"This is a disastrous reform for us." A project on the administrative division of the state into voivodeships from 1931 and its reception among German diplomacy
Abstrakt
Celem opracowania jest analiza projektu reformy podziału terytorialnego państwa na województwa z 1931 r. oraz jego ocen wśród niemieckich dyplomatów. Planowana reforma wywołała zainteresowanie i poważne obawy ze strony niemieckiego resortu spraw zagranicznych ze względu na skutki dla mniejszości niemieckiej. Jednym z założeń zmian było przesunięcie granic województw zachodnich na wschód, tj. na tereny etnicznie polskie, co miało prowadzić do obniżenia udziału Niemców wśród ludności nowych województw. Omówiłem podział na województwa przyjęty u progu II Rzeczpospolitej, który miał mieć charakter tymczasowy. Następnie przedstawiłem działalność komisji powoływanych przez poszczególne rządy, które pracowały nad nowym kształtem podziału terytorialnego państwa. Spośród nich najbardziej owocne były prace Komisji dla Usprawnienia Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów. Omówiłem przedłożony przez komisję projekt reformy z 1931 r. oraz rozważania przedstawicieli nauki prawa, które dotyczyły związku między podziałem administracyjnym a polityką wobec mniejszości. Następnie przedstawiłem treść dokumentacji wytworzonej w niemieckim resorcie spraw zagranicznych w związku z projektem polskiej reformy, który był tam oceniany jako katastrofalny dla mniejszości niemieckiej w Polsce. W oparciu o dane statystyczne dokonano symulacji wskazujących na znaczący spadek niemczyzny w projektowanych województwach. W ramach podsumowania starano się odpowiedzieć na pytanie, dlaczego projekt reformy nie został uchwalony, choć był zgodny z polską racją stanu.
Słowa kluczowe
podział administracyjny – województwo – mniejszość niemiecka – podział terytorialny - granice
Bibliografia
Bujak F., Uwagi o projekcie nowego podziału Państwa na województwa, „Gazeta Administracji i Policji Państwowej”, nr 20 z 15 X 1931 r.
Chojnowski A., Koncepcje polityki narodowościowej rządów polskich w latach 1921-1939, Zakład Narodowy imienia Ossolińskich Wydawnictwo Polskiej Akademii Nauk, Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk 1979.
Ciągwa J., Wpływ centralnych organów Drugiej Rzeczypospolitej na ustawodawstwo śląskie w latach 1922-1939, Uniwersytet Śląski, Katowice 1979.
Dobkowski J., Z problematyki podziału terytorialnego państwa, „Studia Prawnoustrojowe” 2002, nr 1.
Dolnicki B., Kształt polskiej administracji terenowej w latach 1918-1939 [w:] M. Mikołajczyk et al. (red.), O prawie i jego dziejach księgi dwie. Studia ofiarowane Profesorowi Adamowi Lityńskiemu w czterdziestolecie pracy naukowej i siedemdziesięciolecie urodzin, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2010.
Dziobek-Romański J., Proces ujednolicania ustroju samorządu terytorialnego w II Rzeczypospolitej, „Roczniki Nauk Prawnych”, t. XXII, nr 2 (2012).
Grodziski S., De republica ordinanda. Uwagi nad rozwojem form podziału administracyjnego w Polsce, „Państwo i Prawo” 1998, z. 8.
Izdebski H., Historia administracji, Liber, Warszawa 2001.
Izdebski H., Kulesza M., Administracja publiczna. Zagadnienia ogólne, Liber, Warszawa 2004.
Janicka D., Ustrój administracji w nowożytnej Europie. Zarys wykładu z historii administracji, Wydawnictwo „Dom Organizatora”, Toruń 2010.
Kallas M., Województwo w Drugiej Rzeczypospolitej (z dziejów podziałów terytorialnych w latach 1919-1939), „Acta Universitatis Nicolai Copernici. Historia XXX – Nauki Humanistyczno-Społeczne” 1997, z. 322.
Keiper G., Kröger M., Biographisches Handbuch des deutschen Auswärtigen Dienstes 1871-1945, Ferdinand Schöningh, Paderborn-München-Wien-Zürich 2008, t. 3.
Kostrubiec J., Administracja ogólna w myśli prawniczej Drugiej Rzeczypospolitej, Difin SA, Warszawa 2019.
Kotowski A., Polska polityka narodowościowa wobec mniejszości niemieckiej w latach 1919-1939, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2002.
Kozyra W., Polityka administracyjna ministrów spraw wewnętrznych Rzeczypospolitej Polskiej w latach 1918-1939, Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 2009.
Kumaniecki K., Sprawa zmiany granic województwa krakowskiego, Miejska Komisja dla popierania rozwoju m. Krakowa, Kraków 1932.
Kumaniecki K., Ustrój państwowych władz administracyjnych na ziemiach polskich, Leon Frommer, Kraków 1920.
Langrod J., Ze studiów nad podziałem administracyjnym państwa [w:] Kraków stolicą kresów południowo-zachodnich. Studia nad nowym podziałem administracyjnym państwa, Izba Przemysłowo-Handlowa w Krakowie, Kraków 1930.
Leszczyńska C., Województwo w II Rzeczypospolitej [w:] A. Kukliński, P. Swianiewicz (red.), Polskie województwo. Doświadczenia i perspektywy, Uniwersytet Warszawski, Warszawa 1990.
Łubiarz T., Koncepcje województwa w Materiałach Komisji dla Usprawnienia Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów w II Rzeczypospolitej (1928-1933), „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2008, t. XI.
Malec J., Malec D., Historia administracji i myśli administracyjnej, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2003.
Matelski D., Administracja publiczna Drugiej Rzeczypospolitej wobec mniejszości narodowych oraz migrantów i cudzoziemców [w:] A. Adamczyk, A. Sakson, C. Trosiak (red.), Między tolerancją a niechęcią. Polityka współczesnych państw europejskich wobec migrantów i mniejszości, Wydawnictwo Naukowe Wydziału Nauk Politycznych i Dziennikarstwa Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza, Poznań 2017.
Matelski D., Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1928-1930 w świetle raportu MSW, „Sprawy Narodowościowe – seria nowa”, t. V, 1996 (1997), z. 2 (9).
Matelski D., Niemcy w II Rzeczypospolitej (1918-1939), Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2018, t. 1.
Matelski D., Polityka narodowościowa II Rzeczypospolitej wobec mniejszości niemieckiej, „Przegląd Historyczny” 1999, nr 2 (90).
Materiały Komisji dla Usprawnienia Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów, Komisja dla Usprawnienia Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów, Warszawa 1930, t. IV.
Materiały Komisji dla Usprawnienia Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów, Komisja dla Usprawnienia Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów, Warszawa 1929, t. I.
Materiały Komisji dla Usprawnienia Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów, Komisja dla Usprawnienia Administracji Publicznej przy Prezesie Rady Ministrów, Warszawa 1931, t. V.
Mielcarek A., Podziały terytorialno-administracyjne II Rzeczypospolitej w zakresie administracji zespolonej, Wydawnictwo Neriton, Warszawa 2008.
Paruch W., Od konsolidacji państwowej do konsolidacji narodowej. Mniejszości narodowe w myśli politycznej obozu piłsudczykowskiego (1926-1939), Wydawnictwo Uniwersytetu Marii Curie-Skłodowskiej, Lublin 1997.
Piskozub A., Dziedzictwo polskiej przestrzeni. Geograficzno-historyczne podstawy struktur przestrzennych ziem polskich, Zakład Narodowy im. Ossolińskich,Wrocław-Warszawa-Kraków-Gdańsk-Łódź 1987.
Przygodzki J., Kilka uwag na temat końcowych wniosków Komisji dla Usprawnienia Administracji Publicznej z 1928 r. o podziale administracyjnym państwa na województwa, „Acta Universitatis Wratislaviensis No 3270. Prawo CCCXI”.
Przygodzki J., Komisje dla usprawnienia administracji publicznej w II Rzeczypospolitej. Studium historycznoprawne, E-Wydawnictwo. Prawnicza i Ekonomiczna Biblioteka Cyfrowa. Wydział Prawa, Administracji i Ekonomii Uniwersytetu Wrocławskiego, Wrocław 2019.
Przygodzki J., Prace nad podziałem terytorialnym Rzeczypospolitej do przewrotu majowego w 1926 roku, „Acta Universitatis Wratislaviensis No 3063. Prawo CCCV”.
Przygodzki J., Problem Ankiety w sprawie podziału administracyjnego państwa w pracach Komisji dla Usprawnienia Administracji Publicznej z 1928 roku, „Acta Universitatis Wratislaviensis No 2887. Prawo CCXCVIII”.
Przygodzki J., Problematyka reformy administracji w pracach rządowych komisji do usprawnienia administracji w II Rzeczypospolitej, „Acta Universitatis Wratislaviensis No 2616. Prawo CCLXXXVIII”.
Radomski G., Samorząd terytorialny w myśli politycznej Narodowej Demokracji 1918-1939, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2009.
Rak K., Polska – niespełniony sojusznik Hitlera, Wydawnictwo Bellona, Warszawa 2019.
Rosenbaum S., Między katolicyzmem i nacjonalizmem. Związek Niemieckich Katolików w Polsce w województwie śląskim 1923-1939, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Katowice-Warszawa 2020.
Roszkowski W., Historia Polski 1914-2004, Wydawnictwo PWN, Warszawa 2005.
Tomaszewski J., Ojczyzna nie tylko Polaków. Mniejszości narodowe w Polsce w latach 1918-1939, RSW „Prasa-Książka-Ruch”, Warszawa 1985.
Wasiutyński B., Ustrój władz administracyjnych rządowych i samorządowych, Jan Jachowski Księgarnia Uniwersytecka, Poznań 1937.
Wydział Prawa i Administracji Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach; Biuro Badań Historycznych Instytutu Pamięci Narodowej w Warszawie Polska
https://orcid.org/0000-0002-0991-2036
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
