2021-10-27

Problematyka/opis:

Czy nienawiść może być słuszna? Niesprawiedliwości we współczesnym kontekście społecznym zdają się przybierać coraz bardziej jaskrawe formy - polityka cięć, skutkująca zapaścią usług publicznych, pogłębiające się nierówności, kryzys migracyjny czy pandemia z jej drastycznymi społecznymi skutkami to tylko niektóre przykłady, z którymi mamy obecnie do czynienia. W reakcji na zaostrzające się doświadczenie kryzysu coraz częściej dochodzą do głosu skrajne emocje, takie jak furia, nienawiść, wstręt, czy pragnienie zemsty. Swoją energię czerpią z nich współczesne ruchy protestu i kontr-protestu w obszarze szeroko rozumianej zachodniej formy politycznej - od żółtych kamizelek czy Black Lives Matter po demonstracje w Chemnitz czy spór o transpłciowość na lewicy.

Dlatego też chcieliśmy zaproponować przyjrzenie się w sposób systematyczny silnym negatywnym emocjom przez pryzmat współczesnych teorii, które ujmują je jako istotę polityczności (Schmitt, Mouffe, Nussbaum, Sloterdijk), oraz w odwołaniu do klasycznych myślicieli takich jak Tukidydes, Platon, Seneka.

Pisząc o gniewie, nienawiści i wstręcie Sara Ahmed – jedna z pionierek tzw. zwrotu afektywnego w humanistyce – używa kategorii relacyjnych. Przypomina humowskie pojęcie impresji, definiujące afekt jako sposób, w jaki odciskają się na sobie nawzajem ludzka podmiotowość i kontekst społeczny. Jak zatem okrucieństwo wpisane w struktury społeczne kształtuje umysły, w których budzi furię i wstręt? Co jest źródłem tych afektów - czy stanowią one autonomiczne reakcje na rozpoznawany przez jednostki i grupy stan rzeczy? A może są efektem inżynierii społecznej i manipulacji emocjami przy użyciu nowych mediów? Jaka jest sprawczość tych afektów – czy towarzyszące im gwałtowne formy kontestacji stanowią narzędzie zmiany, jak uważa Mouffe, czy raczej są produktami resentymentu, które tylko utrwalają zastany porządek? Czy siła tych afektów przekłada się na siłę działania, a może wypala się w fikcyjnym współprzeżywaniu?

Kolejnym istotnym wątkiem jest związek negatywnych afektów z przemocą. Jednymi z najstarszych wyobrażeń zemsty i gniewu są Erynie i Furie, bóstwa, które ścigały osoby dokonujące czynów niegodnych. Opisywano je jako odrażające, mściwe potwory, wydające zwierzęce odgłosy i ociekające krwią. W chrześcijańskich wiekach średnich gniew znalazł się na liście siedmiu grzechów głównych. Obawy, jakie budzą mściwe afekty utrzymują się do dziś. Znajdują oddźwięk w teoriach z obszaru psychologii i psychologii społecznej, jak np. analizy lęku przed tłumem (Le Bon). Są też wyraźnie obecne w dyskursie publicznym, gdzie przybierają formę ostrzeżeń przed irracjonalnością populizmu rozumianego jako żywioł zagrażający spójności sfery politycznej (często spotykane podejście w perspektywie liberalnej).

Czy jednak zawsze nienawiść, furia lub wściekłość są nieodpowiednią reakcją na zastaną sytuację społeczną? Czy obserwowana dziś szeroko postawa agresywnego sprzeciwu oznacza załamanie się konsensusu społecznego? A może przeciwnie, skrajne negatywne afekty służą cementowaniu tkanki społecznej, jak pokazuje to Carl Schmitt na przykładzie wrogości, Julia Kristeva na przykładzie wstrętu i Rene Girard na przykładzie pragnienia odwetu? Czy przemoc daje się wytłumaczyć tylko irracjonalnością afektów i zaślepieniem sprawców? Czy posłuszeństwo to zawsze pożądana cecha obywateli, a miłość nieprzyjaciół to najbardziej skuteczna metoda utrzymywania pokoju międzynarodowego? Na tego typu pytania - przełamujące czarno-biały obraz relacji między emocjami a racjonalnością - chcielibyśmy poszukać odpowiedzi podczas konferencji a także w przygotowywanym na ten sam temat numerze Civitas: studia z filozofii polityki.

Propozycje obszarów tematycznych:

• rola afektów w debacie publicznej;

• afektywne sposoby doświadczania kryzysu;

• polityczne zarządzanie emocjami;

• związek afektywności z przemocą;

• relacja gniewu, nienawiści i furii a idea sprawiedliwości;

• teoretyczne modele transformacji emocji w działanie polityczne;

• oburzenie, wściekłość, frustracja – negatywne emocje a brak zaufania do instytucji państwa;

• polityka gniewu a polityka strachu;

• rozkosz zemsty;

• populizm i namiętności;

• rola afektów w tworzeniu kolektywnych form identyfikacji politycznych;

Zagadnienia powyższe mają jedynie charakter ramowy. Civitas jest otwarty na wszelkie propozycje mieszczące się w ramach opisu cfp.

Język referatów i artykułów: polski, angielski.

Termin nadsyłania abstraktów na konferencję:

Prosimy o nadsyłanie abstraktów na wystąpienie konferencyjne do 17-go grudnia na adres: molesik@isppan.waw.pl. Konferencja odbędzie się w dniach 26-27 stycznia 2022 za pośrednictwem platformy zoom. Program konferencji zostanie udostępniony na stronie ISP PAN z odpowiednim wyprzedzeniem, a uczestniczki i uczestnicy powiadomieni mailowo do końca grudnia. Przewidujemy 20 minut na prezentację każdego referatu i 10 minut na dyskusję.

Trwałym efektem konferencji będzie publikacja numeru tematycznego Civitas: studia z filozofii polityki. Wszystkie teksty będą recenzowane w oparciu o procedurę double-blind review. Wydanie tomu zaplanowane jest na pierwszą połowę 2023 roku.