Pierwszoplanowe bohaterki na marginesach polskiej kinematografii – przypadek Anny Walentynowicz
Abstrakt
A biographical film drawing on historical narratives often plays an identity role, evoking heroes from the past who are important to the contemporary audience. Despite the fact that the number of biopics has been growing from one decade to the next, they feature only a marginal presence of leading female protagonists of political significance, whose fortunes would encourage the audience to identify with the values they represent. This absence is complemented by co-productions, which thanks to links with foreign film industries enable the inclusion of non-domestic perspectives or the production of works that would otherwise not find sufficient support from domestic institutions or the creative community. Using the example of Volker Schlöndorff’s Strike (Strajk — Die Heldin von Danzig, 2006), a German biographical film about the life of Anna Walentynowicz, it is possible to trace the reasons for the absence of female protagonists in Polish cinema and to identify the reasons why foreign filmmakers show an interest in them. This was furthered by including the evolution of biopics in both Polish and foreign cinema, by reflecting on the role women play within contemporary historical narratives, and by analysing the phenomenon of domestic traditions shifting into a transnational context.
Słowa kluczowe
kobiecy film biograficzny; polska i światowa kinematografia; współczesna narracja historyczna; Solidarność
Bibliografia
Adamczak Marcin, 2010, Globalne Hollywood, filmowa Europa i polskie kino po 1989 roku, Przeobrażenia kultury audiowizualnej przełomu stuleci, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.
Armatys Barbara, Armatys Leszek, Stradomski Wiesław, 1988, Historia filmu polskiego, t. 2: 1930–1939, Wydawnictwo Artystyczne i Filmowe, Warszawa.
Baran Mirosław, Włodkowska Katarzyna, 2007, „Strajk” dzieli ludzi „Solidarności”, „Gazeta Wyborcza”, nr 044, s. 15.
Białous Maciej, 2018, Społeczna konstrukcja filmów historycznych. Pamięć zbiorowa i polityka pamięci w kinematografii polskiej, Katedra Wydawnictwo Naukowe, Gdańsk.
Bingham David, 2010, Whose Lives Are They Anyway? The Biopic as Contemporary Film Genre, Rutgers University Press, New Jersey.
Bingham David, 2013, The Lives and Times of the Biopic, w: Robert A. Rosenstone, Constantin Parvulescu (red.), A Companion to the Historical Film, Wiley–Blackwell, Hoboken, s. 233–254.
Custen George Frederick, 1992, Bio/pics: How Hollywood Constructed Public History, Rutgers University Press, New Jersey.
Durys Elżbieta, 2020, Restytucja heroiczno-ofiarniczej męskości w kinie pamięci narodowej — biografia filmowa a Generał Nil Ryszarda Bugajskiego, „Pleograf. Kwartalnik Akademii Polskiego Filmu”, nr 2 (https://akademiapolskiegofilmu.pl/pl/historia-polskiego-filmu/pleograf/polskie-kino-mezczyzn/22/restytucja-heroiczno-ofiarniczej-meskosci-w-kinie-pamieci-narodowej-biografia-filmowa-a-general-nil-ryszarda-bugajskiego/730 [dostęp: 24.02.2023]).
Durys Elżbieta, 2021, Ekranowe życie. W kręgu filmowej biografistyki, „Kwartalnik Filmowy”, nr 114, s. 193–211.
Fidelis Małgorzata, 2015, Kobiety, komunizm i industrializacja w powojennej Polsce, tłum. Maria Jaszczurowska, W.A.B, Warszawa.
Fidelis Małgorzata, 2020, Równouprawnienie czy konserwatywna nowoczesność, w: Katarzyna Stańczyk-Wiślicz, Piotr Perkowski, Małgorzata Fidelis, Barabara Klich-Kluczewska, Kobiety w Polsce 1945–1989. Nowoczesność, równouprawnienie, komunizm, Universitas, Kraków, s. 103–161.
Haase Jürgen (red.), 2007, Strajk — Die Heldin von Danzig. Das Buch zum Film des Oscar-Preisträgers Volker Schlöndorff , Parthas, Berlin.
Holland Agnieszka, 2012, Katechizm salonowej rewolucjonistki, w: Agnieszka Holland. Przewodnik Krytyki Politycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa, s. 208–230.
Hollender Barbara, 2007, Strajk w Gdańsku: wersja Schlöndorffa, „Rzeczpospolita”, 21 lutego, s. A11.
Hollinger Karen, 2012, Feminist Film Studies, Routledge, London.
Hollinger Karen, 2020, Biopics of Women, Routledge, London.
Jagielski Sebastian, 2010, Melodramaty męskości, w: Tadeusz Lubelski, Maciej Stroiński (red.), Kino polskie jako kino narodowe, Wydawnictwo Ha!Art, Kraków, s. 57–83.
Jarska Natalia, 2015, Kobiety z marmuru. Robotnice w Polsce w latach 1945–1960, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.
Karaś Dorota, Sterlingow Marek, 2020, Walentynowicz. Anna szuka raju, Znak, Kraków.
Kołos Sylwia, 2018, Film biograficzny — gatunek progresywny. Geneza, genologia, strategie narracyjne, Oficyna Wydawnicza Kucharski, Toruń.
Kondratowicz Ewa, 2001, Szminka na sztandarze. Kobiety Solidarności 1980–1989. Rozmowy, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
Kurpiewski Piotr, 2017, Historie na ekranie Polski Ludowej, Wydawnictwo Uniwersytetu Gdańskiego, Gdańsk.
Kurz Iwona, 2017, Rewolucja, której nie było, „Dwutygodnik”, nr 204 (https://www.dwutygodnik.com/artykul/7000-rewolucja-ktorej-nie-bylo.html [dostęp: 24.02.2003]).
Kurz Iwona, 2021, Odczepcie się od Kaliny, „Dwutygodnik”, nr 321 (https://www.dwutygodnik.com/artykul/9809-odczepcie-sie-od-kaliny.html [dostęp: 24.02.2003]).
Mazierska Ewa, Goddard Michael, 2014, Polish Cinema in a Transnational Context, University of Rochester Press, Rochester.
Mrozik Agnieszka, 2014, Poza nawiasem historii (kobiet), czyli po co nam dziś komunistki, „Wakat On-line”, nr 3 (http://wakat.sdk.pl/poza-nawiasem-historii-kobiet-czyli-po-co-nam-dzis-komunistki/ [dostęp: 24.02.2003]).
Ossowski Stanisław, 1967, Z zagadnień psychologii społecznej. Dzieła, t. 3, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Penn Shana, 2003, Podziemie kobiet, tłum. Hanna Jankowska, Rosner&Wspólnicy, Warszawa.
Penn Shana, 2014, Sekret „Solidarności”, tłum. Maciej Antosiewicz, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Polaschek Bronwyn, 2013, The Postfeminist Biopic: Narrating the Lives of Plath, Kahlo, Woolf and Austen, Palgrave Macmillan, London.
Przylipiak Mirosław, 2018, Szofer Wałęsy, „Studia Filmoznawcze”, nr 30, s. 107–126.
Radkiewicz Małgorzata, 2015, „Wojny na narracje”: Wałęsa. Człowiek z nadziei Andrzeja Wajdy i kobieca historia (herstory) Solidarności, „Kwartalnik Filmowy”, nr 92, s. 171–185.
Schahadat Schamma, 2012, Anna/Agnieszka: kulturowe konteksty (polskiej) bohaterki Strajku Volkera Schlöndorffa, tłum. A. Tekień, w: Konrad Klejsa, Schamma Schahadat (red.), Polska i Niemcy. Filmowe granice i sąsiedztwa, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław, s. 261–274.
Schlöndorff Volker, 2007a, Kucharka dziejów, rozm. Adam Krzemiński, „Polityka”, nr 8, s. 66–68.
Schlöndorff Volker, 2007b, Lekcja polskiej historii dla Niemców, „Rzeczpospolita”, 17–18 lutego, s. A13.
Schlöndorff Volker, 2007c, Pani, która mówiła cicho, rozm. Katarzyna Bielas, „Gazeta Wyborcza — Duży Format”, nr 7, s. 12–15.
Schlöndorff Volker, 2008, Światło, cień, ruch. Moje życie, moje filmy, tłum. Ryszard Turczyn, Wydawnictwo Propaganda, Warszawa.
Sosnowska Dorota, 2014, Królowe PRL: sceniczne wizerunki Ireny Eichlerówny, Niny Andrycz i Elżbiety Barszczewskiej jako modele kobiecości, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Stachówna Grażyna, 2001, Suczka, Cycofon, Faustyna i inne kobiety w polskim filmie lat dziewięćdziesiątych, w: Małgorzata Radkiewicz (red.), Gender w humanistyce, Rabid, Kraków, s. 55–63.
Stanisławski Krzysztof, 2009, Volker Schlöndorff , Filmoteka Narodowa–Goethe-Institut w Warszawie–NOTORO, Warszawa.
Wach Margarete, 2012, Polsko-niemieckie koprodukcje a latach 1956–2010 na tle dystrybucji i recepcji polskich filmów w Niemczech, tłum. P. Dżoń, w: Konrad Klejsa, Schamma Schahadat (red.), Polska i Niemcy. Filmowe granice i sąsiedztwa, Oficyna Wydawnicza Atut, Wrocław, s. 85–108.
Walentynowicz Anna, 2017, Ludzie może i nie są źli…, „Polityka”, 21 lutego (https://www.polityka.pl/tygodnikpolityka/1694782,1,prezentujemy-archiwalny-reportaz-hanny-krall.read [dostęp: 24.02.2003]).
Wróbel Olga, 2017, „Sztuka kochania” aktualna? Może i tak, ale to nie jest dobra wiadomość, „Krytyka Polityczna”, 2 lutego (https://krytykapolityczna.pl/kultura/czytaj-dalej/olga-wrobel-sztuka-kochania-wislocka/ [dostęp: 24.02.2003]).
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0003-3641-964X
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
