Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
KiS baner

Tom 60 Nr 1 (2016): MIĘDZY KULTURAMI: SZKICE I NOTATKI

Artykuły i rozprawy

Ślązacy Cieszyńscy jako „nasi–Obcy” / „my–Inni” w pismach Jana Szczepańskiego

DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2016.60.1.1
Przesłane: 28 kwietnia 2021
Opublikowane: 21 marca 2016

Abstrakt

The aim of this article is to reconstruct and interpret the vision of Silesians as Others contained in the texts of the sociologist Jan Szczepański. The article begins by pointing out Silesia’s lack of homogeneity and complex relation with Poland, as well as Szczepański’s predominant identification of Silesia with his native Cieszyń and his mythologizing of it as a borderland mainstay of Polishness. In this context, there is a clear parallel in Szczepański’s writings between Silesians and Indians (that is, the maintenance of a separate culture by the autochthonous people in spite of efforts to discourage their otherness). At the same time, Szczepański shows the culture of Cieszyń to be different from the dominant Polish model, being based mainly on values connected with the Protestant ethos: industry, reliability, order, and rationality. The author explains how presentation of an idealized Cieszyń community emerges in Szczepański’s writings as the project of ‘becoming another’, a path toward understanding one’s own cultural roots in order to use them creatively to shape real conditions.

Bibliografia

  1. Bakuła Bogusław, 2006, Kolonialne i postkolonialne aspekty polskiego dyskursu kresoznawczego (zarys problematyki), „Teksty Drugie”, nr 6.
  2. Berlińska Danuta, 2007, Dlaczego Ślązacy są nieuznawaną mniejszością etniczną/narodową w Polsce?, w: Między Polską a Niemcami. Śląsk — pogranicze czy region pomostu? Wczoraj — dziś — jutro; Polska — Śląsk — Niemcy. Współpraca Polaków i Niemców wobec nowych wyzwań, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice–Opole.
  3. Chlebda Wojciech, 2015, Pogranicza i pograniczność w polskich perspektywach oglądu, w: Wojciech Chlebda, Ivana Dobrotová (red.), Pograniczność i pogranicza w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych, Wydawnictwo UO, Opole.
  4. Ćwiklak Kornelia, 2013, Bliscy nieznajomi. Górnośląskie pogranicze w polskiej i niemieckiej prozie współczesnej, Universitas, Kraków.
  5. Dąbrowska-Partyka Maria, 2004, Literatura pogranicza — pogranicza literatury, Wydawnictwo UJ, Kraków.
  6. Dobrotova Ivana, 2015, Czy wiadomo, jakiej komunikacji potrzebuje Zaolzie?, w: Wojciech Chlebda, Ivana Dobrotová (red.), Pograniczność i pogranicza w perspektywie nauk społecznych i humanistycznych, Wydawnictwo UO, Opole.
  7. Domańska Ewa, 2012, Epistemologie pograniczy, w: Jarosław Fazan, Krzysztof Zajas (red.), Na pograniczach literatury, Universitas, Kraków.
  8. Gorzelik Jerzy, 2007, Ruch śląski między nacjonalizmem a regionalizmem, w: Między Polską a Niemcami. Śląsk — pogranicze czy region pomostu? Wczoraj — dziś — jutro; Polska — Śląsk — Niemcy. Współpraca Polaków i Niemców wobec nowych wyzwań, Dom Współpracy Polsko-Niemieckiej, Gliwice–Opole.
  9. Gosk Hanna, 2010, Opowieści „skolonizowanego / kolonizatora”. W kręgu studiów postzależnościowych nad literaturą polską XX i XXI wieku, Universitas, Kraków.
  10. Greenblatt Stephen, 2006, Pośrednik, w: Stephen Greenblatt, Poetyka kulturowa. Pisma wybrane, red. Krystyna Kujawińska-Courtney, Universitas, Kraków.
  11. Hannan Kevin, 2005, Naród i język śląski w perspektywie etnolingwistycznej, w: Juliane Haubold-Stolle, Bernard Linek (red.), Górny Śląsk wyobrażony. Wokół mitów, symboli i bohaterów dyskursów narodowych, Wydawnictwo Instytut Śląski–Verlag Herder-Institut, Opole–Marburg.
  12. Hudzik Jan P., 2011, Zrozumieć Śląsk. Różnica kulturowa i granice teorii, „Teksty Drugie”, nr 5.
  13. Jot-Drużycki Jarosław, 2014, Hospicjum Zaolzie, Beskidy, Wędrynia.
  14. Kaczmarek Ryszard, 2003, Górny Śląsk i Alzacja (1918–1945). Problemy narodowościowe w dwóch regionach pogranicza, w: Zdzisław Budzyński, Jolanta Kamińska-Kwak (red.), Dwa pogranicza: Galicja Wschodnia i Górny Śląsk. Historia — problemy — odniesienia, Wydawnictwo UR, Rzeszów.
  15. Kadłubiec Daniel, 1995, Cieszyńskie pogranicze kulturowe, w: Daniel Kadłubiec (red.), Kultura ludowa na pograniczu, Wydawnictwo UŚ, Katowice.
  16. Kasperski Edward, 2009, Kategoria pogranicza w badaniach literackich. Problemy metodologiczne, w: Oksana Weretiuk, Jan Wolski, Grzegorz Jaśkiewicz (red.), Pogranicze kulturowe (odrębność — wymiana — przenikanie — dialog). Studia i szkice, Wydawnictwo UR, Rzeszów.
  17. Knyt Agnieszka (red.), 2008, Zaolzie. Polsko-czeski spór o Śląsk Cieszyński 1918–2008, Fundacja Ośrodka Karta, Warszawa.
  18. Komendant Tadeusz, 1996, Związki nienaturalne, „Teksty Drugie”, nr 5.
  19. Kossakowska-Jarosz Krystyna, 2012, Dyskurs tożsamości w literaturze „ojczyzn prywatnych”, w: Marian Ursel, Olga Taranek-Wolańska (red.), Śląskie pogranicza kultur, t. 1, Oficyna Wydawnicza Atut–Wrocławskie Wydawnictwo Oświatowe, Wrocław.
  20. Kubica Grażyna, 2011, Kategoria Innego w śląskiej społeczności. Rozmowy o tym, co to znaczy być stela, a co — nie-stela, w: Grażyna Kubica, Śląskość i protestantyzm. Antropologiczne studia o Śląsku Cieszyńskim, proza, fotografia, Wydawnictwo UJ, Kraków.
  21. Łozowska Katarzyna, 2005, W poszukiwaniu tożsamości mieszkańców pogranicza, w: Inga Iwasiów, Aleksandra Krukowska (red.), Tożsamość kulturowa i pogranicza identyfikacji, Wydawnictwo Naukowe US, Szczecin.
  22. Na Zaolziu…, 2002, Na Zaolziu żyją rodacy. Rozmowa z profesorem Karolem Danielem Kadłubcem, w: Józef Górdziałek (red.), Dialogi śląskie. Rozmowy z przełomu wieków, Instytut Śląski, Opole.
  23. Nowak Krzysztof, 2005, Niewytyczona granica? Refleksje historyczne na temat narodowości śląskiej, w: Juliane Haubold-Stolle, Bernard Linek (red.), Górny Śląsk wyobrażony. Wokół mitów, symboli i bohaterów dyskursów narodowych, Wydawnictwo Instytut Śląski–Verlag Herder-Institut, Opole–Marburg.
  24. Nycz Ryszard, 2010, Możliwa historia literatury, „Teksty Drugie”, nr 5.
  25. Ossowski Stanisław, 1967, Z zagadnień psychologii społecznej, PWN, Warszawa.
  26. Pilch Jerzy, 1997, Tysiąc spokojnych miast, Puls, Londyn.
  27. Polskie…, 1988, Polskie siedemdziesiąt lat — wspomnienia i refleksje. Z profesorem Janem Szczepańskim rozmawia Andrzej Wieluński, „Człowiek i Światopogląd”, nr 11.
  28. Prokop-Janiec Eugenia, 2010, Powieść etnograficzna a kultury mniejszości, w: Paweł Bukowiec, Dorota Siwor (red.), Etniczność, tożsamość, literatura. Zbiór studiów, Universitas, Kraków.
  29. Skudrzykowa Aldona (i in.), 2001, Gwara śląska — świadectwo kultury, narzędzie komunikacji. Sytuacja językowa w miastach Górnego Śląska, Śląsk, Katowice.
  30. Smolorz Michał, 2012, Śląsk wymyślony, Atena Górnośląska, Katowice.
  31. Staszczak Zofia, 1978, Pogranicze polsko-niemieckie jako pogranicze etnograficzne, Wydawnictwo UAM, Poznań.
  32. Szczecińska-Musielak Ewa, 2010, Pozanaukowe fascynacje innością kulturową. Polski Ruch Przyjaciół Indian, Scholar, Warszawa.
  33. Szczepański Jan, 1938, List do Jana Wantuły z 18.10. (b. sygn., oryginał w zbiorach rodziny adresata).
  34. Szczepański Jan, 1945a, List do Jana Wantuły z 24.10. (b. sygn., oryginał w zbiorach rodziny adresata).
  35. Szczepański Jan 1945b, List do Jana Wantuły z 12.11. (b. sygn., oryginał w zbiorach rodziny adresata).
  36. Szczepański Jan, 1947, W trosce o przyszłość Polski [rec. książki E. Osmańczyka Sprawy Polaków], „Kuźnica”, nr 8.
  37. Szczepański Jan, 1955, Powrót Indian, „Wiedza i Życie”, nr 11.
  38. Szczepański Jan, 1972, Elementarne pojęcia socjologii, PWN, Warszawa.
  39. Szczepański Jan, 1973, Przykład Jana Wantuły, w: Jan Szczepański, Odmiany czasu teraźniejszego, Książka i Wiedza, Warszawa.
  40. Szczepański Jan, 1978, Refleksje osobiste na 60-lecie odrodzenia Polski, „Poglądy”, nr 17.
  41. Szczepański Jan, 1986a, Los granicznej krainy [rec. książki W. Szewczyka Syndrom śląski], „Zdanie”, nr 5.
  42. Szczepański Jan, 1986b, O rzeczywistej ważności milczenia, „Odra”, nr 2.
  43. Szczepański Jan, 1987a, Europa, Europa!, „Odra”, nr 9.
  44. Szczepański Jan, 1987b, Niezatarte ślady, w: Jan Szczepański, Rozmowy z dniem wczorajszym, Krajowa Agencja Wydawnicza, Warszawa.
  45. Szczepański Jan, 1987c, Tworzyć lepszy świat, „Tygodnik Kulturalny”, nr 42.
  46. Szczepański Jan, 1988, Pisma niemieckiego pastora [rec. książki ks. R. Fiedlera Tam jeszcze kęs polactwa], „Zdanie”, nr 4/5, s. 91–92.
  47. Szczepański Jan, 1989a, Czarne wampumy głoszą wojnę. Powstanie Pontiaka, Czytelnik, Warszawa.
  48. Szczepański Jan, 1989b, Polska wobec wyzwań przyszłości, Uniwersytet Warszawski, Warszawa.
  49. Szczepański Jan, 1990a, Dopóki trawa rośnie, dopóki rzeki płyną. Dzieje plemienia Czejenów 1835–1880,
  50. Czytelnik, Warszawa.
  51. Szczepański Jan, 1990b, Historia mistrzynią życia?, Nasza Księgarnia, Warszawa.
  52. Szczepański Jan, 1990c, Roztomiłe żywobyci, „Pamiętnik Ustroński”, R. 3, s. 26–27.
  53. Szczepański Jan, 1993a, Kończy się wiek XX, „Regiony”, nr 4.
  54. Szczepański Jan, 1993b, O Józefie Pilchu, w: Józef Pilch wśród książek, Muzeum Hutnictwa i Kuźnictwa, Ustroń.
  55. Szczepański Jan, 1994, Nasi luteranie [rec. książki E. Nowickiej i M. Majewskiej Obcy u siebie], „Nowe Książki”, nr 3.
  56. Szczepański Jan, 1995, Pogranicze w okresie rewolucyjnych przemian, w: Mateusz Czupryna i in. (red.), Księga pamiątkowa Polskiego Gimnazjum Macierzy Szkolnej w Cieszynie, obecnie Liceum Ogólnokształcącego im. Antoniego Osuchowskiego w Cieszynie, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn.
  57. Szczepański Jan, 1996a, Magia imienia [rec. książki I. Majchrzak Wprowadzanie dziecka w świat pisma], „Nowe Książki”, nr 6.
  58. Szczepański Jan, 1996b, Wola trwania. O Śląsku Cieszyńskim, Zaolziu i problemach pogranicza, „Śląsk”, nr 7.
  59. Szczepański Jan, 1998a, Mała ojczyzna [rec. książki A. Kupiec Połotane żywobyci], „Nowe Książki”, nr 1.
  60. Szczepański Jan, 1998b, Pogranicze polsko-czeskie [rec. książki W. Szeligi Tam około Bogumina], „Przegląd Humanistyczny”, nr 4.
  61. Szczepański Jan, 1998c, Polacy z Cieszyńskiego [rec. książki E. Buławy Pierwsi szermierze ruchu narodowego na Śląsku Cieszyńskim], „Nowe Książki”, nr 4.
  62. Szczepański Jan, 1998d, Rodziny na Zaolziu [rec. książki H. Rusek Kulturowe wzory życia polskich rodzin na Zaolziu a asymilacja], „Nowe Książki”, nr 1.
  63. Szczepański Jan, 1999a, Fantazje na temat czasu, TN KUL, Lublin.
  64. Szczepański Jan, 1999b, Najważniejsze i najtrudniejsze, w: Jan Szczepański, Najważniejsze i najtrudniejsze, Centrum Upowszechniania Nauki PAN, Warszawa.
  65. Szczepański Jan, 1999c, O zagadnieniach korzeni kulturowych, „Przegląd Humanistyczny”, z. 1.
  66. Szczepański Jan, 2004 [1935], Socjologiczne problemy Śląska [przedruk], „Śląsk”, nr 6.
  67. Szczepański Jan, 2013a, Cieszyn, w: Jan Szczepański, Korzeniami wrosłem w ziemię, na Gojach, Ustroń.
  68. Szczepański Jan, 2013b, Dojeżdżanie, w: Jan Szczepański, Korzeniami wrosłem w ziemię, Galeria na Gojach, Ustroń.
  69. Szczepański Jan, 2013c, Dzienniki z lat 1945–1968, red. Daniel Kadłubiec, Galeria na Gojach, Ustroń.
  70. Szczepański Jan, 2013d, Ujec, w: Jan Szczepański, Korzeniami wrosłem w ziemię, Galeria na Gojach, Ustroń.
  71. Szczepański Marek S., 2001, Na peryferiach systemu światowego? Socjologiczna refleksja wokół miejsca pogranicza kulturowego w układzie globalnym, w: Kazimierz Krzysztofek, Andrzej Sadowski (red.), Pogranicza etniczne w Europie. Harmonia i konflikty, Uniwersytet w Białymstoku, Białystok.
  72. Szramek Emil, 1934, Śląsk jako problem socjologiczny. Próba analizy, [b.w.], Katowice.
  73. Szyfer Anna, 2005, Ludzie pogranicza. Kulturowe uwarunkowania osobowości, Wyższa Szkoła Nauk Humanistycznych i Dziennikarstwa, Poznań.
  74. Taylor Charles, 2001, Źródła podmiotowości. Narodziny tożsamości nowoczesnej, tłum. Marcin Gruszczyński i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  75. To wszystko…, 2004, To wszystko trwa i trwa… Z prof. Janem Szczepańskim rozmawia Ewelina Puczek, „Śląsk”, nr 6.
  76. Waldenfels Bernhard, 2002, Topografia obcego. Studia z fenomenologii obcego, tłum. Janusz Sidorek, Oficyna Naukowa, Warszawa.
  77. Wantuła Jan, [1946], „Wspomnienia wojenne 1939–1945”, mps (w zbiorach rodziny).
  78. Wantuła Jan, 1967, „Listy do przyjaciół”, oprac. Jan Broda, mps., Górki Wielkie, Archiwum Muzeum Ustrońskiego, sygn. MU/A/25/W.
  79. Wantuła Jan, 2003, Pamiętniki, oprac. Władysław Sosna, Macierz Ziemi Cieszyńskiej, Cieszyn.
  80. Wnętrzak Grzegorz, 2014, Stosunki polityczne i narodowościowe na pograniczu Śląska Cieszyńskiego i Galicji Zachodniej w latach 1897–1920, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
  81. Wronicz Jadwiga, 2012, Gwara cieszyńska wobec innych odmian języka, w: Marzena Bogus (red.), Język — szkoła — przestrzeń jako determinanty rozwoju kultury Śląska Cieszyńskiego, Kongres Polaków w Republice Czeskiej, Czeski Cieszyn.

Downloads

Download data is not yet available.