Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
Civitas baner

Vol. 28 (2021)

Temat numeru

Republikańskie teokracje kalwińskie w Europie

DOI: https://doi.org/10.35757/CIV.2021.28.06
Submitted: May 21, 2020
Published: June 21, 2021

Abstract

The illiberal democracy is the political system where majority of citizens rule, but where is not the freedom of consciousness or where the liberal dividing of power is absent. In the modern history of Europe the best example of this political system we find in the Calvinist Republics as Geneva, Emden and Netherlands. It’s not the democracy in the contemporary meaning of this word because the notion of “citizen” is aristocratic. The citizens are the members of aristocracy and patricians of towns. But in this time the citizens are the people only. This system is not liberal, because the Catholics are persecuted. The aim of this text is the presentation vision and ideology of theses Republics. It’s the mixture of sovereignty of the people-citizens with the theocratic tendency of Calvinism. In the theory of Calvin, and in the practice of theses Republics we are the tension between the “too swords”: spiritual (Calvinist consistories) and temporal (political power). In the literature we are many of allusions that the theological-political thought of Jean Calvin is inspired by medieval papal theocracy. It’s theocracy with “purified” Word of God, and inspired by the fear of the “caesaropapism”. This fear was just. Every theocratic rule in the Calvinist republican regime is finished by the supremacy of temporal swords. This text present the process of change from papocaesarism to caesaropapism in every republican case.

References

  1. Albad A. van, Antwoorde der Dienaren des woordts ende ouderlinghen der kercken van Hollandt, Delft 1582.
  2. Allen J.W., A History of Political Thought in the Sixteenth Century, Routledge, London 1964.
  3. Althusius J., Politica Methodice digesta atque exemplis sacris & profanis illustrata, Herbornae Nassoviorum 1614 [1610].
  4. [Anonim], Advertissement et conseil au peuple des Pays-Bas, Roucelle 1579.
  5. [Anonim], Discours contenant le vray entendement de la Pacification de Gand, b.m.w., 1579.
  6. [Anonim], Een vriendlijcke vermaninghe tot alien Liefhebbers der Vryheyt ende des Religions-vreden, b.m.w. 1579.
  7. [Anonim], Justificatie des magistraets tot Leyden in Hollant, b.m.w. [Leyden], 1579.
  8. Arquillière H.-X., Sur la formation de la théocratie pontificale, w: Mélanges Ferdinand Lot, Paris 1925.
  9. Articuli arminiani sive remonstrantia, na stronie ccel.org/ccel/schaff/creeds3.iv.xv.html.
  10. Arystoteles, Polityka, przekł. i oprac. L. Piotrowicz, Wydawnictwo de Agostini: Altaya, Warszawa 2002.
  11. Aubert R., Le pontificat de Pie IX (1846–1878), Tournai b.r.w.
  12. Bała P., Wielomski A., Prawa człowieka i ich krytyka. Przyczynek do studiów o ideologii czasów ponowożytnych, Fijorr Publishing, Warszawa 2008.
  13. Bartyzel J., Teokracja, w: idem, B. Szlachta, A. Wielomski, Encyklopedia polityczna, t. 1, Polskie Wydawnictwo Encyklopedyczne, Radom 2007.
  14. Beck H.-G., Fink K.A., Glazik J., E., Tra Medioevo e Rinascimento. Avignone-conciliarismo-tentativi di reforma. XIV–XVI secolo, Jaca Book, Milano 2002.
  15. Belda Plans J., La Escuela de Salamanca y la renovación de la teologia en el siglo XVI, BAC, Madrid 2000.
  16. Beutterich P., Le vray patriot aux bons patriots, b.m.w. 1578.
  17. Bèze T. de Du droit des magistrats sur leurs subjets: traité très nécessaire en ce temps, pour advertir de leur devoir, tant les magistrats que les subjets, Magdebourg 1575.
  18. Bèze T. de, Traicté des vrayes, essencielles et visibles marques de la vraye église catholique, La Rochelle 1592.
  19. Bizeul Y., Protestantisme et démocratie, „Revue d’Histoire et de Philosophie Religieuses” 2012, nr 92, z. 1, s. 35–47.
  20. Black A., El pensamiento polítíco en Europa. 1250–1450, Cambridge University Press, Cambridge 1996.
  21. Blockmans W.P., La signification constitutionnelle des priviléges de Marie de Bourgogne (1477), w: idem (red.), Le privilège général et les privilèges regionaux de Marie de Bourgogne pour les Pays-Bas: 1477, UGA, Kortrijk-Heule 1985.
  22. Blockmans W.P., Van Uytven R., Constitutions and Their Application in the Netherlands during the Middle Age, „Revue Belge de Philologie et d’Histoire” 1969, nr 47, s. 399–424.
  23. Boel Ch., Grotius et le ‘ius circa sacra’, „XVIIe Siècle” 2008, nr 241.
  24. Boissard, Vie de Theodore de Bèze, w: T. de Bèze, Histoire ecclésiastique des églises réformées au royaume de France, Leleux, Lille 1841–1842.
  25. Bonicalzi F., Il Rinascimento e la Riforme: con atlante storico fuori testo, Jaca Book, Milano 1978.
  26. Boyer Ch., Calvin et Luther. Accords et différences, Presses de l’Université grégorienne, Rome 1973.
  27. Braekman E.M., Anvers 1562: le premier synode des Eglises reformées, „Bulletin de Société de l’Histoire du Protestantisme Belge” 1981, nr 102.
  28. Brunner M., Prédestination et liberté, „Revue d’Histoire et de Philosophie Religieuses” 1952, nr 32, z. 1, s. 83–96.
  29. Bullinger H., Les cinq Decades des Sermons, b.m.w. 1565 [1549-52].
  30. Calderoni L., La ‘Politica’ di Althusius. Tra rappresentanza e diritto di resistenza, FrancoAngeli, Milano 1995.
  31. Calvette de Estrella J.C., El fellicísmo viaje del muy alto y muy poderoso principe Don Phelippe, Sociedad de Bibliófilos Españoles, Madrid 1930 [1552], t. 2.
  32. Calvin J., Brieve instruction, pour armer tous bons fideles contre les erreurs de la secte commune des Anabaptistes, Genève 1545.
  33. Calvin J., Catéchisme: c’est ä dire, le formulaire d’instruire les enfants en la chrestienté, fait en la manière de dialogue, oů le ministre interrogue et l’enfant respond, Genêve 1552.
  34. Calvin J., Institution de la Religion chrétienne, Paris 1888 [1535].
  35. Campos Boralevi L., Classical Foundational Myths of European Republicanism: The Jewish Commonwealth, w: M. van Gelderen, Q. Skinner (red), Republicanism. A Shared European Heritage, t. 1: Republicanism and Constitutionalism in Early Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge 2002.
  36. Campos Boralevi L., Politia Judica, w: F. Ingravalle, C. Maladrino (red.), Il lessico della ‘Politica’ di Johannes Althusius. L’arte della simboli santa, giusta, vantaggiosa e felice, Olschki, Firenze 2005.
  37. Cargill Thompson W.D.J., The Political Thought of Martin Luther, Harvester Press, Brighton 1984.
  38. Carmona Árbol Q.R., La controversia de nación e Imperio: reacción de los pensadores españoles a la Revolución de Holanda (I), „Ingenium” 2009, nr 2, s. 24–52; cz. II, „Ingenium” 2010, nr 3, s. 94–118.
  39. Carvajal P.-I., La Politica de J. Althusius como discurso monarcómano liberal, „Revista de Estudios Historico-Juridicos” 2003, nr 25, s. 477–482.
  40. Chmielewska L., Johannes Althusius: pierwszy teoretyk federalizmu, „Doctrina” 2012, nr 9, s. 11–29.
  41. Choisy E., La théocratie à Genève au temps de Calvin, Genève 1897.
  42. Collado Campaña F., Influencia del Puritanismo en la Declaración de Virginia. Las Confesiones puritanas y la Posibilidad de un Nuevo Mundo en las Colonias, „A Parte Rei” 2008, nr 56.
  43. Confession de foy. Faicte de commun accord par les fideles qui conversent és Pay Bas, Rouen 1561.
  44. Confession de foi des églises de la Suisse, Genève 1819 [1566].
  45. Cottret B., Kalwin, przeł. M. Milewska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 2000.
  46. Cowdrey H.E.J., Pope Gregory VII, 1073–1085, Oxford University Press, Oxford 1998.
  47. A Defence and True Declaration of the Things Lately Done in the Lowe Country, London 1571 [1570].
  48. Delumeau J., Reformy chrześcijaństwa w XVI i XVII w., przeł. J.M. Kłoczowski, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1986, t. 1.
  49. Denifle H., Luther et le lutheranisme, t. 1, A. Picard, Paris 1913.
  50. Di Bello A., Il termine ‘gladius’ como sinonimo di potere delle opere dei Padri della Chiesa latina al XX secolo, „Il Pensiero Politico” 1993, t. 26 (2), s. 273–296.
  51. Disselhorst M., Zur Zwei-Reiche-Lehre Martin Luthers, w: G. Dilher, I. Staff (red.), Christentum und modernes Recht. Beiträge zur Problem der Säkularisation, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1984.
  52. Duke A., The Ambivalent Face of Calvinism in the Netherlands, 1561–1618, w: A. Pettegree, A. Duke, G. Lewis (red.), Calvinism in Europe, 1540–1620, Cambridge University Press, Cambridge 1994.
  53. Duke A., Jones R.L., Towards a Reformed Polity in Holland, 1572–1578, „Tijdschrift voor Geschiedenis” 1976, nr 89, s. 373–410.
  54. Duplessis-Mornay Ph., Discours sur la permission de liberte de religion, dicte Religions-vrede au Pais Bas, b.m.w. 1579.
  55. Duso G., La secessione tra sovranità e federalismo: la ‘lezione’ di Althusius, „Filosofia Politica” 2019, t. 33, nr 3, s. 85–100.
  56. Erazm z Rotterdamu, De libero arbitrio, Basilae 1524.
  57. Estríngana A.E., Renunciar a Flandes? La disyuntiva de separar o conservarlos Países Bajos durante la primera mitad del reinado de Felipe II (1555/6–1579), „Cuadernos de Historia Moderna” 2018, t. 43, nr 1, s. 85–110.
  58. Gelderen M. van, Aristotelians, Monarchomachs and Republicans. Sovereignty and ‘respublica mixta’ in Dutch and German Political Thought, 1580–1650, w: idem, Q. Skinner (red), Republicanism. A Shared European Heritage, t. 1: Republicanism and Constitutionalism in Early Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge 2002.
  59. Gelderen M. van, A Political Theory of the Dutch Revolt and the ‘Vindiciae contra tyrannos’, „II Pensiero Politico” 1986, nr 19.
  60. Gelderen M. van, The Political Thought of the Dutch Revolt, 1555–1590, Cambridge University Press, Cambridge 1992.
  61. Gierke O. von., Johannes Althusius und die Entwicklung der naturrechtlichen Staatstheorien, Verlag von M. & H. Marcus, Breslau 1902.
  62. Goerung Ch., La théologie d’après Erasme et Luther, Gabriel Beauchesne, Paris 1913.
  63. Gomarus F., Of Predestination, nturretinfan.blogspot.com/2010/04/of-predestination-gomarus.html.
  64. Goyau G., Une Ville-Eglise: Génève, Paris 1919.
  65. Grosse C., ‘Il a avoit eu trop grande rigeur par ci-devant’: la discipline ecclésiastique à Genève à l’époque de Théodore de Bèze, w: I.D. Backus (red.), Théodore de Bèze (1519–1605), Librairie Droz, Genève 2007.
  66. Grotius H. de, Traité de la Verité de la Religion chretienne, Utrecht 1692 [1627].
  67. Grotius H. de, Traité du pouvoir du Magistrat politique sur les choses sacrées, Londres 1751 [1647].
  68. Gründler O., Devotio moderna, w: J. Raitt (red.), Duchowość chrześcijańska, t. 2: Późne średniowiecze i reformacja, przeł. P. Bluszczyński, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2011.
  69. Guyot Y., Studja o doktrynach socjalnych chrześcijaństwa, „Biblioteka Narodowa”, Wyd. St. Kucharskiego, Warszawa 1906.
  70. Heering J.-P., Hugo Grotius as Apologist for the Christian Religion, Brill Academic Publishers, Leiden – Boston 2004.
  71. Hernández Alonso J.J., Ecumenismo en la teologia de Calvino, „Diálogo Ecuménico” 1972, t. VII, nr 28.
  72. Hespe F., Die Erschaffung des ‘Leviathan’. Die Funktion des Gesellschaftsvertrags bei Thomas Hobbes, w: D. Hüning (red.), Der lange Schatten des Leviathan. Hobbes’ politische Philosophie nach 350 Jahren, Duncker & Humblot, Berlin 2005.
  73. Hüglin T.O., Sozietaler Föderalismus. Die politische Theorie des Johannes Althusius, W. de Gruyter, Berlin 1990.
  74. Imbart de la Tour P., Les Origines de la Réforme, Hachette et Cie., Paris 1905, t. 4.
  75. Jellinek G., La Déclaration des Droits de l’Homme et du Citoyen, Albert Fontemoing, Paris 1902.
  76. Jézéquel R., Sur la Prédestination, „Revue d’Histoire et de Philosophie Religieuses” 1930, nr 10, z. 6, s. 527–550.
  77. Jürgens H.P., Johannes a Lasco in Ostfriesland, Mohr Siebeck, Tübingen 2002.
  78. Junius Brutus (Ph. Duplessis-Mornay, H. Languet), De la puissance legitime du prince sur le peuple, et du peuple sur le Prince, b.m.w. 1581 [1579].
  79. Karol V, Pragmatique sanction de 1549, na stronie: fr.wikisource.org/wiki/Pragmatique_sanction_de_1549.
  80. Kingdon R.M., The Geneva Consistory in the Time of Calvin, w: A. Pettegree, A. Duke, G. Lewis (red.), Calvinism in Europe, 1540–1620, Cambridge University Press, Cambridge 1994.
  81. Kurek J., Nietolerancja religijna jako przejaw walki z tendencjami separatystycznymi w Rzeczypospolitej, w wieku XVII i XVIII, „Pro Fide Rege et Lege” 1997, nr 2.
  82. Lecler J., Historia tolerancji w wieku Reformacji, t.1, przekł. L. i H. Kühn, Instytut Wydawniczy PAX, Warszawa 1964.
  83. Les Ordonnances Ecclesiastiques de la Ville de Genève, Genève 1561 [1541].
  84. Lewis G., Calvinism in Geneva in the Time of Calvin and of Beza (1541–1605), w: M. Prestwich (red.), International Calvinism, 1541–1715, Clarendon Press, Oxford 1986.
  85. Lienhard M., Expériences humaines, élan théologique et vie d’église: Calvin à Strasbourg (1538–1541), „Revue d’Histoire et de Philosophie Religieuses” 2009, nr 89, z. 4, s. 449–530.
  86. Luther M., Ob Kriegsleute auch in seligem Stande sein Können [1526], w: idem, Werke in Auswahl, t. 3, A. Marcus und E.Weber’s Verlag, Bonn 1913.
  87. Łaski J., Epitome doctrinae ecclesiarum Phrisiae [1545], w: idem, Opera, Frederic Muller, Amstelodami – Martin Nijhoff, Hagae-Comitum 1866, t. 2.
  88. Łaski J., Forma i całkowity porządek kościelnego posługiwania, z jęz. łac. tłum. T. Płóciennik, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2004 [1555].
  89. Maccarrone M., Chiesa e stato nella dottrina di papa Innocenzo III, Facultas theologica Pontificii Athenaei Lateranensis, Romae 1940.
  90. Marnef G., Calvinism in Antwerp, 1558–1585, w: A. Pettegree, A. Duke, G. Lewis (red.), Calvinism in Europe, 1540–1620, Cambridge University Press, Cambridge 1994.
  91. Martens W., Gregor VII. Sein Leben und Wirken, Duncker & Humblot, Leipzig 1894, t. 1.
  92. McGrath A.E., Jan Kalwin. Studium kształtowania kultury Zachodu, przeł. J. Wolak, Wydawnictwo Naukowe Semper, Warszawa 2009.
  93. Mercier Ch., Les théories politiques des calvinistes dans les Pay-Bas à la fin du XVIe et au début du XVIIe siècle, „Revue Historique et Ecclesiastique de Louvain” 1933, nr 29.
  94. Mesnard P., L’Essor de la Philosophie Politique au XVI siècle, Boivin, Paris 1952.
  95. Miquel P., Les Guerres de Religion, Fayard, Paris 1980.
  96. Mühlegger F., Hugo Grotius. Ein christlicher Humanist in politischer Verantwortung, Walter de Gruyter, Berlin – New York 2012.
  97. Nauta D., Les Reformés aux Pays-Bas et les huguenots specialement à propos du synode d’Emden (1571), w: Actes du Colloque l’amiral de Coligny et son temps, Droz, Paris 1974.
  98. Neuser W., Dogma und Bekenntnis in der Reformation: Von Zwingli und Calvin zur Syndode von Westminster, w: B. Loshe (red.), Die Lehrentwicklung im Rahmen der Konfessionalität, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen 1998.
  99. Oberman H.A., Marcin Luter. Człowiek między Bogiem a diabłem, przekł. E. Adamek, Wydawnictwo Marabut, Gdańsk 1996.
  100. Oberman H.A., Werden und Wertung der Reformation: vom Wegestreit zum Glaubenskampf, J.C.B. Mohr, Tübingen 1989.
  101. Pacaut M., La Théocratie. L’Eglise et le pouvoir au Moyen Âge, Aubier, Editions Montaigne, Paris 1957.
  102. Parker G., Felipe II y la revuelta de los Países Bajos (1572–1756), w: L.M. Enciso Recio (red.), Revueltas y alzamientos en la España de Felipe II, Ediciones Universidad de Valladolid, Valladolid 1992.
  103. Perrone G., Le Protestantisme et la règle de foi, Paris 1854, t. 1.
  104. Pettegree A., The Calvinist Church in Holland, 1572–1590, w: idem, A. Duke, G. Lewis (red.), Calvinism in Europe, 1540–1620, Cambridge University Press, Cambridge 1994.
  105. Prieto Prieto A., Inocencio III y el Sacro-Romano Imperio, Publicaciones Universidad de Léon, Léon 1982.
  106. Prouninckvan Deventer G., Emanuel-Erneste. Dialogue de deux personnages sur l’Estat du Pais Bas, Anvers 1590.
  107. Qualidoni D., Quale modernità per la ‘Politica’ di Althusius, „Quaderni Fiorentini” 2010, nr 39, s. 631–647.
  108. Ritschl D., Der Beitrag des Calvinismus für die Entwicklung des Menchenrechtsgedankens in Europa und Nordamerika, „Evangelische Theologie” 1980, nr 40, s. 393–345.
  109. Rivera García A., La cenzura política concentrada: del eforato calvínista al tribunal constitucional, „Res Publica” 1999, nr 3.
  110. Rutherford S., A Free Disputation Against Pretended Liberty of Conscience, London 1649.
  111. Saage R., Herrschaft, Toleranz, Wiederstand. Studien zur politischen Theorie der Niederländischen und der Englischen Revolution, Suhrkamp, Frankfurt am Main 1981.
  112. Saldana Díaz M.N., En defensa de la libertad de prensa: la ‘Areopagítica’ de John Milton, „Revista de Estudios Políticos” 2004, nr 125, s. 277–324.
  113. Schilling H., Johannes a Lasco und Ostfriesland. Eine europäische Beziehungsgeschichte am Vorabend der Konfessionalisierung, w: Ch. Strohm (red.), Johannes a Lasco (1499–1560). Polnischer Baron, Humanist und europaïscher Reformator, Mohr Siebeck, Tübingen 2000.
  114. Schwalb M., Etude comparative des doctrines de Mélanchthon, Zwingle et Calvin, J. Cherbuliez, Paris – Treuttel et Wurz, Strasbourg 1859.
  115. Secretan C., Les priviléges, bercau de la liberté. La révolte des pay-Bas: aux sources de la pensée politique moderne (1566–1619), Vrin, Paris 1990.
  116. Serrano L., Correspondencia diplomatica entre España y la Santa Sede durante el pontificado de S. Pio V, t. 1. Madrid 1914.
  117. Skinner Q., The Foundations of Modern Political Thought, t. 1–2, Cambridge University Press, New York 1998.
  118. Skwierczyński K., Recepcja idei gregoriańskich w Polsce do początku XIII wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Wrosławskiego, Wrocław 2005.
  119. Stepheus P., Zwingli le théologien, Labor et Fides, Genève 1999.
  120. Szczech T., Państwo i prawo w doktrynie św. Augustyna, Marcina Lutra i Jana Kalwina, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2006.
  121. Szwed A., Fideizm Kalwina i bunt angielskich racjonalistów. Wpływ fideizmu kalwińskiego na powstanie i rozwój racjonalnej teologii naturalnej u wybranych myślicieli angielskich XVII i XVIII wieku, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty 2016.
  122. Testoni S., Ephori, w: F. Ingravalle, C. Maladrino (red.), Il lessico della ‘Politica’ di Johannes Althusius. L’arte della simboli santa, giusta, vantaggiosa e felice, Olschki, Firenze 2005.
  123. Tokarczyk A., Jan Kalwin, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa 1989.
  124. Tourn G., Jean Calvin: Le reformateur de Genève, Olivétan, Lyon 2008.
  125. Velema W.R.E., ‘That a Republic is Better than a Monarchy’: Anti-monarchism in Early Modern Dutch Political Thought, w: M. van Gelderen, Q. Skinner (red), Republicanism. A Shared European Heritage, t. 1: Republicanism and Constitutionalism in Early Modern Europe, Cambridge University Press, Cambridge 2002.
  126. Vial M., Jean Calvin: Introduction à sa pensée théologique, Musèe international de la Rèforme – Labor et Fide, Genève 2008.
  127. Voegelin E., The Collected Works, t. 23: Religion and the Rise of Modernity, University of Massachusetts Press, Columbia – London 1998.
  128. Walzer M., The Revolution of the Saints. A Study in the Origins of Radical Politics, Atheneum, New York 1973.
  129. Weber A.M.L.-R., Hugo Grotius considerée comme Apologète, Colmar 1855.
  130. Weber O., Compétence de l’église et compétence de l’Etat d’après les Ordonnances Ecclesiastiques de 1561, „Revue d’Histoire et de Philosophie Religieuses” 1964, nr 44, z. 4, s. 336–347.
  131. Wielomski A., Anty-Rzym. Projekt eklezjalno-polityczny Jana Kalwina, „Dialogi Polityczne” 2019, nr 26, s. 336–347.
  132. Wielomski A., Myśl polityczna reformacji i kontrreformacji, t. 1: Rewolucja protestancka, Von Borowiecky, Warszawa 2013.
  133. Wielomski A., Teokracja papieska 1073–1378. Myśl polityczna papieży, papalistów i ich przeciwników, Von Borowiecky, Warszawa 2011.
  134. Wilhelm Orański, Apologie ou defence, Leiden 1581.
  135. Zumthor P., Życie codzienne w Holandii w czasach Rembrandta, przeł. E. Bąkowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1965.
  136. Zuttere P. de, Een Saechtmoedighe tsamensprekinghe van Cephas ende Arnolbius, Ghent 1581.
  137. Zwingli U., Auslegung und Gründe der Schlussreden [1523], w: idem, Sämtliche Werke, t. 2, Heinsius, Leipzig 1908.

Downloads

Download data is not yet available.