Efekt ślepej plamki. Antropologia krytyczna wobec neoliberalizmu
Abstrakt
In this article, the authors argue that critical anthropology must inevitably recognize its intrinsic aporia, which can be illustrated by the “blind spot” metaphor. They use the metaphor to point to a cognitive bias that can be described as the tendency to claim one’s own epistemological objectivity and axiological neutrality while ignoring the fact of being entangled in the object of anthropological critique. To illustrate the blind-spot effect they refer to the visible neoliberalization of Polish academia in the last decade. Their aim is to show how critical anthropologists (re)produce the entrepreneurial regimes, power relations, and mechanisms of subjugation that they critique. For the sake of their argument they use theories drawn from studies on governmentality, namely affect theory and the idea of the dispositive.
Słowa kluczowe
antropologia krytyczna; neoliberalizacja Uniwersytetu; studia nad urządzaniem; teoria afektów; teoria dyspozytywu
Bibliografia
Asad Talal (red.), 1973, Anthropology and the Colonial Encounter, Ithaca Press, London.
Baer Monika, 2005, Ku pluralistycznej wspólnotowości, „(op.cit.,). Maszyna Interpretacyjna. Pismo Kulturalno-Społeczne”, nr 27 (6), s. 6–7.
Baer Monika, 2014, Między nauką a aktywizmem. O polityczności, płci i antropologii, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław.
Binkley Sam, 2009, The Work of Neoliberal Governmentality: Temporality and Ethical Substance in the Tale of Two Dads, „Foucault Studies”, nr 6, s. 60–78.
Binkley Sam, 2011, Psychological Life as Enterprises: Social Practice and the Government of Neo-Liberal Interiority, „History of the Human Sciences”, t. 24 (3), s. 83–102.
Brocki Marcin, 2006, Zaangażowanie — dystans — struktura wiedzy antropologicznej, w: Marcin Brocki, Konrad Górny, Waldemar Kuligowski (red.), Kultura profesjonalna etnologów w Polsce, Uniwersytet Wrocławski, Wrocław, s. 61–70.
Buchowski Michał, 2005, Ku odpowiedzialnej antropologii, „(op.cit.,). Maszyna Interpretacyjna. Pismo Kulturalno-Społeczne”, nr 22 (1), s. 6.
Buchowski Michał, 2006, Z ideologią za pani siostra, „(op.cit.,). Maszyna Interpretacyjna. Pismo Kulturalno-Społeczne”, nr 30–31 (3–4), s. 7–8.
Buchowski Michał, 2017, Czyściec. Antropologia neoliberalnego postsocjalizmu, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
Clifford James, Marcus George E., (red.), 1986, Writing Culture: The Poetics and Politics of Ethnography, University of California Press, Berkeley.
Collier J. Stephen, 2011, Post-Soviet Social: Neoliberalism, Social Modernity, Biopolitics, Princeton University Press, Princeton–Oxford.
Foucault Michel, 2000, Techniki siebie, w: Michel Foucault, Filozofia, historia, polityka, tłum. Damian Leszczyński, Lotar Rasiński, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa–Wrocław, s. 247–275.
Foucault Michel, 2011, Narodziny biopolityki: wykłady w Collège de France 1978–1979, tłum. Michał Herer, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Foucault Michel, 2012, Hermeneutyka podmiotu: wykłady w Collège de France, 1981–1982, tłum. Michał Herer, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Freeman Carla, 2014, Entrepreneurial Selves: Neoliberal Respectability and the Making of a Caribbean Middle Class, Duke University Press, Durham, NC.
Galtung Johan, 1967, After Camelot, w: Irving Louis Hotowitz (red.), The Rise and Fall of Project Camelot: Studies in the Relationship Between Social Science and Practical Politics, The MIT Press, Cambridge, s. 281–312.
Gough Kathleen, 1968, New Proposals for Anthropologists, „Current Anthropology”, t. 9(5), s. 403–407.
Gouldner Alvin W., 2010, Kryzys zachodniej socjologii, tłum. Paweł Tomanek, Nomos, Kraków.
Hastrup Kirsten, 2008, Droga do antropologii. Między doświadczeniem a antropologią, tłum. Ewa Klekot, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Hilgers Mathieu, 2011, The Three Anthropological Approaches to Neoliberalism, „International Social Science Journal”, t. 61(202), s. 351–364.
Hymes Dell (red.), 1969, Reinventing Anthropology, Pantheon Books, New York.
Kipnis Andrew B., 2008, Audit Cultures: Neoliberal Governmentality, Socialist Legacy, or Technologies of Governing?, „American Ethnologist”, t. 35 (2), s. 275–289.
Kościańska Agnieszka, 2004, Ku odpowiedzialności. Etnologia w Polsce: tradycje i wyzwania, „(op.cit.,). Maszyna Interpretacyjna. Pismo Kulturalno-Społeczne”, nr 19–20 (6–7), s. 12–13.
Kubica Grażyna, 2006, Nasze grono, „(op.cit.,). Maszyna Interpretacyjna. Pismo Kulturalno-Społeczne”, nr 30–31 (3–4), s. 8.
Lazzarato Maurizio, 2009, Neoliberalism in Action: Inequality, Insecurity and the Reconstitution of the Social, „Theory, Culture and Society”, t. 26(109), s. 109–133.
Lordon Frédéric, 2012, Kapitalizm, niewola i pragnienie. Marks i Spinoza, tłum. Magdalena Kowalska, Michał Kozłowski, Instytut Wydawniczy Książka i Prasa, Warszawa.
Marcus George, Fischer Michael M. J., 1986, Anthropology as Cultural Critique: An Experimental Moment in the Human Sciences, University of Chicago Press, Chicago–London.
Maskovsky Jeff, Susser Ida, 2016, A Critical Anthropology for the Present, w: James G. Carrier (red.), After Crisis: Anthropological Thought, Neoliberalism and the Aftermath, Routledge, London–New York, s. 154–174.
Mokrzan Michał, 2014, Odpowiedź na pytanie, czy kiedykolwiek byliśmy postmodernistami?, „Etnografia Polska”, t. 58, s. 5–24.
Mokrzan Michał, 2017, Dziesięć wyznań albo krępujący chiazm: od etnografii neoliberalizmu do neoliberalnej etnografii, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3, s. 67–86.
Mokrzan Michał, 2019, Klasa, kapitał i coaching w dobie późnego kapitalizmu. Perswazja neoliberalnego urządzania, Wydawnictwo Naukowe UMK, Toruń.
Nugent Stephen, 2012, Introduction, w: Stephen Nugent (red.), Critical Anthropology: Foundational Works, Routledge, London–New York, s. 7–25.
Ostrowicka Helena, 2015, Przemyśleć z Michelem Foucaultem edukacyjne dyskursy o młodzieży. Dyspozytyw i urządzanie, Oficyna Wydawnicza Impuls, Kraków.
Petersen Alan, Bunton Robin (red.), 2006, Foucault, Health and Medicine, Routledge, London–New York.
Pool Robert, 1999, Etnografia postmodernistyczna?, tłum. Andrzej Zaporowski, w: Michał Buchowski (red.), Amerykańska antropologia postmodernistyczna, Warszawa, Instytut Kultury, s. 268–290.
Rohrlich-Leavitt Ruby, Sykes Barbara, Weatherford Elisabeth, 1975, Aboriginal Women: Male and Female Anthropological Perspectives, w: Rayna R. Reiter (red.), Toward an Anthropology of Women, Monthly Review Press, New York, s. 110–126.
Rosaldo Michelle Zimbalist, Lamphere Louise, 1974, Introduction, w: Michelle Zimbalist Rosaldo, Louise Lamphere (red.), Woman, Culture and Society, Stanford University Press, Stanford, s. 1–15.
Rose Nikolas, 1999, Governing the Soul: The Shaping of the Private Self , Free Association Book, London–New York.
Songin-Mokrzan Marta, 2014, Zwrot ku zaangażowaniu. Strategie konstruowania nowej tożsamości antropologii, Polskie Towarzystwo Ludoznawcze, Wrocław–Łódź.
Songin-Mokrzan Marta, 2016a, Transformacja uniwersytetu. „Kultury audytu” i neoliberalne technologie zarządzania podmiotami społecznymi, „Kultura i Edukacja”, nr 3 (113), s. 242–257.
Songin-Mokrzan Marta, 2016b, Etnografia Specjalnej Strefy Ekonomicznej jako przyczynek do antropologii faktycznie istniejącego neoliberalizmu, w: Wojciech J. Burszta, Piotr Jezierski, Michał Rauszer (red.), Zwodnicze imaginarium: antropologia neoliberalizmu, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk, s. 209–234.
Trawińska Marta, Maciejewska Małgorzata, 2012, Uniwersytet i emancypacja. Wiedza jako działanie polityczne — działanie polityczne jako wiedza, Interdyscyplinarna Grupa Gender Studies, Wrocław.
Tyler Stephen, 1996, Beyond Alphabet. An Interview with Stephen A. Tyler, „POMO Magazine”, nr 2, z. 1, s. 1–30.
Tyler Stephen, 1999, Przed-się-wzięcie post-modernistyczne, tłum. Ola i Wojciech Kubińscy, w: Michał Buchowski (red.), Amerykańska antropologia postmodernistyczna, Instytut Kultury, Warszawa, s. 67–87.
Uniwersytet Łódzki Polska
https://orcid.org/0000-0003-0019-9200
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
