Opór Żydów w czasie II wojny światowej na okupowanych ziemiach polskich na przykładzie powstań w obozach zagłady i buntów w gettach

Sabina Bober

doi:10.35757/STP.2022.50.3.08

Opór Żydów w czasie II wojny światowej na okupowanych ziemiach polskich na przykładzie powstań w obozach zagłady i buntów w gettach

Sabina Bober

DOI: https://doi.org/10.35757/STP.2022.50.3.08

Abstrakt

Attempts by Jews to save lives during the Holocaust took various forms depending on the situation and the period of occupation. Until they were concentrated in the ghettos, they were not fully aware of the great danger they were in. Nobody could have imagined that the Germans would decide to kill them en masse and that extermination camps established especially for them would be used for this. Left to themselves, wanting to survive, they had to take up various forms of struggle. Not everyone was able to hide on the Aryan side to avoid deportation to a camp or slow vegetation in the ghetto. Each attempt to save a life was a heroic act of opposing the extermination that the Germans had planned for all Jews. It was much more difficult to oppose them in concentration camps, where there was a permanent struggle and human life was of no value. Faced with the constant threat, the Jews decided to fight not only to preserve their lives, which were of the highest value, but also the dignity that the SS men tried to kill in them in the camps.
The uprisings in Auschwitz, Sobibór and Treblinka prove that the prisoners had a great will to live. Similarly, revolts and uprisings in the ghettos showed that the imprisoned Jews were able to oppose the extermination policy of Nazi Germany.

Bibliografia

Arad Y., Belzec, Sobibor, Treblinka. The Operation Reinhardt Death Camps, Indiana University, Bloomington 1987.

Bartoszewski W., M. Edelman, I była dzielnica żydowska w Warszawie. Wybór tekstów, Wydawnictwo naukowe PWN, Warszawa 2010.

Bartoszewski W., M. Edelman, Żydzi Warszawy 1939–1943, Towarzystwo Naukowe Katolickiego Uniwersytetu Lubelskiego, Lublin 1993.

Bauman J., Zima o poranku. Opowieść dziewczynki z warszawskiego getta, Zysk i S-ka, Poznań 1999.

Bem M., Sobibór. Niemiecki ośrodek zagłady 1942–1943, Muzeum Pojezierza Łęczyńsko-Włodawskiego, Muzeum Byłego Hitlerowskiego Obozu Zagłady, Włodawa–Sobibór 2011.

Blatt T.T., Ucieczka z Sobiboru, przeł. M. Szubert, Świat Książki, Warszawa 2010.

Brzezinski M., Armia Izaaka. Walka i opór polskich Żydów, przeł. M. Habura, Znak, Kraków 2013.

Chaskiewicz S., Ukrywałem się w Warszawie, Znak, Kraków 1988.

Cukierman I. „Antek”, Nadmiar pamięci. Siedem owych lat. Wspomnienia 1939–1946, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2000.

Dalej jest noc. Losy Żydów w wybranych powiatach okupowanej Polski, t. 1–2, red. B. Engelking, J. Grabowski, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Warszawa 2018.

Engelking B., J. Leociak, Getto warszawskie. Przewodnik po nieistniejącym mieście, Instytut Filozoﬁ i i Socjologii PAN, Warszawa 2001.

Frąckowski K., P 35997. Bramy cierpienia, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2006.

Garliński J., Oświęcim walczący, Wydawnictwo Odnowa, Londyn 1997.

Glazar R., Stacja Treblinka, tłum. E. Czerwiakowska, Ośrodek Karta, Dom Spotkań z Historią, Warszawa 2011.

Grącka-Rejak M., Ruch oporu w gettach i obozach, Edipresse Polska, Bellona, Warszawa 2017.

Greif G., „…płakaliśmy bez łez…”. Relacje byłych więźniów żydowskiego Sonderkommando z Auschwitz, tłum. J. Kapłon, Żydowski Instytut Historyczny, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Warszawa–Oświęcim 2001.

Grupińska A., Ciągle po kole. Rozmowy z żołnierzami warszawskiego getta, Czarne, Wołowiec 2013.

Grupińska A., Odczytanie listy. Opowieści o warszawskich powstańcach Żydowskiej organizacji Bojowej, Czarne, Wołowiec 2014.

Gutman I., Walka bez cienia nadziei. Powstanie w getcie warszawskim, przeł. M. Stopa, Rytm, Warszawa 1998.

Hilberg R., Sprawcy. Oﬁary. Świadkowie. Zagłada Żydów 1933–1945, przeł. J. Giebułtowski, Centrum Badań nad Zagładą Żydów, Wydawnictwo Cyklady, Warszawa 2007.

Knopp G., Holokaust, tłum. B. Ostrowska, Świat Książki, Warszawa 2011.

Langbein H., Ludzie w Auschwitz, tłum. V. Grotowicz, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2017.

Libionka D., Zagłada Żydów w Generalnym Gubernatorstwie, Państwowe Muzeum na Majdanku, Lublin 2017.

Lubetkin C., Zagłada i powstanie, przeł. M. Krych, Książka i Wiedza, Warszawa 1999.

Lukowski J., Ruch oporu w obozie koncentracyjnym Oświęcim-Brzezinka, „Przegląd Historyczny” 1967, nr 58, s. 481–505.

Mark B., Powstanie w getcie. Na tle ruchu oporu w Polsce. Geneza i prze-bieg, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 1953.

Marrus M.R., Holocaust. Historiograﬁa, tłum. A. Tomaszewska, Wiedza Powszechna, Warszawa 1993.

Młynarczyk J.A., Niemiecki obóz zagłady dla ludności żydowskiej w Treblince, w: Co wiemy o Treblince. Stan badań, red. E. Kopówka, Muzeum Regionalne, Siedlce 2013.

Opór i walka z faszyzmem w latach 1939–1945, t. 2, red. J. Diatłowicki, J. Roszkowski, Żydowski Instytut Historyczny im. E. Ringelbluma, Stowarzyszenie Żydów Kombatantów i Poszkodowanych w II Wojnie Światowej, Agencja ATM, Warszawa 2010.

Prekerowa T., Stosunek ludności polskiej do żydowskich uciekinierów z obozów zagłady w Treblince, Sobiborze i Bełżcu w świetle relacji żydowskich i polskich, w: Złote serca czy złote żniwa? Studia nad wojennymi losami Polaków i Żydów, red. M.J. Chodakiewicz, W.J. Muszyński, The Facto, Warszawa 2011.

Rejchman J., Ocalałem z Treblinki. Wspomnienia z lat 1942–1943, Czytelnik, Warszawa 2011.

Rotem S., Wspomnienia powstańca z warszawskiego getta, Veda Agencja Wydawnicza, Warszawa 2012.

Sakowska R., Ludzie z dzielnicy zamkniętej. Z dziejów Żydów w Warszawie w latach okupacji hitlerowskiej, październik 1939 – marzec 1943, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1993.

Silberklang D., Gates of Tears. The Holocaust in the Lublin District, Yad Vashem, Jerusalem 2013.

Schelvis J., Sobibor. A History of a Nazi Heath Camp, Berg Publishers, New York 2007.

Spektor S., Opór Żydów wołyńskich w latach zagłady 1942–1944, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni Przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej” 1993, nr 35.

Stroop J., Żydowska dzielnica mieszkaniowa w Warszawie już nie istnieje, tłum. B. Wysocka, oprac. A. Żbikowski, Instytut Pamięci Narodowej – Komisja Ścigania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 2009.

Tec N., Opór. Walka Żydów i Polaków z niemieckim terrorem, tłum. J. Polak, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań 2014.

Willenberg S., Bunt w Treblince, Biblioteka „Więzi”, Warszawa 2004.

Willenberg S., Revolt in Treblinka, Żydowski Instytut Historyczny, Warszawa 2008.

Wojna żydowsko-niemiecka. Polska prasa konspiracyjna 1943–1944 o powstaniu w getcie Warszawy, wybór i oprac. P. Szapiro, Aneks, Londyn 1992.

Wójcik M., Treblinka 43. Bunt w fabryce śmierci, Znak Literanova, Kraków 2018.

Pobierz

Opublikowane : 2022-12-30

Bober, S. (2022). Opór Żydów w czasie II wojny światowej na okupowanych ziemiach polskich na przykładzie powstań w obozach zagłady i buntów w gettach. Studia Polityczne, 50(3), 191-216. https://doi.org/10.35757/STP.2022.50.3.08