Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki
SP baner

Tom 51 Nr 1 (2023)

Historia najnowsza

Ludzie i metody. Rozbijanie podziemia niepodległościowego w Lubartowskiem (lipiec 1944 – kwiecień 1947)

DOI: https://doi.org/10.35757/STP.2023.51.1.09
Przesłane: 9 września 2023
Opublikowane: 17 maja 2023

Abstrakt

The Lubartów district was one of the poorest areas of the Lublin province; nevertheless, strong structures of the independence underground subordinated and then reporting to the legitimate Polish government in exile were active in its area. The main crackdown on the underground occurred between August 1944 and April 1947. In the first year after the communists took power, the Soviets and the structures of the repression apparatus created in Lubartów took the main role in smashing the local underground. Its Polish officers mostly came from rural backgrounds and were poorly educated and trained. Ethnically, they were mostly Poles. However, at the District Public Security Office (PUBP) in Lubartów, two of the first three PUBP managers were Ukrainians by origin. The section that was responsible for fighting the underground was initially headed by a Jew, who was succeeded by a Ukrainian. Despite their low level of education and training, it was security office (UB) officers who were victorious in the crackdown on the local underground. Soviet assistance, violence and lawlessness guaranteed success.

Bibliografia

  1. Aptekar P.A., Wnutrenne Woyska NKVD Protiw polskogo podpolya (Po dokumentam Rossiyskogo gosudarstvennogo woyennogo arkhiva) (http://old.memo.ru/history/polacy/apt10jun.htm, dostęp: maj 2020).
  2. Bednarski Ł., Służba Bezpieczeństwa i Komitet Wojewódzki PZPR wobec kombatantów lubelskiego Związku Bojowników o Wolność i Demokrację w 1957 roku, (http://polska1918-89.pl/pdf/sluzba-bezpieczenstwa-i-komitet-wojewodzki-pzpr-wobec-kombatantow-lube,4639.pdf, dostęp: grudzień 2020 r.)
  3. Broński Z., „Uskok”, Pamiętnik (wrzesień 1939 – maj 1949), wstęp, red. i oprac. dok. S. Poleszak, IPN, Lublin–Warszawa 2015.
  4. Caban I., Ludzie Lubelskiego Okręgu Armii Krajowej, Czas, Lublin 1995.
  5. Charczuk W., Działalność radzieckiego aparatu bezpieczeństwa i kontrwywiadu (NKWD i Smiersz) przeciwko podziemiu niepodległościowemu na Podlasiu i wschodnim Mazowszu lipiec 1944 – grudzień 1945, „Wschodni Rocznik Humanistyczny” 2006, t. 3.
  6. Cegliński Z., Walka o utrwalanie władzy ludowej na terenie b. powiatu Lubartów woj. Lublin w latach 1944–1948, Praca dyplomowa napisana pod kierunkiem kpt. dr. Z. Kalenieckiego, mps, Legionowo 1980, rozdz. 2, k. 2.
  7. Charliński W., Rozpracowanie lubartowskiego obwodu AK-WiN w świetle akt IPN w Lublinie, w: Lubartów i Ziemia Lubartowska, t. 17, Lubartowskie Towarzystwo Regionalne, Lubartów 2010.
  8. Dudek J., Działalność struktur WUBP w Lublinie odpowiedzialnych za walkę z podziemiem niepodległościowym w latach 1944–1954, w: Pion walki z podziemiem niepodległościowym RBP/MBP 1944–1954, red. T. Ruzikowski, IPN, Warszawa 2016.
  9. Dudek J., Amnestia jako środek walki aparatu bezpieczeństwa z podziemiem niepodległościowym na przykładzie Lubelszczyzny, [w:] Komunistyczne amnestie lat 1945–1947 – drogi do „legalizacji” czy zagłady?, red. W.J. Muszyński, IPN, Warszawa 2012.
  10. Dumało J., Wojna, okupacja, wyzwolenie. Lubartów 1939–1949, Polihymnia, Lublin 2001.
  11. Gawryszczak P., Podziemie polityczno-wojskowe w Inspektoracie Lublin w latach 1944–1956, Norbertinum, Lublin 1998.
  12. Gregorowicz Cz., Salata D., ZWZ-AK w obwodzie lubartowskim 1939–1945, Norbertinum, Lublin 1998.
  13. Hanus W., Urząd Bezpieczeństwa w Tomaszowie Lubelskim w latach 1944–1956, IPN, Lublin 2021.
  14. Jakubowski A., Przemiany demograficzne, w: Dzieje Lubelszczyzny 1944–1956. T. 2, Aspekty społeczne, gospodarcze, oświatowe i kulturalne, red. T. Osiński, M. Mazur, IPN, Lublin 2017.
  15. Jaworski J., Łuk białej drogi. Wspomnienie znad Prutu i Dniestru, BWT, Wrocław 2002.
  16. Jezior R., Gregorowicz Cz., Armia Krajowa w Obwodzie AK Lubartów w latach 1939–1944, [w:] Armia Krajowa na środkowej i południowej Lubelszczyźnie i Podlasiu. Materiały z sesji naukowej KUL, 24–25 IX 1985 r., red. T. Strzembosz, Norbertinum, Lublin, 1993.
  17. Kopiński J. (oprac.), Dwa doniesienia agenta Departamentu III MBP o pseudonimie „333”, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2005, nr 24.
  18. Kowalski L., Korpus Bezpieczeństwa Wewnętrznego a Żołnierze Wyklęci. Walka z podziemiem antykomunistycznym w latach 1944–1956, Zysk i S-ka, Poznań 2016.
  19. Kozak L., Oddział podziemia antykomunistycznego Kazimierza Woźniaka ps. Szatan, Dział Upowszechniania i Wydawnictw IUNG-PIB, Puławy 2016.
  20. Leszczyńska Z., Ginę za to co najgłębiej człowiek ukochać może, t. 1, Oficyna Wydawnicza „Czas”, Lublin 1998.
  21. Motyka G., Na Białych Polaków obława. Wojska NKWD w walce z polskim podziemiem 1944–1953, Wydawnictwo Literackie, Kraków 2014.
  22. Makus G., Działania operacyjne Powiatowego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego we Włodawie wobec polskiego podziemia niepodległościowego w latach 1944–1947, „Zeszyty Historyczne WiN-u” 2012, nr 35.
  23. Mazur M., Lubartów w latach 1944–1989, w: Lubartów w dziejach. Od czasów najdawniejszych do współczesności, red. R. Szczygieł, Urząd Miasta Lubartów, Lubartów 2018.
  24. Piekarz A., Antykomunistyczne podziemie zbrojne w Łęcznej i okolicy, w: Studia z dziejów Łęcznej, red. A. Sochacka, Centrum Kultury w Łęcznej, Łęczna 2017.
  25. Pietrzak L., Amnestia 1947 roku i jej wykonanie przez organa bezpieczeństwa, w: Podziemie zbrojne na Lubelszczyźnie wobec dwóch totalitaryzmów 1939–1956, red. S. Poleszak, A. Puławski, IPN, Warszawa 2002.
  26. Piłat L., Struktura organizacyjna i działalność Wojewódzkiego Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego w Lublinie 1944–1945, „Studia Rzeszowskie” 1999, t. 6.
  27. Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Krasnymstawie w latach 1944–1956, red. J. Romanek, Polihymnia, Lublin 2008.
  28. Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Kraśniku w latach 1944–1956, red. J. Romanek, Polihymnia, Lublin 2011.
  29. Powiatowy Urząd Bezpieczeństwa Publicznego w Tomaszowie Lubelskim w latach 1944–1956, red. G. Joniec, Polihymnia, Lublin 2009.
  30. Poleszak S., Narodziny bezpieki. Powstawanie powiatowych urzędów bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie od sierpnia 1944 do czerwca 1945 r., [w:] „Zwyczajny” resort. Studia o aparacie bezpieczeństwa 1944–1956, red. K. Krajewski, T. Łabuszewski, IPN, Warszawa 2005.
  31. Poleszak S., Pion śledczy WUBP w Lublinie. Struktura i ludzie (sierpień 1944 – kwiecień 1947), „Aparat Represji w Polsce Ludowej 1944–1989” 2005, nr 1 (2).
  32. Poleszak S., Okręg Lublin Zrzeszenia „Wolność i Niezawisłość” (wrzesień 1945 – kwiecień 1947 r.), w: Obszar Centralny Zrzeszenia WiN 1945–1947, red. T. Łabuszewski, IPN, Warszawa 2018.
  33. Poleszak S., „Pomoc” sowiecka przy tworzeniu komunistycznego aparatu bezpieczeństwa w Polsce, „Piotrkowskie Zeszyty Historyczne” 2010, t. 11.
  34. Rok pierwszy. Powstanie i działalność aparatu bezpieczeństwa publicznego na Lubelszczyźnie (lipiec 1944 – czerwiec 1945), wstęp S. Poleszak, red. L. Pietrzak, R. Wnuk, S. Poleszak, M. Zajączkowski, IPN, Warszawa 2004.
  35. Szwagrzyk K., Kadry aparatu bezpieczeństwa, w: Aparat bezpieczeństwa w Polsce. Kadra kierownicza, t. 1, 1944–1956, red. K. Szwagrzyk, IPN, Warszawa 2005.
  36. Ślaski J., Skrobów. Dzieje obozu NKWD dla żołnierzy AK 1944–1945, PAX, Warszawa 1990.
  37. Wnuk R., Lubelski Okręg AK, DSZ i WiN 1944–1947, Oficyna Wydawnicza Volumen, Warszawa 2000.
  38. Wrona J. (oprac.), Protokół akcji powstańczej, w: Lubartów i Ziemia Lubartowska, t. 12, Lubartowskie Towarzystwo Regionalne, Lubartów 1993.
  39. Wrona J., Lubartów w lipcu 1944, w: Lubartów i Ziemia Lubartowska, t. 16, Lubartowskie Towarzystwo Regionalne, Lubartów 2006.
  40. Zaporowski Z., Lubartów w okresie Drugiej Rzeczpospolitej 1918–1939, [w:] Lubartów w dziejach. Od czasów najdawniejszych do współczesności, red. R. Szczygieł, Urząd Miasta Lubartów, Lubartów 2018.
  41. Zaborski M., Okręg lubelski Narodowych Sił Zbrojnych 1942–1944, [w:] Narodowe Siły Zbrojne. Materiały z sesji naukowej poświęconej historii Narodowych Sił Zbrojnych, Warszawa 25 października 1992 r., red. P. Szucki, Związek Żołnierzy Narodowych Sił Zbrojnych, Warszawa 1994.
  42. Zniszczyć PSL. Działania Urzędu Bezpieczeństwa Publicznego wobec ruchu ludowego w województwie lubelskim w latach 1944–1956, oprac. i wstęp J. Romanek, IPN, Warszawa–Lublin 2009.

Downloads

Download data is not yet available.