O wyjaśnianiu ludobójstwa i czystek etnicznych za pomocą kategorii mitów i emocji
Abstrakt
In this article ethnic cleansings and genocides — as general social facts, which have very similar roots — are analysed and explained by constructing the draft general model. The model of the process of ethnic cleansings and genocides escalation includes six elements: chauvinist mobilization, mass hostility, security dilemma, myths, emotions (positive, e.g. pride, and negative, e.g. fears) and public discourse (author refers to Stuart J. Kaufman’s model of processes of ethnic conflict escalation). There are two variants of this process: elite-led and mass-led. The keys to explanation on the origin of ethnic cleansings and genocides are myths and emotions, which drive people to hostilities. Therefore, important part of the text are considerations on sociology of genocidal emotions.
Słowa kluczowe
czystki etniczne; ludobójstwo; socjologia etniczności; socjologia emocji; mit; analiza dyskursu
Bibliografia
Aly Götz, 1999, „Final Solution”: Nazi Population Policy and the Murder of the European Jews, tłum. Belinda Cooper, Allison Brown, Arnold, London.
Armstrong Karen, 2005, Krótka historia mitu, tłum. Ireneusz Kania, Wydawnictwo Znak, Kraków.
Austin John L., 1993, Mówienie i poznawanie. Rozprawy i wykłady filozoficzne, tłum. Bohdan Chwedeńczuk, PWN, Warszawa.
Barbalet Jack, 2002, Science and Emotions, w: Jack Barbalet (red.), Emotions and Sociology, Blackwell, Oxford.
Bar-Tal Daniel, 1999, Przekonania społeczne w czasie nierozwiązywalnych konfliktów, tłum. Piotr Matyja, „Studia Psychologiczne” t. 37, z. 2.
Barthes Roland, 2000, Mitologie, tłum. Adam Dziadek, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Bauman Zygmunt, 1992, Nowoczesność i zagłada, tłum. Franciszek Jaszuński, Fundacja Kulturalna Masada, Warszawa.
Berry Bonnie, 1999, Social Rage: Emotion and Cultural Conflict, Garland, New York–London.
Bieber Florian, 2002, Nationalist Mobilization and Stories of Serb Suffering: The Kosovo Myth from 600th Anniversary to the Present, „Rethinking History”, t. 6, nr 1.
Billig Michel, 1995, Banal Nationalism, Sage Publications, London, Thousand Oaks, New Delhi.
Bruneteau Bernard, 2005, Wiek ludobójstwa, tłum. Beata Spieralska, „Mówią wieki”, Warszawa.
Cetwiński Marek, 2002, Metamorfozy śląskie. Studia źródłoznawcze i historiograficzne, Wydawnictwo Wyższej Szkoły Pedagogicznej w Częstochowie, Częstochowa.
Chalk Frank, Jonassohn Kurt, 1990, The History and Sociology of Genocide: Analyses and Case Studies, Yale University Press, New Haven–London.
Chua Amy, 2003, World on Fire: How Exporting Free Market Democracy Breeds Ethnic Hatred and Global Instability, William Heinemann, London.
Colović Ivan, 2001, Polityka symboli. Eseje o antropologii politycznej, tłum. M. Petryńska, TAiWWPN Universitas, Kraków.
Dijk Teun A. van, 2001, Badania nad dyskursem, w: Teun A. van Dijk (red.), Dyskurs jako struktura i proces, tłum. Grzegorz Grochowski, PWN, Warszawa.
Edelman Murray, 1985, The Symbolic Uses of Politics, Urbana, Chicago.
Edensor Tim, 2004, Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, tłum. Agata Sadza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Eliade Mircea, 1998, Aspekty mitu, tłum. Piotr Mrówczyński, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Fein Helen, 1993, Genocide: A Sociological Perspective, Londyn, Newbury Park, New Delhi.
Fairclough Norman, 2003, Analysing Discourse: Textual Analysis for Social Research, Routledge, London–New York.
Foucault Michel, 1998, Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w Collège de France, 1976, tłum. Małgorzata Kowalska, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Foucault Michel, 2000, Filozofia, historia, polityka. Wybór pism, tłum. Damian Leszczyński, Lotar Rasiński, PWN, Warszawa–Wrocław.
Grochmalski Piotr, 2003, Rosja–Czeczenia. Dwie ostatnie imperialne wojny XX wieku, w: Włodzimierz Malendowski (red.), Zbrojne konflikty i spory międzynarodowe u progu XXI wieku. Analiza problemów i studia przypadków, atla 2, Wrocław.
Gurr Tedd Robert, 1993, Minorities at Risk: A Global View of Ethnopolitical Conflicts, United States Institute of Peace Press, Washington.
Harff Barbara, 2003, No Lessons Learned from the Holocaust? Assessing Risks of Genocide and Political Mass Murder since 1955, „American Political Science Review”, t. 97, nr 1.
Harff Barbara, Gurr Ted Robert, 1988, Toward Empirical Theory of Genocide and Politicides: Identification and Measurement of Cases Since 1945, „International Studies Quarterly”, t. 32, nr 3.
Haß Mathias, 2004, The Politics of Memory in Germany, Israel and the United States of America, The Canadian Centre for German and European Studies, Working Paper Series, nr 9.
Hechter Michael, 1988, Rational Choise Theory and the Study of Ethnic and Race Relations, w: John Rex, David Mason (red.), Theories of Ethnic and Race Relations, Cambridge University Press, Cambridge.
Hechter Michael, Kanazawa Satoshi, 1997, Sociological Rational Choice Theory, „Annual Review of Sociology”, t. 23.
Hechter Michael, Friedman Debra, Appelbaum Malka, 1982, A Theory of Ethnic Collective Action, „International Migration Review”, t. 16, nr 2, Special Issue: Theory and Methods in Migration and Ethnic Research.
Horowitz Donald L., 1998, „Structure and Strategy in Ethnic Conflict”, Annual World Bank Conference on Development Economics, Washington, D.C., 20–21 kwietnia.
Kaufman Stuart J., 2001, Modern Hatreds. The Symbolic Politics of Ethnic War, Cornell University Press, Ithaca–London.
Kemper Theodore D., 2002, Predicting Emotions in Groups: Some Lessons from September 11, w: Jack Barbalet (red.), Emotions and Sociology, Blackwell, Oxford.
Kilias Jarosław, 2004, Wspólnota abstrakcyjna. Zarys socjologii narodu, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
Kłoskowska Antonina, 1981, Socjologia kultury, PWN, Warszawa.
Kochan Marek, 1994, „Przyklejanie etykietek”, czyli o negatywnym określaniu przeciwnika, w: J. Anusiewicz, B. Siciński (red.), Język a kultura, t. 11: Język polityki a współczesna kultura polityczna, Towarzystwo Przyjaciół Polonistyki Wrocławskiej, Wrocław.
Korbel Dorota, 2005, Ludobójcza komunikacja. Rola propagandy w organizowaniu ludobójstwa w Rwandzie, w: Rafał Garpiel, Katarzyna Leszczyńska (red.), Sztuka perswazji, Nomos, Kraków.
Krockow Christian, graf von, 2000, O niemieckich mitach, tłum. Adam Romaniuk, Volumen, Warszawa.
Kucharczyk Grzegorz, 2004, Pierwszy holocaust XX wieku, Fronda, Warszawa.
Kuper Leo, 1981, Genocide: Its Political Use in the Twentieth Century, Yale University Press, New Haven–London.
Lévi–Strauss Claude, 2000–2001, Antropologia strukturalna, t. 1–2, tłum. Krzysztof Pomian, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Llobera Josep R., 1999, Recent Theories of Nationalism, Institut de Ciències Polítiques i Socials, Barcelona.
Nowak Stefan, 1985, Metodologia badań społecznych, PWN, Warszawa.
Niemcy…, 1997, Niemcy o zbrodniach Wehrmachtu. Fakty, analizy, dyskusje, tłum. Barbara i Daniel Lulińscy, Dom Wydawniczy Bellona, Warszawa.
Nijakowski Lech M., 2004a, Znaczenie analizy dyskursu dla socjologii narodowości, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1.
Nijakowski Lech M., 2004b, O znaczeniu terytorium dla nauk społecznych i kultury, „Sprawy Narodowościowe”, nr 24–25.
Öhman Arne, 2005, Strach i lęk z perspektywy ewolucyjnej, poznawczej i klinicznej, tłum.
Magdalena Kacmajor, w: Michael Lewis, Jeannette M. Haviland-Jones, Psychologia emocji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Pankalla Andrzej, 2000, Psychologia mitu. Kultury tradycyjne a współczesność, Eneteia, Wy- dawnictwo Psychologii i Kultury, Warszawa.
Rose Rosa S., 2006, Krytyczny słownik mitów i symboli nazizmu, tłum. Zuzanna Jakubowska, Agnieszka Rurarz, Sic!, Warszawa.
Roux Jean-Paul, 1994, Krew: mity, symbole, rzeczywistość, tłum. Marzena Perek, Znak, Kraków.
Scheff Thomas J., 2000, Bloody Revenge: Emotions, Nationalism, and War, Westview Press, Boulder.
Smith Anthony D., 1991, National identity, University of Nevada Press, Reno–Las Vegas–London.
Suny Ronald G., 2004, Why We Hate You: The Passions of National Identity and Ethnic Vio- lence, „Berkeley Program in Soviet and Post-Soviet Studies. Working Papers Series”, University of California, Berkeley.
Swaan Abram de, 1997, Widening Circles of Disidentification. On the Psycho- and Sociogenesis of the Hatred of Distant Strangers. Reflections on Rwanda, „Theory, Culture & Society”, t. 14, nr 2.
Ternon Yves, 2005, Ormianie. Historia zapomnianego ludobójstwa, tłum. Wawrzyniec Brzozowski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Tomicki Ryszard, 1987, Mit, w: Zofia Staszczak (red.), Słownik etnologiczny. Terminy ogólne, PWN, Warszawa–Poznań.
Turner Jonathan, Stets Jan E., 2005, The Sociology of Emotions, Cambridge University Press, Cambridge.
Waldenberg Marek, 2005, Rozbicie Jugosławii. Jugosłowiańskie lustro międzynarodowej polityki, Scholar, Warszawa.
White Geoffrey M., 2005, Reprezentacje znaczenia emocjonalnego: kategoria, metafora, schemat, dyskurs, tłum. Magdalena Kacmajor, w: Michael Lewis, Jeannette M. Haviland-Jones, Psychologia emocji, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
Wodak Ruth, 1997, Critical Discourse Analysis, w: Teun A. van Dijk (red.), Discourse as Social Interaction. Discourse Studies: A Multidisciplinary Introduction, t. 2, London, Thousand Oaks, New Delhi.
Wodak Ruth i in., 2003, The Discursive Construction of National Identity, Edinburgh Uni-versity Press, Edinburgh.
Wolff-Powęska Anna, Schulz Eberhard (wybór i oprac.), 2000, Przestrzeń i polityka. Z dziejów niemieckiej myśli politycznej, tłum. Zenona Choderny-Loew, Peter O. Loew, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Uniwersytet Warszawski Polska
https://orcid.org/0000-0003-0177-6305
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
