Skip to main navigation menu Skip to main content Skip to site footer

Vol. 78 No. 2 (2025): Unfinished Transformations: Politics, Economy, and Societies of Post-Socialist Countries

Temat numeru

De-Commemoration – Re-Commemoration – Oblivion: Transformations of the Memory of Communism in Central and Eastern Europe

DOI: https://doi.org/10.35757/sm.2025.78.2.02
Submitted: June 17, 2025
Published: December 23, 2025

Abstract

The article analyses the complex forms of memory about communism in Central and Eastern European societies, highlighting the coexistence of negative, neutral, and positive narratives. It presents the processes of de-commemoration and re-commemoration as integral elements of systemic transformation, emphasising their heterogeneous and politically charged nature. Using Poland and other regional examples, it discusses the impact of generational change, socio-cultural transformations, and political tensions on the memory of communism. The article highlights the asynchronous nature of debates about communism, stemming from different proximities to the USSR and national experiences, pointing to transgressions and complications in the process of coming to terms with the past. It also underlines the growing redefinition of memory and raises the question of whether forgetting without denial is possible – an ongoing challenge in public discourse and the shaping of historical identity.

References

  • Andrejevs D., „Le premier bolchevik quitte Riga”. La dé-commémoration de Lénine en Lettonie (1987–1991), [w:] Dé-commémoration. Quand le monde déboulonne des statues et renomme des rues, dir. S. Gensburger, J. Wüstenberg, Fayard, Paris 2023.
  • Assmann A., Cztery formy pamięci, [w:] A. Assmann, Między historią a pamięcią. Antologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
  • Assmann A., Między historią a pamięcią, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2013.
  • Assmann A., Między historią a pamięcią. Antologia, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa 2021.
  • Astrov A., Istoričeskaâ politika i ontologičeskaâ ozabočennost′ malyh central′noevropejskih gosudarstv (na primere Èstonii), [w:] Istoričeskaâ politika v XXI veke, red. A. Miller, M. Lipman, Novoe literaturnoe obozrenie, Moskva 2012.
  • Brzostek B., PRL na widelcu, Baobab, Warszawa 2010.
  • Chyliński J., Jaki był Bolesław Bierut, Oficyna Drukarska, Warszawa 1999.
  • Czachor R., Ukraiński Instytut Pamięci Narodowej – pozycja ustrojowa i główne kierunki działalności w latach 2006–2023, „Studia Prawnoustrojowe” 2023, nr 62.
  • Czytanie (o) PRL-u. Z Ryszardem Ćwirlejem rozmawiają Justyna Tuszyńska i Dariusz Brzostek, „Literatura Ludowa” 2021, t. 65, nr 3.
  • Davoliūtė V., The Securitization of Memory and the Practice of Public History in the Baltic States, [w:] Defending Memory in Global Politics. Mnemonical In/Security and Crisis, ed. E. Resende, D. Budrytė, D. Becker, Routledge, London–New York 2025.
  • Dé-commémoration. Quand le monde déboulonne des statues et renomme des rues, dir. S. Gensburger, J. Wüstenberg, Fayard, Paris 2023.
  • Defending Memory in Global Politics. Mnemonical In/Security and Crisis, ed. E. Resende, D. Budrytė, D. Becker, Routledge, London–New York 2025.
  • Dieriabin A., Wybrane aspekty współczesnej rosyjskiej pamięci kulturowej, „Sensus Historiae” 2023, vol. 2 (51).
  • Doroszczyk J., Rosyjski konserwatyzm jako narzędzie rosyjskiej polityki ideologicznej w Europie Zachodniej, „Chorzowskie Studia Polityczne” 2018, nr 15.
  • Drakulić S., Bajki o komunizmie, Wydawnictwo KEW, Wrocław 2025.
  • [[Dwieście] 200 lat temu w Trewirze urodził się Karol Marks...], „Facebook. Razem” [online], 5 V 2018 [dostęp: 14 VI 2025]: <https://www.facebook.com/partiarazem/posts/200-lat-temu-w-trewirze-urodzi%C5%82-si%C4%99-karol-marks-instytut-pami%C4%99ci-narodowej-i-wia/1006174972883892/>.
  • Gajda K.A., Kuryłowicz M., Enduring Wounds: Exploring the Legacy of Russian Labor Camps and the Strained Ukrainian-Russian Relationship in Post-Soviet Eastern Europe, [w:] (Non)Commemoration of the Heritage in Eastern Europe, ed. K.A. Gajda, Peter Lang, Berlin–Bruxelles–Chennai–Lausanne–New York–Oxford 2025.
  • Gawlikowski K., Dwie drogi odchodzenia od komunizmu: Rosja i Chiny, [w:] Rosja–Chiny. Dwa modele transformacji, red. R. Paradowski, K. Gawlikowski, Wydawnictwo „Adam Marszałek”, Toruń 2001.
  • Gensburger S., Wüstenberg J., Les multiples figures de la dé-commémoration, [w:] Dé-commémoration. Quand le monde déboulonne des statues et renomme des rues, dir. S. Gensburger, J. Wüstenberg, Fayard, Paris 2023.
  • Homanyuk M., Ashutosh I., Inscribing Ukraine: The Symbolic Dimensions of Russian Reterritorialization through War, „Political Geography” 2024, vol. 109: <https://doi.org/10.1016/j.polgeo.2024.103052> [dostęp: 27 X 2025].
  • Istoričeskaâ politika v XXI veke, red. A. Miller, M. Lipman, Novoe literaturnoe obozrenie, Moskva 2012.
  • Jaskułowski K., Majewski P., Polityka pamięci „żołnierzy wyklętych”. Trudne dziedzictwo podziemia antykomunistycznego, „Kultura i Społeczeństwo” 2024, t. 68, nr 1.
  • Jędraszczyk K., Trzydzieści lat dekomunizacji na Ukrainie, „Rocznik Instytutu Europy Środkowo-Wschodniej” 2021, nr 19, z. 2.
  • Jundo-Kaliszewska B., Dyskursy historyczne państw bałtyckich jako instrument ochrony młodych demokracji po rozpadzie ZSRR, „Politeja” 2023, nr 5 (86).
  • Kadykało A., Recepcja postaci Stalina w pamięci kulturowej młodego pokolenia Rosjan, „Slavia Orientalis” 2015, t. 64, nr 1.
  • Kaprāns M., Toppling Monuments: How Russia’s War against Ukraine Has Changed Latvia’s Memory Politics, „Cultures of History Forum” [online], 29 XI 2022 [dostęp: 31 VII 2025]: <https://www.cultures-of-history.uni-jena.de/latvia/toppling-monuments-how-russias-war-against-ukraine-has-changed-latvias-memory-politics>.
  • Kas′ânov G., „Nacionalizaciâ” istorii v Ukraine, [w:] Istoričeskaâ politika v XXI veke, red. A. Miller, M. Lipman, Novoe literaturnoe obozrenie, Moskva 2012.
  • Kas′ânov B., Samygina L., Âhtul′ Û., Pereimenovanie rossijskih gorodov v kontekste gosudarstvennoj toponimičeskoj i memorial′noj politiki i ego celesoobraznost′ v sovremennyh usloviâh, „Klio” 2025, № 9 (225).
  • Kazarin P., Dziki Zachód Europy Wschodniej. Ucieczka z imperium: jak to się robi po ukraińsku, przeł. A. Ursulenko, Kolegium Europy Wschodniej, Wrocław 2025.
  • Kligman G., Verdery K., Peasants under Siege. The Collectivization of Romanian Agriculture, 1949–1962, Princeton University Press, Princeton 2011.
  • Kobielska M., Polska kultura pamięci w XXI wieku: dominanty. Zbrodnia katyńska, powstanie warszawskie i stan wojenny, Wydawnictwo Instytutu Badań Literackich PAN, Warszawa 2016.
  • Kopeček M., Past in the Making. Historical Revisionism in Central Europe after 1989, Central European University Press, Budapest–New York 2008.
  • Koposov N., Pamât′ strogogo režima. Istoriâ i politika Rossii, Novoe literaturnoe obozrenie, Moskva 2011.
  • Kowal P., Cieślar M., Jaruzelski. Życie paradoksalne, Znak, Kraków 2015.
  • Krasnodębski Z., Demokracja peryferii, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2003.
  • Kuciel-Frydryszak J., Chłopki. Opowieść o naszych babkach, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2023.
  • Kuczyńska-Zonik A., „Oddziedziczanie” dziedzictwa. Usuwanie pomników sowieckich w państwach bałtyckich, „Politeja” 2023, nr 5 (86).
  • Kwiatkowski P.T., Pamięć zbiorowa społeczeństwa polskiego w okresie transformacji, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Warszawa 2008.
  • Laskowska K., Rehabilitacja nazizmu jako przestępstwo w kodeksie karnym Federacji Rosyjskiej, „Ius Novum” 2023, vol. 17, nr 1.
  • Leder A., Prześniona rewolucja. Ćwiczenie z logiki historycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa 2014.
  • Legutko R., Esej o duszy polskiej, Fronda, Kraków 2008.
  • Marciniak W., Rozgrabione imperium. Upadek Związku Sowieckiego i narodziny Federacji Rosyjskiej, Arcana, Kraków 2001.
  • Mark J., The Unfinished Revolution. Making Sense of the Communist Past in Central-Eastern Europe, Yale University Press, New Haven 2010.
  • Miller A., Istoričeskaâ politika v Rossii: novyj povorot, [w:] Istoričeskaâ politika v XXI veke, red. A. Miller, M. Lipman, Novoe literaturnoe obozrenie, Moskva 2012.
  • Miller A., Rossiâ: vlast′ i istoriâ, „Pro et Contra” 2009, № 3/4 (46).
  • Motyka G., Wnuk R., Stryjek T., Baran A.F., Wojna po wojnie. Antysowieckie podziemie w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1953, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Instytut Studiów Politycznych PAN, Muzeum II Wojny Światowej, Warszawa 2012.
  • Mrozik A., Dziadek (nie) był komunistą. Między/transgeneracyjna pamięć o komunizmie w polskich (auto)biografiach rodzinnych po 1989 roku, „Teksty Drugie” 2016, nr 1.
  • Naszkowska K., My, dzieci komunistów, Czerwone i Czarne, Warszawa 2019.
  • (Non)Commemoration of the Heritage in Eastern Europe, ed. K.A. Gajda, Peter Lang, Berlin–Bruxelles–Chennai–Lausanne–New York–Oxford 2025.
  • Ochman E., Qui se soucie des vieilles statues et des nomos de rues? La décommunisation de l’espace public en Pologne, [w:] Dé-commémoration. Quand le monde déboulonne des statues et renomme des rues, dir. S. Gensburger, J. Wüstenberg, Fayard, Paris 2023.
  • Pamięć imperiów w Europie Wschodniej. Teoretyczne konteksty i porównania, red. A. Nowak, M. Wojnar, Księgarnia Akademicka, Kraków 2015.
  • Paperno I., Stories of the Soviet Experience. Memoirs, Diaries, Dreams, Cornell University Press, New York 2009.
  • Pääbo H., Pettai E., A Museum of Memories: The New „Vabamu” in Tallinn, „Cultures of History Forum” [online], 27 III 2019 [dostęp: 31 VII 2025]: <https://www.cultures-of-history.uni-jena.de/exhibitions/a-museum-of-memories-the-new-vabamu-in-tallinn>.
  • Pobłocki K., Chamstwo, Wydawnictwo „Czarne”, Wołowiec 2021.
  • Przylipiak P., Zakupy w PRL. W kolejce po wszystko, Muza, Warszawa 2023.
  • Rév I., Retroactive Justice. Prehistory of Post-Communism, Stanford University Press, Stanford 2005.
  • Rogoża J., Nowa Ukraina – przełom świadomościowy za najwyższą cenę, Ośrodek Studiów Wschodnich, [Warszawa], 22 II 2023 (Komentarze OSW, 492): <https://www.osw.waw.pl/sites/default/files/Komentarze%20OSW%20492_2.pdf> [dostęp: 14 VI 2025].
  • Rosja–Chiny. Dwa modele transformacji, red. R. Paradowski, K. Gawlikowski, Wydawnictwo „Adam Marszałek”, Toruń 2001.
  • Springer F., Źle urodzone. Reportaże o architekturze PRL-u, Wydawnictwo „Karakter”, Kraków 2022.
  • Staniszkis J., Postkomunizm, Słowo/Obraz Terytoria, Gdańsk 2001.
  • Stryjek T., Wojna po wojnie raz jeszcze. II wojna światowa i powojenne podziemie antysowieckie we współczesnej polityce wobec pamięci i w historiografii Litwy, Łotwy, Estonii, Białorusi i Ukrainy, [w:] G. Motyka, R. Wnuk, T. Stryjek, A.F. Baran, Wojna po wojnie. Antysowieckie podziemie w Europie Środkowo-Wschodniej w latach 1944–1953, Wydawnictwo Naukowe „Scholar”, Instytut Studiów Politycznych PAN, Muzeum II Wojny Światowej, Warszawa 2012.
  • [Trzecia] 3 kadencja, 12 posiedzenie, 1 dzień (18.02.1998). 1 i 2 punkt porządku dziennego [...]. Poseł Jarosław Kaczyński, „Sejm Rzeczypospolitej Polskiej” [online, dostęp: 31 VII 2025]: <https://orka2.sejm.gov.pl/Debata3.nsf/118b9e577f3fceeac125746d0030d0fa/6b757ee1c397d320c1257491003e112e>.
  • Wojnar M., Obronić „czerwone imperium”. Polityka pamięci Federacji Rosyjskiej wobec państw bałtyckich – wybrane aspekty, [w:] Pamięć imperiów w Europie Wschodniej. Teoretyczne konteksty i porównania, red. A. Nowak, M. Wojnar, Księgarnia Akademicka, Kraków 2015.
  • Ziółkowski M., Memory and Forgetting after Communism, „Polish Sociological Review” 2002, vol. 137.
  • Zybertowicz A., Paradoksy niewiedzy i ukryci aktorzy, „Ius et Lex” 2003, nr (2) 1.

Downloads

Download data is not yet available.

Similar Articles

1 2 > >> 

You may also start an advanced similarity search for this article.