Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
Civitas baner

Nr 34-35 (2024): Pamięć i pragnienie

Temat numeru

Rola spinozyzmu w europejskiej recepcji myśli chińskiej w pierwszej połowie XVIII wieku

DOI: https://doi.org/10.35757/CIV.2024.34-35.05
Przesłane: 15 lipca 2025
Opublikowane: 12 grudnia 2025

Abstrakt

Artykuł jest próbą odpowiedzi na pytanie o rolę spinozyzmu w europejskiej recepcji myśli chińskiej w pierwszej połowie XVIII w. W pierwszej jego części skupiam się na źródłach, z jakich autorzy europejscy na przełomie XVII i XVIII w. czerpali wiedzę na temat Chin. Były to w przytłaczającej mierze teksty jezuickie, prezentujące monistyczną wykładnię myśli chińskiej. W części drugiej artykułu podejmuję próbę sportretowania „chińskiego spinozysty” na podstawie cech przypisywanych tej figurze w tekstach takich autorów jak Pierre Bayle, Johan Franz Buddeus czy Jean-Baptiste de Boyer d’Argens. W części trzeciej proponuję rozróżnienie między dwoma problemami składającymi się na obraz „chińskiego spinozyzmu” czy też recepcję Spinozy w ogóle – kwestie ateizmu oraz monizmu. Zagadnienia te są zwyczajowo ze sobą łączone, zwłaszcza w opracowaniach dotyczących krytycznej recepcji Spinozy w nowożytnej Europie doby nowożytnej, jednak ich projekcja na myśl chińską nakazuje ostrożność przy próbach ich utożsamienia. Ateizm często stanowił retoryczne dopełnienie krytyki koncepcji filozoficznych zakładających substancjalną jedność świata, lecz monizm pozostawał rzeczywistym „innym” filozofii europejskiej. Spinozjańska interpretacja myśli chińskiej w Europie ujawnia zatem konstrukcyjne ograniczenia europejskiego dyskursu filozoficznego.

Bibliografia

  • Ambrogio S., Chinese and Indian Ways of Thinking in Early Modern European Philosophy: The Reception and the Exclusion, Bloomsbury Academic, New York 2020.
  • Bayle P., Bibliothèque universelle et historique, vol. 7, van Someren, Amsterdam 1687.
  • Bayle P., Dictionnaire historique et critique, vol. 3, Chez Reinier Leers, Rotterdam 1702.
  • Bayle P., Réponse aux questions d’un provincial, vol. 4, Chez Reinier Leers, Rotterdam 1707.
  • Boyer J.-B. de, Lettres Chinoises, ou correspondance philosophique, historique et critique: entre un chinois voyageur à Paris & ses correspondans, vol. 1, Pierre Gosse, La Haye 1739.
  • Buddeus J.F., Disssertatio philosophica de Spinozismo ante Spinozam, Henckel, Halle 1701.
  • Burigny J.L. de, Histoire de la Philosophie payenne, ou sentimens des philosophes et des peuples payens les plus célèbres sur Dieu, sur l’Ame et sur les de voir de l’Homme, Gosse i de Hondt, La Haye 1724.
  • Chen L., Wang Yangming wan wu yi ti lun – cong shen ti de li chang kan, Szanghai 2008.
  • Fénelon F., Lamy F., Boulainvilliers H., Réfutation des erreurs de Benoît Spinosa, F. Foppens, Bruxelles 1731.
  • Gobien C. Le, Histoire de l’édit de l’empereur de la Chine en faveur de la religion chrétienne, avec un éclaircissement sur les honneurs que les Chinois rendent à Confucius et aux morts, Jean Anisson, Paris 1698.
  • Grapius Z., Systema novissimarum controversiarum seu Theologia recens controversa, Fritschius 1719.
  • Ides E.Y., Three Years Travels from Moscow Over-Land to China, Freeman, London 1706.
  • Israel J.I., Radical Enlightenment: Philosophy and the Making of Modernity 1650–1750, OUP, Oxford 2001.
  • Jacob M.C., The Radical Enlightenment: Pantheists, Freemasons, and Republicans, George Allen & Unwin, London 1981.
  • Janik M., O’Neill R., Navigating Comparative Space: Longobardo’s Reading of Shao Yong and the „Ten Thousand Things – One Body” Axiom, „Dao: A Journal of Comparative Philosophy” 2023, vol. 22, no. 3, https://doi.org/10.1007/ S11712-023-09895-7.
  • Janik M., Ontologia polityczna Benedykta Spinozy, Instytut Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2017.
  • Lundbaek K., The Image of Neo-Confucianism in Confucius Sinarum Philosophus, „Journal of the History of Ideas” 1983, vol. 44, no. 1, https://doi.org/ 10.2307/2709302.
  • Malebranche N. de, Entretien d’un philosophe chrétien et d’un philosophe chinois, sur l’existence et la nature de Dieu, Michel David, Paris 1708.
  • Malebranche N. de, Œuvres complètes, vol. 19, Vrin, Paris 1958.
  • Maverick L., A Possible Chinese Source of Spinoza’s Doctrine, „Revue de Littérature Comparée” 1939, nr 19.
  • Meynard T., François Noël’s Contribution to the Western Understanding of Chinese Thought: Taiji sive natura in the Philosophia sinica (1711), „Dao: A Journal of Comparative Philosophy” 2018, vol. 17, no. 2, https://doi.org/10.1007/ s11712-018-9602-1.
  • Reimmann J.F., Historia universalis atheismi et atheorum falso et merito, Hildesheim 1725.
  • Ricci M., Trigault N., Histoire de la Philosophie payenne, ou sentimens des philosophes et des peuples payens les plus célèbres sur Dieu, sur l’Ame et sur les de voir de l’Homme, Gualterus, Cologiaw 1617.
  • Rogacz D., Jak „Chiny” stworzyły Europę: narodziny oświeceniowego sekularyzmu z ducha konfucjanizmu, „Diametros” 2017, nr 54, https://doi.org/10.13153/ diam.54.2017.1137.
  • Spinoza, Dzieła, tłum. Ignacy Halpern, t. 2, SGK Gebethner i Wolff, Warszawa 1916.
  • Spinoza, Etyka, tłum. I. Myślicki, Warszawa, Wydawnictwo Naukowe PWN 2008.
  • Weber R., Comparative Philosophy and the „Tertium”: Comparing What with What, and in What Respect?, „Dao: A Journal of Comparative Philosophy” 2014, vol. 13, no. 2, https://doi.org/10.1007/s11712-014-9368-z.

Downloads

Download data is not yet available.