Jesteśmy istotami społecznymi. Fakty ukazują niesamodzielność jednostki, jej potrzebę usytuowania i znalezienia sensu w ramach większej całości. Akceptacji powyższej diagnozy powinna towarzyszyć świadomość zagrożeń wypływających ze społecznego wymiaru natury ludzkiej. Pragnienia uzależniają od obiektów pożądania, potrzeba społeczna uzależnia od społeczeństwa. Z lęku przed wykluczeniem godzimy się odgrywać role sprzeczne z naszym sumieniem. Z drugiej strony, w każdym człowieku istnieje potencjał do zachowań autonomicznych, indywidualnych, nieposłusznych. Rzadko wykorzystywany, niemniej obecny, stanowi uniwersalne zaplecze naszych możliwości sprawczych i obowiązków etycznych. Poziom indywidualnej podmiotowości moralnej jest dla nas wyzwaniem, celem wysiłków. W takiej interpretacji ma szansę stać się poszukiwanym remedium na zgubne skutki społecznego podporządkowania.
Bibliografia
Arendt H., Eichmann w Jerozolimie. Rzecz o banalności zła, przeł. A. Szostkiewicz, Społeczny Instytut Wydawniczy „Znak”, Kraków 1987.
Arendt H., Myślenie, przeł. H. Buczyńska-Garewicz, Czytelnik, Warszawa 2002, s. 117.
Arystoteles, Etyka nikomachejska, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 5, przeł. D. Gromska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 1996, ks. I, 1099b, s. 93.
Arystoteles, Polityka, w: Arystoteles, Dzieła wszystkie, t. 6, przeł. L. Piotrowicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2001, 1253a, s. 28.
Dickens K., Notatki z podróży do Ameryki, przeł. B. Czerwijowska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1978, s. 112, 122.
Grassian S., Psychiatric Effects of Solitary Confinement, „Washington University Journal of Law & Policy” 2006, vol. 22, p. 325–383.
Herngren P., Podstawy obywatelskiego nieposłuszeństwa, przeł. E. Borkowska-Stich, A. Parzniewska, Wydawnictwo „Zielone Brygady”, Kraków 1997, s. 115.
Kant I., Pomysły do ujęcia historii powszechnej w aspekcie światowym, w: I. Kant, Przypuszczalny początek ludzkiej historii, przeł. I. Krońska, Wydawnictwo „Comer”, Toruń 1995, s. 39.
Maslow A., Motywacja i osobowość, cz. 1, przeł. J. Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2018, s. 47–138.
Platon, Państwo, przeł. W. Witwicki, Wydawnictwo „AKME”, Warszawa 1990, ks. II, 369 B–C, s. 102–103.
Rousseau J.J., Przechadzki samotnego marzyciela, przeł. M. Gniewiewska, Czytelnik, Warszawa 1967, s. 25, 31.
Thoreau H.D., Walden, czyli życie w lesie, przeł. H. Cieplińska, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa 1991, s. 121–122.
