Artykuł zawiera rozważania nad zróżnicowaniem tekstów eseistycznych dotyczących problematyki polskości, wynikającym z różnorodnej roli pamięci w poszczególnych koncepcjach narodowej tożsamości. Celem szkicu jest podjęcie refleksji nad relacją, w jaką wchodzą teksty, dające się określić jako tradycjonalistyczne oraz modernizacyjne, z orientacjami esencjalistycznymi i kontruktywistycznymi. Przedmiot analizy zawartej w tekście stanowią przede wszystkim dwie publikacje: Awangardowy konserwatyzm Pawła Rojka oraz Polska: wspólnota fantazmatyczna Agaty Bielik-Robson. Eseje te pozwalają się traktować jako reprezentatywne przykłady złożonych zależności ideowych występujących w obszarze refleksji nad polskością.
