Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer
KiS baner

Vol. 61 No. 4 (2017): WYMIARY POLITYCZNOŚCI

Articles and essays

On Intellectual Culture in Poland—Its Sources and Manifestations

DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2017.61.4.6
Submitted: April 28, 2021
Published: October 10, 2017

Abstract

The author defines intellectual culture as a tendency to base decisions on objective analyses or the habit of investigating issues analytically. In the broader sense, intellectual culture may be considered to be the way the collective reacts to phenomena that appear in the real world. A high level of intellectual culture, in the author’s opinion, is shown by a modern form of thinking manifested in the ability to make use of abstracts and to take into account alternative systems of constructing opinions. On the basis of selected analyses of Polish scholars the author advances the hypothesis that Poland has failed to form proper institutional mechanisms favoring rational analysis in public life. The author demonstrates that this is the result of many factors, such as the long-lasting model of Sarmatian customs (including its providentialism), the strong and lasting influence of a radical form of romanticism, and also the nugatory influence of Enlightenment and positivist models. These factors have been accompanied by the unsuitability of educational and scholarly institutions, the delayed development of modern forms of economics, which force the use of rational calculations, and a structure of society that does not favor exchanges of ideas and deliberation.

References

  1. Barycz Henryk, 1957, Dzieje nauki polskiej w epoce Odrodzenia, PIW, Warszawa.
  2. Barzun Jacques, 1959, The House of Intellect, Harper&Brothers Publishers, New York.
  3. Berlin Isaiah, 2004, Korzenie romantyzmu, tłum. Anna Bartkowicz, Zysk i S-ka, Poznań.
  4. Bielik-Robson Agata, 2013, Polska wspólnota fantazmatyczna, w: Kim są Polacy, Biblioteka Gazety Wyborczej, Warszawa.
  5. Bodio Tadeusz, 2001, Między romantyzmem i pragmatyzmem. Psychopatologiczne aspekty transformacji w Polsce, Elipsa, Warszawa.
  6. Boni Michał (red.), 2008, Raport o kapitale intelektualnym Polski, KPRM, Warszawa.
  7. Boni Michał (red.), 2009, Rozwój kapitału intelektualnego z perspektywy raportu „Polska 2030. Wyzwania rozwojowe”, Warszawa (http://badania.parp.gov.pl/files/74/75/76/487/493/6979.pdf).
  8. Boski Paweł, 2010, Kulturowe ramy zachowań społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  9. Boswell Bruce A., 1919, Poland and The Poles, Methuen, London.
  10. Brandes Georg, 1983, Wrażenia z Polski (1885), „Zeszyty Historyczne”, z. 65.
  11. Braun Jerzy, 2001, Kultura jutra czyli Nowe Oświecenie, Stowarzyszenie Kulturalne Fronda, Warszawa.
  12. Brend Ivan T., 2003, History Derailed Central and Eastern Europe in the Long Nineteenth Century, University of California Press, Berkeley.
  13. Brückner Aleksander, 1931, Dzieje kultury polskiej, t. 3: Czasy nowsze do roku 1831 r., Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków.
  14. Brückner Aleksander i in. (red), 1932, Polska, jej dzieje i kultura od czasów najdawniejszych do chwili obecnej, t. 2, Dom Wydawniczy Trzaska, Evert i Michalski, Warszawa.
  15. Brzozowski Stanisław, 1903, Henryk Sienkiewicz i jego stanowisko w literaturze współczesnej, „Głos”, nr 14–18.
  16. Brzozowski Stanisław, 1910, Legenda Młodej Polski. Studia o strukturze duszy kulturalnej, Księgarnia Polska Bernarda Połonieckiego, Lwów.
  17. Burke Peter, 2016, Społeczna historia wiedzy, tłum. Anna Kunicka, Aletheia, Warszawa.
  18. Bystroń Jan S., 1976, Dzieje obyczajów w dawnej Polsce, PIW, Warszawa.
  19. Chałasiński Józef, 1997 [1947], Przeszłość i przyszłość inteligencji polskiej, Świat Książki, Warszawa.
  20. Collini Stefan, 2016, The Identity of Intellectual History, w: Richard Whatmore, Brian Young (red.), A Companion to Intellectual History, John Wiley Blackwell, Malden, MA.
  21. Chaunu Pierre, 1989, Cywilizacja wieku oświecenia, tłum. Eligia Bąkowska, PIW, Warszawa.
  22. Czarnowski Stefan, 1956, Podłoże ruchu chłopskiego. Uwagi socjologiczne, w: Dzieła, t. 2: Studia z historii myśli i ruchów społecznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  23. Czarnowski Stefan, 1956a, Filozofia społeczna w Polsce w końcu XVIII i początku XIX wieku, w: Dzieła, t. 2: Studia z historii myśli i ruchów społecznych, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  24. Czarnowski Stefan, 1956b, Kultura, w: Dzieła, t. 1, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  25. Czepulis-Rastenis Ryszarda, 1988, Ludzie nauki i talentu. Studia o świadomości społecznej inteligencji polskiej w zaborze rosyjskim, PIW, Warszawa.
  26. Dolański Dariusz, 2002, Zachód w polskiej myśli historycznej czasów saskich, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra.
  27. Dmowski Roman, 1933, Myśli nowoczesnego Polaka, Skład Główny Gazeta Warszawska, Warszawa.
  28. Domański Henryk, 1994, Społeczeństwa klasy średniej, IFiS PAN, Warszawa.
  29. Domański Henryk, 2006, Niektóre zagrożenia profesjonalizacji, w: Polskie nauki humanistyczne i społeczne w nowym stuleciu, nowej Europie, praca zbiorowa, IBL PAN, Warszawa.
  30. Federowicz Michał, 1992, Trwanie i transformacja. Ład gospodarczy w Polsce, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
  31. Frauenglas Edward, 1937, Z nowszych badań nad kulturą oświecenia. Paul Hazard, Daniel Mornet, „Przegląd Socjologiczny”, t. 5.
  32. Freylichówna Judyta, 1938, Ideał wychowawczy szlachty polskiej w XVI i początku XVII wieku, Nasza Księgarnia, Warszawa.
  33. Gilbert Felix, 1971, Intellectual History: Its Aims and Methods, „Daedalus”, t. 100, nr 1.
  34. Gołuchowski Józef, 1861, Dumania nad najwyższymi zagadnieniami człowieka, t. 1, nakładem J. Zawadzkiego, Wilno.
  35. Górski Antoni, 1935, Cnoty i wady narodu szlacheckiego. Szkic historyczny, nakładem Antoniowej Górskiej, Warszawa.
  36. Górski Artur, 1919, Ku czemu Polska szła, Wydawnictwo M. Arcta, Warszawa.
  37. Górski Karol, 2006, Społeczne podstawy kultury. Zbiór prac, Wydawnictwo UMK, Toruń.
  38. Grabski Stanisław, 1903, Zarys rozwoju idei społeczno-gospodarczych w Polsce od pierwszego rozbioru do r. 1831, Od pierwszego rozbioru do trzeciego, t. 1, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków.
  39. Grabski Stanisław, 1922, Uwagi o bieżącej historycznej chwili Polski, nakładem Księgarni Perzyński, Niklewicz i spółka, Warszawa.
  40. Grabski Władysław, 1987, Wybór pism, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
  41. Grabski Władysław, 1988, „Myśli o Rzeczypospolitej”. Autonomia, reforma, edukacja obywatelska. Wybór myśli politycznych i społecznych, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
  42. Grzegorczyk Andrzej, 1980, Problem integracji nauk przyrodniczych i społecznych, w: Bogdan Suchodolski (red.), Model wykształconego Polaka, Ossolineum, Wrocław.
  43. Hernas Czesław, 1973, Barok, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  44. Hertz Aleksander, 1992, Inteligencja wobec mas, w: Socjologia nieprzedawniona. Wybór publicystyki, PIW, Warszawa.
  45. Hryniewicz Janusz, 2004, Polityczny i kulturowy kontekst rozwoju gospodarczego, Scholar, Warszawa.
  46. Hryniewicz Janusz, 2015, Polska na tle historycznych podziałów przestrzeni europejskiej oraz współczesnych przemian gospodarczych, społecznych i politycznych, Scholar, Warszawa.
  47. Janowski Maciej, 2008, Narodziny inteligencji 1750–1831, Instytut Historii PAN–Neriton, Warszawa.
  48. Jarosz Maria, Nalewajko Ewa, 2007, Konkluzje. Elity, jakie mamy, w: Maria Jarosz (red.), Transformacja, elity, społeczeństwo, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
  49. Jedlicki Jerzy 2008, Błędne koło 1832–1864, Instytut Historii PAN–Neriton, Warszawa.
  50. Kaliszewski Julian, 1888, Moi kochani rodacy. Ziomkom swoim w XXV rocznicę swojego pisarskiego zawodu, nakładem autora, Warszawa.
  51. Kahneman Daniel, 2012, Pułapki myślenia. O myśleniu szybkim i wolnym, tłum. Piotr Szymczak, Wydawnictwo Media Rodzina, Poznań.
  52. Koniński L. Karol, 1936, O człowieku polskim. Na jubileusz Ignacego Chrzanowskiego, „Przegląd Współczesny”, nr 168.
  53. Konopczyński Władysław, 1986, Dzieje Polski nowożytnej, t. 1, PAX, Warszawa.
  54. Korab Kazimierz, 2008, Dependentyzm w socjologii polskiej. Tezy do dyskusji, „Rocznik Lubuski”, t. 34, cz. 2.
  55. Korzeniowski Krzysztof, 2010, Polska paranoja polityczna: źródła, mechanizmy i konsekwencje spiskowego myślenia o polityce, Wydawnictwo Instytutu Psychologii PAN, Warszawa.
  56. Kot Stanisław, 1987, Polska złotego wieku a Europa. Studia i szkice, PIW, Warszawa.
  57. Kot Stanisław, 2010, Historia wychowania, t. 1. Wydawnictwo Akademickie Żak, Warszawa.
  58. Król Marcin, 1986, Podróż romantyczna, Libella, Paryż.
  59. Krupiński Franciszek, 1876, Romantyzm i jego skutki, „Ateneum”, nr 22–24.
  60. Krzywicki Ludwik, 1894, Jeden z pogromców, „Prawda”, nr 41.
  61. Krzywicki Ludwik, 1903, Nasze potrzeby naukowe, Księgarnia Naukowa, Warszawa.
  62. Kubin Jan, 2005, Kultura intelektualna, Elipsa, Warszawa.
  63. Kurdybacha Łukasz, 1938, Ziemianin czy rycerz. Karta z dziejów polskiej ideologii wychowawczej, „Kultura i Wychowanie”, rok V, zeszyt 1.
  64. Kutrzeba Stanisław, 2006, Swoistość polskiej kultury i jej stosunek do Zachodu. Wybór pism, OMP–Księgarnia Akademicka, Kraków.
  65. Kwaśniewicz Władysław, 2001, Co pozostaje żywe z tradycji polskiej socjologii?, „Ruch Prawniczy, Ekonomiczny i Socjologiczny”, nr 4.
  66. Ledzion Bartosz, Olejniczak Karol, 2014, Ekspertyza „Potencjał Analityczny kadr administracji rządowej”, EGO s.c., Instytut Rozwoju Biznesu, Warszawa.
  67. Lewicka Maria, 2005, „Polacy są wielkim i dumnym narodem”, czyli nasz partret (wielce) zróżnicowany, w: Jak Polacy przegrywają, jak Polacy wygrywają, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
  68. Lovejoy Arthur O., 2009, Wielki łańcuch bytu. Studium historii pewnej idei…, tłum. Artur Przybysławski, słowo / obraz terytoria, Gdańsk.
  69. Łempicki Zygmunt, 1933, Oblicze duchowe dziewiętnastego wieku, „Kultura i Wychowanie”, z. 1.
  70. Łepkowski Tadeusz, 1967, Polska — narodziny nowoczesnego narodu 1764–1870, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  71. Łukowski Wojciech, 2013, głos w dyskusji „Architektura działań publicznych w Polsce”, „Zoon Politicon”, t. 4.
  72. Markiewicz Henryk, 1995, Młoda Polska a dziedzictwo pozytywizmu, „Pamiętnik Literacki”, t. 85, nr 2.
  73. Marody Mirosława, 1987, Technologie intelektu, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  74. Massonius Marian, 1901, Rozdwojenie myśli polskiej (http://www.polskietradycje.pl/artykuly/widok/423).
  75. Mazur Stanisław, 2008, Zarządzanie wiedzą w polskiej administracji publicznej, w: Agnieszka Haber, Maciej Szałaj (red.), Środowisko i warsztat ewaluacji, Polska Agencja rozwoju Przedsiębiorczości, Warszawa.
  76. Micińska Magdalena, 2008, Inteligencja na bezdrożach 1864–1918, Instytut Historii PAN–Wydawnictwo Neriton, Warszawa.
  77. Miller Perry, 1939, The New England Mind: The Seventeenth Century, The Macmillian Company, New York.
  78. Miłosz Czesław, 1998, Zaraz po wojnie. Korespondencja z pisarzami 1945–1950, Znak, Kraków.
  79. Mokrzycki Edmund, 1990, Socjologia w filozoficznym kontekście, IFIS PAN, Warszawa.
  80. Mornet Daniel, 1933, Les Origines intellectuelles de la Révolution française 1775–1787, Armand Colin, Paris.
  81. Norwid K. Cyprian, 1971, Pisma wszystkie, t. 9, PIW, Warszawa.
  82. Nowak Stefan, 1979, System wartości społeczeństwa polskiego, „Studia Socjologiczne”, nr 4.
  83. Ochorowicz Julian, 1917, Psychologia — pedagogika — etyka. Przyczynki do usiłowań naszego odrodzenia narodowego, Skład Główny w Księgarni M. Arcta, Warszawa.
  84. Olejniczak Karol, Domaradzka Anna, Krzewski Andrzej, Ledzion Bartosz, Widła Łukasz (red.), 2010, Polskie ministerstwa jako organizacje uczące się, Euroreg, Warszawa.
  85. Opałek Kazimierz, 1970, Oświecenie, w: Historia nauki polskiej, t. 2, Bogdan Suchodolski (red.), Ossolineum, Wrocław.
  86. Piłsudski Józef, 1985, O państwie i armii, t. 1, PIW, Warszawa.
  87. Prus Bolesław, 1987, Kroniki. Wybór, PIW, Warszawa.
  88. Regulski Jerzy, 2014, Życie splecione z historią, Ossolineum, Wrocław.
  89. Rychliński Stanisław, 1976, Wybór pism, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
  90. Schütz Alfred, 1984, Potoczna i naukowa interpretacja ludzkiego działania, tłum. Dorota Lachowska, w: Edmund Mokrzycki (red.) Kryzys i schizma. Antyscjentystyczne tendencje w socjologii współczesnej, PIW, Warszawa.
  91. Seidler Grzegorz, 1984, W nurcie oświecenia, Wydawnictwo Lubelskie, Lublin.
  92. Siemek Marek, 2002, Wolność, rozum, intersubiektywność, Oficyna Naukowa, Warszawa.
  93. Skarżyńska Krystyna, 2005, Czy jesteśmy prorozwojowi? Wartości i przekonania ludzi a dobrobyt i demokratyzacja kraju, w: Jak Polacy przegrywają, jak Polacy wygrywają, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk.
  94. Skiwski Emil J., 1999, Na przełaj oraz inne szkice o literaturze i kulturze, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
  95. Skoczyński Jan, Woleński Jan, 2010, Historia filozofii polskiej, Wydawnictwo WAM, Kraków.
  96. Smoleński Władysław, 1891, Przewrót umysłowy w Polsce wieku XVIII. Studia historyczne, G. Gebethner i Sp., Br. Rymowicz, Kraków–Petersburg.
  97. Staszewski Jacek, 1995, Polska 1696–1795, w: Janusz Tazbir (red.), Polska na przestrzeni wieków, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  98. Suchodolski Bogdan, 1986, Dzieje kultury polskiej, Interpress, Warszawa.
  99. Sułek Antoni, 1992, Zmiana ustroju w Polsce a zmiany w życiu polskiej socjologii, w: Brunon Synak (red.), Społeczeństwo polskie, Victoria, Gdynia.
  100. Surowiecki Wawrzyniec, 2014 [1810], O upadku przemysłu i miast w Polsce. Wybór pism, OSM–UK, Kraków.
  101. Struve Henryk, 1911, Historya logiki jako teoryi poznania w Polsce: poprzedzona zarysem jej rozwoju u obcych, nakładem autora, Warszawa.
  102. Szarfenberg Ryszard, 2001, „Scena polityki społecznej w oczach aktorów, suflerów, widzów”, Warszawa (maszynopis).
  103. Sztandar-Sztanderska Karolina, 2016, Obywatel spotyka państwo. O urzędach pracy jako biurokracji pierwszego kontaktu, Scholar, Warszawa.
  104. Szczepanowski Stanisław, 1907, Myśli o odrodzeniu narodowem. Pisma i przemówienia, t. 1, Towarzystwo Wydawnicze, Lwów.
  105. Szczepanowski Stanisław, 1942, Walka narodu polskiego o byt, Wydawca S.W. Szczepanowski, Londyn.
  106. Szczepański Jan, 1973, Refleksje nad oświatą, PIW, Warszawa.
  107. Szczepański Marek S., 1992, Pokusy nowoczesności: polskie dylematy rozwojowe, AMP, Katowice.
  108. Szűcs Jenő, 1995, Trzy Europy, Instytut Środkowo-Wschodni, Lublin.
  109. Świętochowski Aleksander, 1872, Na straży, „Przegląd Tygodniowy”, nr 2.
  110. Tazbir Janusz, 1969, Sarmatyzm a barok, „Kwartalnik Historyczny”, nr 4.
  111. Tazbir Janusz, 1976, Wzorce osobowe szlachty polskiej w XVII wieku, „Kwartalnik Historyczny”, nr 4.
  112. Tazbir Janusz, 1986a, Spotkania z historią, Iskry, Warszawa.
  113. Tazbir Janusz, 1986b, Szlaki kultury polskiej, PIW, Warszawa.
  114. Thomas William I., Znaniecki Florian, 1976 [1918], Chłop polski w Europie i Ameryce, t. 1, Ludowa Spółdzielnia Wydawnicza, Warszawa.
  115. Walicki Andrzej, 1971, Millenaryzm i mesjanizm religijny a romantyczny mesjanizm polski: zarys problematyki, „Pamiętnik Literacki”, t. 57, z. 4, s. 44–45.
  116. Walicki Andrzej, 2006, Mesjanizm Adama Mickiewicza w perspektywie porównawczej, IBL PAN, Warszawa.
  117. Wasylewski Stanisław, 2008, Życie polskie w XIX wieku, Iskry, Warszawa.
  118. Wesołowska Elżbieta, 2013, Potencjały i bariery urzeczywistniania deliberacji w polskich warunkach kulturowych, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2.
  119. Włodarczyk Cezary, 2005, Międzynarodowe standardy a polska reforma zdrowotna, w: Polityka społeczna. Wybrane problemy, Instytut Pracy i Spraw Socjalnych, Warszawa.
  120. Wybicki Józef, 1927, Życie moje oraz wspomnienie o Andrzeju i Konstancji Zamojskich, zebrał A.M. Skałkowski, Krakowska Spółka Wydawnicza, Kraków.
  121. Wyczański Andrzej, 2003, Wschód i Zachód Europy w początkach doby nowożytnej, Semper, Warszawa.
  122. Żarnowski Janusz, 1964, Struktura społeczna inteligencji w latach 1918–1939, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Downloads

Download data is not yet available.

Most read articles by the same author(s)

Similar Articles

<< < 1 2 3 4 5 > >> 

You may also start an advanced similarity search for this article.