Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Nr 33 (2025)

Artykuły

Zigeunerlager w KL Auschwitz-Birkenau i jego likwidacja: W osiemdziesiątą rocznicę wydarzeń

DOI: https://doi.org/10.35757/RPN.2025.33.04
Przesłane: 21 grudnia 2024
Opublikowane: 7 października 2025

Abstrakt

Obóz Auschwitz-Birkenau jest symbolem totalnego ludobójstwa i ostatecznego pogwałcenia godności ludzkiej. Doświadczenie to stało się także udziałem Romów i Sinti, dla których na początku 1943 r. utworzono Zigeunerlager. Umieszczeni w nim Romowie umierali wskutek wyczerpania przymusową pracą, złych warunków sanitarnych oraz szerzących się chorób i ginęli w komorach gazowych. Przykładem szczególnego bestialstwa były eksperymenty medyczne prowadzone na romskich więźniach przez dr. Josefa Mengele. Łącznie w obozie straciło życie ok. 20 tys. Romów i Sinti.
Likwidacja Zigeunerlager w sierpniu 1944 r. była apogeum konsekwentnie realizowanego przez hitlerowskich zbrodniarzy planu eksterminacji Romów i Sinti w imię rasistowskiej ideologii. Organizowane 2 sierpnia obchody Dnia Pamięci o Zagładzie Romów i Sinti pozwalają przywrócić pamięć o zapomnianych ofiarach niemieckiego totalitaryzmu.

Bibliografia

  • Bas B., Europejski Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu Sinti i Romów Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau, 02.08.2024 r., „Europejski Dzień Pamięci o Holokauście Romów” [online], 2 VIII 2024 [dostęp: 14 XII 2024]: <https://www.roma-sinti-holocaust-memorial-day.eu/pl/statements/barbel-bas/>.
  • European Holocaust Memorial Day. 2 August 1944 80th Anniversary 2024, oprac. J. Mack, J. Kaiser, A. Cramer, R. Fisch, W. Kwiatkowski, P. Pskala, M. Isztok, Central Council of German Sinti and Roma, Heidelberg 2024.
  • Faryś J., Krzyżanowski P.J., Orłowska B.A. (red.), Romowie w Europie. Tożsamość i współczesne wyzwania, wyd. 2, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2014.
  • Juszkiewiczówna M., Tragiczny los Cyganów na okupowanych ziemiach polskich w latach 1939–1945, „Biuletyn Głównej Komisji Badania Zbrodni przeciwko Narodowi Polskiemu Instytutu Pamięci Narodowej”1992, t. 34.
  • Kapralski S., Martyniak M., Talewicz-Kwiatkowska J., Romowie w KL Auschwitz, Głosy Pamięci 7, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2011.
  • Kielar W., Anus Mundi. Wspomnienia oświęcimskie, Wydawnictwo Literackie, Kraków 1976.
  • Kowalski G.M., Sprawy karne SS-manów z załogi KL Auschwitz przed sądami powszechnymi w Polsce w latach 1946–1956. Artykuł koncepcyjny, „Studia z Dziejów Państwa i Prawa Polskiego” 2021, t. 24.
  • Krzyżanowski P.J., Orłowska B.A., Wasilewski K. (red.), Kustosz cygańskiej pamięci. Księga dedykowana Edwardowi Dębickiemu,, Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta, Akademia im. Jakuba z Paradyża, Gorzów Wielkopolski 2019.
  • Kwiatkowski R., Działalność Stowarzyszenia Romów w Polsce, [w:] J. Faryś, P.J. Krzyżanowski, B.A. Orłowska (red.), Romowie w Europie. Tożsamość i współczesne wyzwania, wyd. 2,, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2014.
  • Kwiatkowski R., Europejski Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu Sinti i Romów Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau, 02.08.2024 r., Kwiatkowski R., Kwiatkowski W., Isztok M., 26 lat obchodów – pamięć o romskim Holokauście przez pryzmat obchodów likwidacji obozu romskiego w KL Auschwitz-Birkenau, P.J. Krzyżanowski, B.A. Orłowska, K. Wasilewski (red.), Kustosz cygańskiej pamięci. Księga dedykowana Edwardowi Dębickiemu, Wojewódzka i Miejska Biblioteka Publiczna im. Zbigniewa Herberta, Akademia im. Jakuba z Paradyża, Gorzów Wielkopolski 2019.
  • Langbein H., People in Auschwitz, foreword by Henry Friedlander, transl. by Harry Zohn, The University of North Carolina Press, Chapel Hill, NC 2004.
  • Lubecka J., Niemiecki zbrodniarz przed polskim sądem. Krakowskie procesy przed Najwyższym Trybunałem Narodowym, Instytut Pamięci Narodowej, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków 2021.
  • Nyiszli M., Byłem asystentem doktora Mengele, Wydawnictwo „Trio”, Warszawa 1996.
  • Oświęcim. Romowie oddali hołd uczestnikom buntu w KL Auschwitz, „Oświęcim Online” [online, dostęp: 16 II 2025]: <https://www.oswiecimonline.pl/oswiecim-romowie-oddali-hold-uczestnikom-buntu-w-kl-auschwitz/>.
  • Popieliński P., Niezależna Komisja ds. Antycyganizmu w Niemczech i efekty jej działania, „Rocznik Polsko-Niemiecki” 2024, nr 32, <https://doi.org/10.35757/RPN.2024.32.07>.
  • Popieliński P., Krzyżanowski P.J., Upamiętnianie zagłady Sinti i Romów przed i po zjednoczeniu Niemiec – wstęp do problematyki, „Rocznik Polsko-Niemiecki” 2020, nr 28, <https://doi.org/10.35757/RPN.2020.28.08>.
  • Romowie uczcili pamięć przodków, uczestników buntu w KL Auschwitz, „TVP 3 Kraków” [online], 16 V 2024 [dostęp: 10 XII 2024]: <https://krakow.tvp.pl/77560020/romowie-uczcili-pamiec-przodkow-uczestnikow-buntu-w-kl-auschwitz>.
  • Rose R., Europejski Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu Sinti i Romów Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau, 02.08.2024 r., „Europejski Dzień Pamięci o Holokauście Romów” [online], 2 VIII 2024 [dostęp: 14 XII 2024]: <https://www.roma-sinti-holocaust-memorial-day.eu/pl/statements/romani-rose-7/>.
  • Rose R., „Den Rauch hatten wir täglich vor Augen”. Der nationalsozialistische Völkermord an den Sinti und Roma, Verlag das Wunderhorn und Dokumentations- und Kulturzentrum Deutsche Sinti und Roma, Heidelberg 1999.
  • Rose R., Zagłada Sinti i Romów. Katalog stałej wystawy w Państwowym Muzeum w Oświęcimiu, Dokumentations- und Kulturzentrum Deutscher Sinti und Roma, Heidelberg 2003.
  • Rousopoulos Th., Europejski Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu Sinti i Romów Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau, 02.08.2024 r., „Europejski Dzień Pamięci o Holokauście Romów” [online], 2 VIII 2024 [dostęp: 14 XII 2024]: <https://www.roma-sinti-holocaust-memorial-day.eu/pl/statements/theodoros-rousopoulos>.
  • Schwesig M., Europejski Dzień Pamięci o Ofiarach Holokaustu Sinti i Romów Miejsce Pamięci Auschwitz-Birkenau, 02.08.2024 r., „Europejski Dzień Pamięci o Holokauście Romów” [online], 2 VIII 2024 [dostęp: 14 XII 2024]: <https://www.roma-sinti-holocaust-memorial-day.eu/pl/statements/manuela-schwesig/>.
  • Szmaglewska S., Dymy nad Birkenau, Czytelnik, Warszawa 1968.
  • Talewicz-Kwiatkowska J., Romowie i Sinti w KL Auschwitz, [w:] S. Kapralski, M. Martyniak, J. Talewicz-Kwiatkowska, Romowie w KL Auschwitz, Głosy Pamięci 7, Państwowe Muzeum Auschwitz-Birkenau, Oświęcim 2011.
  • Włodarczyk T., Romskie i żydowskie praktyki utrwalania pamięci zagłady, „Studia – Konteksty Pogranicza” 2017, nr 1.
  • Włodarczyk T., Szoah/Porajmos jako podstawa tożsamości Żydów i Romów, [w:] J. Faryś, P.J. Krzyżanowski, B.A. Orłowska (red.), Romowie w Europie. Tożsamość i współczesne wyzwania, wyd. 2, Państwowa Wyższa Szkoła Zawodowa im. Jakuba z Paradyża w Gorzowie Wielkopolskim, Gorzów Wielkopolski 2014.
  • Wspomnienia Rudolfa Hoessa. Komendanta Obozu Oświęcimskiego, oprac. i wstęp J. Sehn, przeł. J. Sehn, E. Kocwa, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1956.
  • Z perspektywy pamięci o Zagładzie Romów – spacer online po wystawie czasowej „Taki pejzaż”, „Muzeum Historii Żydów Polskich »Polin«” [online, dostęp: 14 XII 2024]: <https://polin.pl/pl/wydarzenie/z-perspektywy-pamieci-o-zagladzie-romow-spacer-online-po-wystawie-czasowej-taki-pejzaz>.
  • Zimmermann M., Zwischen Erziehung und Vernichtung. Zigeunerpolitik und Zigeunerforschung im Europa des 20. Jahrhunders, Franz Steiner Verlag, Stuttgart 2007.
  • Żywulska K., Przeżyłam Oświęcim, Dom Wydawniczy „Tchu”, Warszawa 2004.

Downloads

Download data is not yet available.