Mitologia polityczna wczesnych filmów Jerzego Kawalerowicza


Abstrakt

The author refers to Roland Barthes’s early concept of mythology in analyzing the films of Jerzy Kawalerowicz, one of the most outstanding Polish directors of the twentieth century. He interprets three of Kawalerowicz’s films, Pociąg [Night Train], Matka Joanna od Aniołów [Mother Joan of the Angels] and Faraon [Pharaoh], which are read in the mythological register and in the political context. First the statements of the director in regard to each film are presented, then the judgments of film critics are provided, and finally the author gives his own interpretation. Night Train is shown as a film addressing the wrongs of the Stalinist era, and the problem of a totalitarian state. Mother Joanne of the Angels questions the sense of ideology in a totalitarian world, and is partially the director’s search for political identity, while Pharaoh is a look at the post-October reformers and the reasons for their failure. Pharaoh also provides a new vision of the state.


Słowa kluczowe

mitologia polityczna; kultura polityczna; propaganda; totalitaryzm; literatura polska; filmy Jerzego Kawalerowicza

Arendt Hannah, 1993, Korzenie totalitaryzmu, tłum. Mariola Szawiel, Daniel Grinberg, Niezależna Oficyna Wydawnicza, Warszawa.

Bachtin Michaił, 1975, Twórczość Franciszka Rabelais’go a kultura ludowa średniowiecza i renesansu, tłum. Anna i Andrzej Goreniowie, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Barthes Roland, 1970, Mit i znak. Eseje, tłum. różni, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Barthes Roland, 1971, Trzeci sens. Poszukiwania na podstawie kilku fotogramów z filmów S. N. Eisensteina, tłum. Roman Wyborski, „Kino”, nr 11.

Barthes Roland, 1992, Problem znaczenia w filmie, w: Alicja Helman, Jacek Ostaszewski (red.), Film: język — rzeczywistość — osoba. Antologia, tłum. Małgorzata i Marek Hendrykowscy, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Barthes Roland, 1998, Od dzieła do tekstu, tłum. Michał Paweł Markowski, „Teksty Drugie”, nr 6.

Barthes Roland, 1999, Śmierć Autora, tłum. Michał Paweł Markowski, „Teksty Drugie”, nr 1–2.

Barthes Roland, 2000, Mitologie, tłum. Adam Dziadek, Wydawnictwo KR, Warszawa.

Barthes Roland, 2005, System mody, tłum. Maciej Falski, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Baudelaire Charles, 1998, Malarz życia nowoczesnego, tłum. Joanna Guze, słowo/obraz terytoria, Gdańsk.

Benedyktowicz Zbigniew, 1993, Postacie mitu, „Kwartalnik Filmowy”, nr 3 (63).

Bernays Edward, 1972, Propaganda, Kennikat Press, Port Washington, New York–London.

Białostocki Jan, 2001, Sztuka cenniejsza niż złoto, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Birkholc Robert, 2017, Recepcja filmu Jerzego Kawalerowicza w Polsce, w: Seweryn Kuśmierczyk (red.), Faraon. Poetyka filmu , Czuły Barbarzyńca, Warszawa.

Cassirer Ernst, 1988, Filozofia form symbolicznych , tłum. Przemysław Parszutowicz, Wydawnictwo Marek Dererwiecki, Kęty.

Cassirer Ernst, 2006, Mit państwa, tłum. Anna Staniewska, IFiS PAN, Warszawa.

Czeremski Maciej, 2009, Struktura mitów. W stronę metonimii, Nomos, Kraków.

Dipont Małgorzata, Zawiśliński Stanisław, 1997, Faraon kina, Wydawnictwo Skorpion, Warszawa.

Eliade Mircea, 1993, Sacrum, mit, historia. Wybór esejów, tłum. Anna Tatarkiewicz, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Ellul Jacques,1983, Religia polityczna [fragm. Les nouveaux possédés, Paris 1973], „Aneks”, nr 29–30.

Encyklopedia…, 2003, Encyklopedia kina, Tadeusz Lubelski, Adam Garbicz (red.), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków.

Garbicz Adam, 1996, Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego. Podróż trzecia 1960–1966, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Garbicz Adam, Klinowski Jacek, 1987, Kino, wehikuł magiczny. Przewodnik osiągnięć filmu fabularnego. Podróż druga 1950–1959, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Garcin Jérôme (red.), 2010, Nowe mitologie, tłum. Anna Kocot, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.

Helman Alicja, 1979, Modele adaptacji filmowej. Próba wprowadzenia w problematykę „Kino”, nr 6.

Helman Alicja, 1986, Matka Joanna od Aniołów. Przesłanie, którego nie ma w opowiadaniu, „Kino”, nr 4.

Helman Alicja, 1991, Wstęp, w: Alicja Helman (red.), Kino gatunków, Uniwersytet Jagielloński, Kraków.

Helman Alicja, 1992, Co to jest kino?, WUJ skrypty uczelniane, nr 670, Kraków.

[Helman Alicja] AH, 2003, Adaptacja, w: Encyklopedia kina, Tadeusz Lubelski, Adam Garbicz (red.), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków.

Hendrykowska Małgorzata, 1999, Kronika kinematografii polskiej 1895–1997 , Ars Nova, Poznań.

Jackiewicz Aleksander, 1968, Film jako powieść XX wieku, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.

Jackiewicz Aleksander, 1974, Historia literatury w moim kinie, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.

Jackiewicz Aleksander, 1983, Moja filmoteka. Kino polskie, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.

Janicka Bożena, 1966, Rozmowa z Jerzym Kawalerowiczem, „Film”, nr 11 (901).

Janicki Stanisław, 1962, Polscy twórcy filmowi o sobie, Wydawnictwa Artystyczne i Filmowe, Warszawa.

Kałużyński Zygmunt, 1959, Pociąg z Warszawy, czyli satyra na niemożność miłości, „Polityka”, nr 39.

Kałużyński Zygmunt, 1966, Polski romantyk na tronie Egiptu, „Polityka”, nr 12.

Kawalerowicz Jerzy, 2001, Więcej niż kino, Wydawnictwo Skorpion, Warszawa.

Kawalerowicz Jerzy, 2008, Nie powtarzałem siebie. Z Jerzym Kawalerowiczem rozmawiali Waldemar Chrostowski i Mirosław Słowiński, Oficyna Wydawniczo-Poligraficzna Adam, Warszawa.

Kijowski Andrzej, 1966, Film jest literaturą, „Film”, nr 15.

Konwicki Tadeusz, 1966, Dramat uniwersalny, „Ekran”, nr 14.

Kornacki Krzysztof, 2004, Kino polskie wobec katolicyzmu (1945–1970), słowo/obraz terytoria, Gdańsk.

Kornatowska Maria, 1966, Piramida kinematografii , „Kino”, nr 3.

Kulczycka-Saloni Janina, 1975, Bolesław Prus, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Kuśmierczyk Seweryn, 2017, Faraon. Poetyka filmu , Czuły Barbarzyńca, Warszawa.

Kuśmierczyk Seweryn, Zawiśliński Stanisław (red.), 2007, Głosy wolności. 50 lat polskiej szkoły filmowej, Wydawnictwo Skorpion, Warszawa.

Lacan Jacques, 2013, Imiona-Ojca, tłum. Ricardo Carrabino i in., Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Lubelski Tadeusz, 2000, Strategie autorskie w polskim filmie fabularnym lat 1945–1961, Rabid, Kraków.

Luter Andrzej, 2002, Ksiądz w polskim filmie, w: Marek Lis (red.), Ukryta religijność kina, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole.

Maciejewski Jarosław, Trojanowiczowa Zofia (red.), 1990, Poznański Czerwiec 1956, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.

Madej Alina, 1994, Bohaterowie byli zmęczeni?, w: Tadeusz Miczka, Alina Madej (red.), Syndrom konformizmu? Kino polskie lat sześćdziesiątych, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.

Markiewicz Henryk, 1964, Prus i Żeromski. Rozprawy i szkice literackie, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Miczka Tadeusz, 1998, Adaptacja w: Słownik pojęć filmowych. Adaptacja — gatunek — kompetencje — wykonanie — fotogenia, Alicja Helman (red.), Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków, t. X.

Mieletinski Eleazar, 1981, Poetyka mitu, tłum. Józef Dancygier, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Morawski Stefan, 1961, Ani ziemia, ani niebo, „Ekran”, nr 14.

Morin Edgar, 1965, Duch czasu, tłum. Aleksandra Frybesowa, Znak, Kraków.

Napiórkowski Marcin, 2013, Mitologia współczesna. Relacje o poczynaniach i przygodach krajowców zamieszkałych w globalnej wiosce, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.

Nastulanka Krystyna, 1966, Anty super-gigant. Rozmowa z Jerzym Kawalerowiczem, „Polityka”, nr 11.

Nieć Mateusz, 2013, Komunikowanie polityczne w nowoczesnym państwie, Wolters Kluwer, Warszawa.

Nieć Mateusz, 2019, Archeologia polityki i komunikowania. Peregrynacje, Wydawnictwo Naukowe Akademii Ignatianum, Kraków.

Nurczyńska-Fidelska Ewelina, Sitarski Piotr (red.), 1995, Interpretacja dzieła filmowego. Teoria i praktyka, PWSTviT, Łódź.

Ostaszewski Jacek, 2007, Semiotyka strukturalna, w: Alicja Helman, Jacek Ostaszewski, Historia myśli filmowej. Podręcznik , słowo/obraz terytoria, Gdańsk.

Paczkowski Andrzej, 2000, Półwieku dziejów Polski 1939–1989, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Piątkowska Monika, 2017, Prus. Śledztwo biograficzne, Znak, Kraków.

PM [Piotr Marecki], 2003, Kawalerowicz Jerzy, w: Encyklopedia kina, Tadeusz Lubelski, Adam Garbicz (red.), Wydawnictwo Biały Kruk, Kraków.

Raczewa Maria, 1971, Barthes a sprawa języka filmu , „Kino”, nr 11.

Rek Jan, 2008, Kino Jerzego Kawalerowicza i jego konteksty, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.

rk [Ryszard Koniczek], 1966, Krytycy prezentują Faraona, „Kino”, nr 6.

Saussure Ferdinand de, 1991, Kurs językoznawstwa ogólnego, tłum. Krystyna Kasprzyk, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Sowa Andrzej Leon, 2011, Historia polityczna Polski 1944–1991, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Szpotański Zenon, 1973, „Faraon” a rok 1863, „Więź”, nr 1 (177).

Szweykowski Zygmunt, 1972, Twórczość Bolesława Prusa, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.

Tatarkiewicz Anna, 1966, Czytajmy „Faraona”, „Polityka”, nr 14.

Witek Piotr, 2005, Kultura — film — historia. Metodologiczne problemy doświadczenia audiowizualnego, Wydawnictwo UMCS, Lublin.

Zawada Andrzej, 1994, Jarosław Iwaszkiewicz, Wiedza Powszechna, Warszawa.

Pobierz

Opublikowane : 2019-09-27


Nieć, M. (2019). Mitologia polityczna wczesnych filmów Jerzego Kawalerowicza. Kultura I Społeczeństwo, 63(3), 171-201. https://doi.org/10.35757/KiS.2019.63.3.9

Mateusz Nieć  mateusz.niec@z.wroc.pl
Akademia Ignatianum w Krakowie  Polska
https://orcid.org/0000-0002-0879-682X