historica”, nr 109, s. 28–34.
Lipiński Wojciech, 2013, Dzisiejsze Polesie. Z etnografii północnej Rówieńszczyzny, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Lipiński Wojciech, 2014, Wprowadzenie — poznając Budziak, w: Wojciech Lipiński (red.), Bałkany na Ukrainie. Bułgarzy, Gagauzi i Albańczycy z ukraińskiego Budziaku, Wydawnictwo UW, Warszawa.
Łagoda Marta, 2013, „Szlachta” i „mużyki” w Sernikach — pamięć o dawnych podziałach stanowych, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Malewska Anna, 1990, Świadomość historyczna mieszkańców Narola, „Etnografia Polska”, t. 34, z. 1–2.
Malewska Anna, 1995, Zarys tradycji stosowania pojęcia „wiedza potoczna”, „Etnografia Polska”, t. 39, z. 1–2.
Malewska Anna, 2008, Wyobrażenia o państwie i władzy we wsiach nowotarskich 1999–2005, DiG, Warszawa.
Mańkowski Andrzej E., 1993, „Katolicy: Polacy czy Ukraińcy. Z badań nad pamięcią przeszłości i tożsamością religijno-narodową rzymskich katolików na środkowej Ukrainie”, AIEiAK UW, M. 417, Warszawa.
Markiewicz Józef, 2010, Kobieca migracja zarobkowa do Europy Zachodniej na tle ukraińskiego dyskursu tożsamości, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Mikulska Anita, 2007, „Wertep na Bojkowszyźnie. Między obrzędem a teatrem”, AIEiAK UW, Lic. 543, Warszawa.
Motyka Grzegorz, 2013, Cień Kłyma Sawura. Polsko-ukraiński konflikt pamięci, Wydawnictwo Oskar–Muzeum II Wojny Światowej, Gdańsk.
Najer Aleksandra, 2013, „Mój dom jest twoim domem”. O pobratymstwie w Kamianem i okolicy, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Nizińska Ewa, 2012, „Rodzina Wołoszynów. Etnograficzne spotkania na polsko-ukraińskim pograniczu”, AIEiAK UW, M. 955, Warszawa.
Nowak Jacek, 2011, Społeczne reguły pamiętania. Antropologia pamięci zbiorowej, Nomos, Kraków.
Olszański Tadeusz A., 2015, Nowe tendencje w ukraińskiej polityce historycznej, „Analizy Ośrodka Studiów Wschodnich”, 4 lutego.
Pawlik Aleksandra, 2009, „Czerwona gwiazda, biała soroczka — rzecz o bojkowskich komunistach”, AIEiAK UW, Lic. 619, Warszawa.
Pawlik Aleksandra, 2010, Zowczak Magdalena (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Petrenko Olena, 2012, Anatomy of the Unsaid: Along the Taboo Lines of Female Participation in the Ukrainian Nationalistic Underground, w: Maren Röger, Ruth Leiserowitz (red.), Women and Men at War: A Gender Perspective on World War II and Its Aftermath in Central and Eastern Europe, DHI-Fibre, Osnabrück.
Piechowska Maria, 2013, O identyfikacji narodowej mieszkańców wiosek przygranicznych rejonu rokitniańskiego, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Pikula Jan, 2010, Różne wizje przeszłości w skonfliktowanej społeczności Matkowa, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Piłat Anna, 2013, „Teraz ona jakby trochę odeszła, ale my radianty…”. Radiacyjna topografia i natura promieniotwórczego skażenia w percepcji społecznej na Polesiu, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Portnov Andriy, 2013, Memory Wars in Post-Soviet Ukraine (1991–2010), w: Uilleam Blacker, Alexander Etkind, Julie Fedor (red.), Memory and Theory in Eastern Europe, Palgrave Macmillan, New York.
Rossoliński-Liebe Grzegorz, 2014, Stepan Bandera: The Life and Afterlife of a Ukrainian Nationalist, Ibidem–Verlag, Stuttgart.
Rudling Per A., 2011, The OUN, the UPA and the Holocaust: A Study in the Manufacturing of Historical Myths, The Carl Beck Papers in Russian and East European Studies 2107, Center for Russian and East European Studies, Pittsburgh.
Sakowska Magdalena A., 2013, Dziwne przypadki znachora z Polesia. Lokalna legenda, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Skobelewa Oksana, 2013, Dusze zaprzedane diabłu. Miejsca i postacie demoniczne w relacjach mieszkańców Kamianego, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Smyrski Łukasz, Zowczak Magdalena, 2003, (red.), Podole i Wołyń. Szkice etnograficzne, DiG, Warszawa.
Snopek Magdalena, 2013, Przezwiska i przydomki w Sernykach, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Sokołowski Łukasz, 2013, „Łomsk zawsze wierny”. Identyfikacja narodowa Polaków z Tomaszogrodu, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Spittal Stanisław, 1938, Lecznictwo ludowe w Załoźcach i okolicy, „Rocznik Podolski”, t. 1, Tarnopol.
Stasiak Barbara, 2009/2010, Świąteczne misterium na Huculszczyźnie, „Kurier Galicyjski”, nr 23–24.
Stepaniuk Tomasz, 2013, Poleska cerkiew — miejsce święte, w: Wojciech Lipiński (red.), Dzisiejsze Polesie, DiG, Warszawa.
Straczuk Justyna, 2006, Cmentarz i stół. Pogranicze prawosławno-katolickie w Polsce i na Białorusi, Wydawnictwo UWr, Wrocław.
Strojnowski Piotr, 2009, „Drogi ludzi, ludzie drogi. O wędrówkach mieszkańców Bojkowszczyzny przez życie i świat”, AIEiAK UW, Lic. 620, Warszawa.
Stryjek Tomasz, 2014, Ukraina przed końcem Historii. Szkice o polityce państw wobec pamięci, ISP PAN–Scholar, Warszawa.
Sulima Tomasz, 2007, „Człowiek pogranicza”. Próba charakterystyki na przykładach z pogranicza polsko-ukraińskiego, AIEiAK UW, Lic. 557, Warszawa.
Tokarska-Bakir Joanna, 2008, Legendy o krwi. Antropologia przesądu, W.A.B., Warszawa.
Topolski Jerzy (red.), 1981, Świadomość historyczna Polaków. Problemy i metody badawcze, Wydawnictwo Łódzkie, Łódź.
Topolski Jerzy, 1994, Miejsce świadomości historycznej w procesie historycznym, w: Jerzy Topolski (red.), Studia nad świadomością historyczną Polaków, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Wąsowska Edyta, 2010, Adaptacja ekonomiczna mieszkańców Stariawy do zmian politycznych zachodzących na granicy polsko-ukraińskiej od lat 50. XX wieku do czasów współczesnych, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Winter Jay, 2006, Remembering War: The Great War between Memory and History in the 20th Century, Yale University Press, New Haven.
Woźniak Anna, 2007, „Dola czy wybór własny? O staropanieństwie na Bojkowszczyźnie”, AIEiAK UW, Lic. 551, Warszawa.
Woźnica Antoni, 2010, Pamięć mieszkańców nowego pogranicza a tożsamość regionalna, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Woźnica Antoni, 2014, „Ukraina w Huculszczyźnie, Huculszczyzna w Ukrainie. Refleksja historyczno-etnograficzna”, AIEiAK UW, M. 992, Warszawa.
Zowczak Magdalena, 2010, Antropologia pogranicza. Projekt i realizacja badań, w: Magdalena Zowczak (red.), Na pograniczu „nowej Europy”. Polsko-ukraińskie sąsiedztwo, DiG, Warszawa.
Zowczak Magdalena, 2013, Biblia ludowa. Interpretacje wątków biblijnych w kulturze ludowej, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
Instytut Historii PAN Polska
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
