Powojenne paniki wojenne: Polska 1945–1980


Abstrakt

The author defines “war panic” and analyzes specific manifestations of the phenomenon: the war panics that Poland experienced repeatedly after the Second World War. The author demonstrates that for Polish society the Second World War was the most traumatic event of the twentieth century, and that it left behind not only the human losses and a sea of ruins, but enormous deposits of fear. These appeared above all in flight behavior, the hoarding of shop goods, and the withdrawal of money from banks in order, for instance, to buy jewelry – every time the pattern was the same. The first war panic occurred already in 1945. Until the end of the 1960s, Poles were convinced that a third world war was just around the corner. The Soviet invasion of Afghanistan also induced a panic. Poles were afraid of war, but war was also used to threaten them. During the Stalinist period, the threat was of American imperialism, and in the 1970s, of German “militarists” and “revanchists.” The Second World War did not entirely end in 1945. The author claims that we can speak of its long-term, post-war continuation.


Słowa kluczowe

druga wojna światowa; strach; panika wojenna; historia Polski Ludowej; społeczeństwo

Aronson Eliot, 1995, Człowiek — istota społeczna, tłum. Józef Radzicki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Bomba Jacek, Orwid Maria, 2010, A Psychiatric Study of World War II Survivors — The Case of Poland, w: Jolande Withuis, Annet Mooij (red.), The Politics of war Trauma: The Aftermath of World War II in Eleven European Countries, Aksant, Amsterdam.

Bourke Joanna, 2006, Fear: A Cultural History, Virago Press, London.

Cantril Hadley, Gaudet Hazel, Herzog Herta, 1966, The Invasion from Mars: A Study in the Psychology of Panic, Harper Torchbook, New York.

Castells Manuel, 2013, Communication Power, Oxford University Press, Oxford.

Dąbrowska Maria, 1996, Dzienniki powojenne, t. 4: 1960–1965, Czytelnik, Warszawa.

Dąbrowska Maria, 2009, Dzienniki 1914–1965, t. 5: 1942–1947, Polska Akademia Nauk Komitet Nauk o Literaturze, Warszawa.

Eisler Jerzy, 2006, Polski rok 1968, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.

Fine Gary Alan, 2013, Rumor in Collective Behavior and Social Movements, w: The Wiley-Blackwell Encyclopedia of Social and Political Movements, David A. Snow i in. (red.), Wiley, Malden, MA.

Jarosz Dariusz, 1998, Polityka władz komunistycznych w Polsce w latach 1948–1956 a chłopi, DiG, Warszawa.

Jarosz Dariusz, 2009, Kriegsgerüchte in Polen, 1946–1956, w: Bernd Greiner, Christian Th. Müller, Dierk Walter (red.), Angst im Kalten Krieg, Hamburger Edition, Hamburg, s. 310–321.

Jarosz Dariusz, Pasztor Maria, 1995, W krzywym zwierciadle. Polityka władz komunistycznych w Polsce w świetle plotek i pogłosek z lat 1949–1956, Fakt, Warszawa.

Judt Tony, 2008, Powojnie. Historia Europy od roku 1945, tłum. Robert Bartołd, Rebis, Poznań.

Kamiński Łukasz (wyb. i oprac.), 2004a, Biuletyny dzienne Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego 1949–1950, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.

Kamiński Łukasz (wyb. i oprac.), 2004b, Wokół Praskiej Wiosny, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa.

Łukasiewicz Piotr, 1989, Społeczne komunikowanie się i społeczna zaradność / analiza sytuacji zagrożenia po katastrofie w Czarnobylu , w: Andrzej Siciński (red.), Nazajutrz… Reakcje społeczeństwa polskiego na katastrofę w Czarnobylu, PTS–IFiS PAN, Warszawa.

Mycielski Zygmunt, 2001, Dziennik 1960–1969, Iskry, Warszawa.

Oatley Keith, Jenkins Jennifer M., 2003, Zrozumieć emocje, tłum. Józef Radzicki, Jacek Suchecki, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

OBOP, 1961, Sprawy międzynarodowe w opinii publicznej, Warszawa.

OBOP, 1963, Andrzej Siciński, Polityka międzynarodowa a opinia publiczna. XI 1961–X 1963, Warszawa.

OBOPSP, 1973, Sytuacja międzynarodowa w kontekście wydarzeń na Bliskim Wschodzie w opinii społeczeństwa polskiego, listopad.

OBOPSP, 1975, Spadek poczucia zagrożenia wojną. Komunikat z badań, czerwiec.

OBOPSP, 1980, Ocena bezpieczeństwa Polski w opinii publicznej. Komunikat z badań, wrzesień.

Pawełczyńska Anna, 1977, Żywa historia — pamięć i ocena lat okupacji, Ośrodek Badania Opinii Publicznej i Studiów Programowych, Warszawa.

Schattenberg Susanne, 2009, Die Angst vor Erniedrigung. Die U2-Kriese und das Ende der Entspannung, w: Bernd Greiner, Christian Th. Müller, Dierk Walter (red.), Angst im Kalten Krieg, Hamburger Edition, Hamburg, Hamburger Edition, Hamburg, s. 220–251.

Shibutani Tamotsu, 1966. Improvised News: A Sociological Study of Rumor, Bobbs-Merrill, Indianapolis.

Smelser Neil J., 2005, Analiza zachowania zbiorowego, tłum. P. Polak, w: Piotr Sztompka, Marek Kucia (red.), Socjologia. Lektury, Znak, Kraków.

Szczepański Jan Józef, 2011, Dziennik, t. 2: 1957–1963, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Szczepański Jan Józef, 2015, Dziennik, t. 4: 1973–1980, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Świda-Ziemba Hanna, 2003, Urwany lot. Pokolenie inteligenckiej młodzieży powojennej w świetle listów i pamiętników z lat 1945–1948, Wydawnictwo Literackie, Kraków.

Tarkowska Elżbieta, Tarkowski Jacek, 1990, „Amoralny familizm”, czyli o dezintegracji społecznej w Polsce lat osiemdziesiątych, w: Edmund Wnuk-Lipiński (red.), Grupy i więzi społeczne w systemie monocentrycznym, IFiS PAN, Warszawa, s. 37–69.

Turner Jonathan H., Stets Jan E., 2009, Socjologia emocji, tłum. Marta Bucholc, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.

Tym Stanisław, 2015, Kto nam podskoczy, „Polityka”, 9–15 grudnia.

Walker Jonathan, 2013, Operation Unthinkable. The Third World War: British Plans to Attack the Soviet Empire 1945, The History Press.

Zaremba Marcin, 1998, Czołgi pokoju, „Polityka”, 22 sierpnia.

Zaremba Marcin, 2001, Komunizm, legitymizacja, nacjonalizm. Nacjonalistyczna legitymizacja władzy komunistycznej w Polsce, Instytut Studiów Politycznych PAN–Trio, Warszawa.

Zaremba Marcin 2004, Społeczeństwo polskie lat sześćdziesiątych — „między małą stabilizacją” a „małą destabilizacją”, w: Konrad Rokicki, Sławomir Stępień (red.), Oblicza marca 1968, Instytut Pamięci Narodowej, Warszawa, s. 24–51.

Zaremba Marcin, 2012, Wielka trwoga. Polska 1944–1947. Ludowa reakcja na kryzys, Znak–ISP PAN, Kraków.

Zaremba Marcin, 2016, „Im się zdaje, że zapomnimy. O nie!” Rodowody rewolucji, „Teksty Drugie”, nr 6, s. 153–203.

Pobierz

Opublikowane : 2019-06-28


Zaremba, M. (2019). Powojenne paniki wojenne: Polska 1945–1980. Kultura I Społeczeństwo, 63(2), 61-97. https://doi.org/10.35757/KiS.2019.63.2.4

Marcin Zaremba  mb.zaremba@uw.edu.pl
Uniwersytet Warszawski  Polska
http://orcid.org/0000-0001-5411-6306