Banalny antykomunizm i podział postkomunistyczny. Mechanizmy konstruowania pamięci zbiorowej w polskim dyskursie politycznym
Abstrakt
Wielu badaczy polskiej sceny politycznej podziela założenie, że podział postkomunistyczny przestał istnieć po wyborach parlamentarnych w 2005 r., kiedy to scenę partyjną zdominowały dwie partie prawicowe. Jak dowodzi niniejszy tekst, teza ta może być przedwczesna. Treść podziału nadal odgrywa ważną rolę jako dyskursywny zasób w procesie kształtowania tożsamości partyjnej i mechanizmach (de)legitymizacji. Dobrym tego wskaźnikiem jest dyskurs antykomunistyczny, trwale obecny w polskiej sferze publicznej i szczególnie widoczny w momentach silnych napięć politycznych. Inspirując się konceptem banalnego nacjonalizmu M. Billiga proponuję określać go mianem banalnego antykomunizmu, ze względu na samowyjaśniający, nie poddawany refleksji, silnie zakorzeniony w mowie publicznej, charakter.
Innym jeszcze celem niniejszego artykułu jest analiza wariantów dyskursywnego konstruowania przeszłości przez PiS oraz PO. Dane empiryczne oparte o teoretyczny dobór próby posłużyły jako ilustracja czterech dyskursywnych mechanizmów wykorzystania przeszłości: genealogicznych odniesień, upamiętnień, historycznego kontekstu i historycznych analogii.
Słowa kluczowe
podział postkomunistyczny; pamięć zbiorowa; banalny antykomunizm; analogie historyczne
Bibliografia
Antoszewski A., Retrospektywna legitymizacja zmiany politycznej w Polsce, [w:] Acta Universitatis Wratislaviensis. Studia i szkice z dziejów najnowszych, politologii i socjologii, red. R. Gelles, M. S. Wolański, Wrocław 1994.
Antoszewski A., Transformacja polskiego systemu partyjnego po 2005 roku, „Atheneum” 2008, T. 19.
Bamberg M., Fina A. D., Schiffrin D., Discourse and Identity Construction, [w:] Handbook of Identity Theory and Research, red. S. J. Schwartz, K. Luyckx, V. L. Vignoles, Springer, New York 2011.
Bamberg M., Fina A. D., Schiffrin D., Discourse and Identity Construction, [w:] Handbook of Identity Theory and Research, red. S. J. Schwartz, K. Luyckx, V. L. Vignoles, Springer, New York 2011.
Barker R., Legitimating identities. The Self-presentations of Rulers and Subjects, Cambridge 2001.
Bielasiak J., The paradox of Solidarity’s legacy: contested values in Poland’s transitional politics, „Nationalities Papers” 2010, T. 38, Nr 1.
Billig M., Banalny nacjonalizm, Kraków 2007.
Borowiec P., Czas polityczny po rewolucji. Czas w polskim dyskursie politycznym po 1989 roku, Kraków 2013.
Charkiewicz E., Od komunizmu do neoliberalizmu. Technologie transformacji, [w:] Zniewolony umysł 2, red. E. Majewska, J. Sowa, Kraków 2007.
Chmielewska K., Współczesny dyskurs historyczny o polskim komunizmie w perspektywie narratologii, „Teksty Drugie” 2013, Nr 3(141).
Czy nadal istnieje podział postkomunistyczny?, rozmawiają I. Krzemiński i M. Grabowska, [w:] Liberalizm polski, wybór i redakcja naukowa I. Krzemiński, Warszawa 2015.
Drozda Ł., Lewactwo. Historia dyskursu o polskiej lewicy radykalnej, Warszawa 2015.
Dudek A., Historia polityczna Polski 1989-2012, Kraków 2013.
Edy J. A., Journalistic uses of collective memory, „Journal of Communication” 1999, T. 49, Nr 2.
Eyerman R., The Past in the Present. Culture and the Transmission of Memory, “Acta Sociologica” 2004, T. 24, Nr 2.
Fras J., Komunikacja polityczna. Wybrane zagadnienia gatunków i języka wypowiedzi, Wrocław 2005.
Frost W., Laing J., Commemorative events. Memory, identities, conflict, London and New York 2013.
Ghilani D., Luminet O., Erb H.-P. , Flassbeck Ch., Rosoux V., Tames I., Klein O., Looking forward to the past: An interdisciplinary discussion on the use of historical analogies and their effects, “Memory Studies” 2017, T. 10, Nr 3.
Gillis J. R., Memory and identity: The history of the relationship, [w:] Commemorations. The politics of national identity, red. tenże, Princeton, New Jersey 1994.
Grabowska M., Cienie PRL, [w:] Zmiana czy stagnacja, red. M. Marody, Warszawa 2004.
Grabowska M., Podział postkomunistyczny. Społeczne podstawy polityki w Polsce po 1989 roku, Warszawa 2004.
Grabowska M., Polska dzieli się na nowo, „Gazeta Wyborcza” 2006, 18II.
Grad H., Rojo L. M., Identities in discourse. An integrative view, [w:] Analysing identities in discourse, red. R. Dolón, J. Todolí, Amsterdam 2008.
Herbut R., Jednaka W., Partie i system partyjny w Polsce na tle tendencji rozwojowych w wybranych państwach Europy Środkowej i Wschodniej, [w:] Ewolucja polskiego systemu politycznego po 1989 roku w świetle komparatystycznej teorii polityki, Wrocław 1994.
Herbut R., System partyjny III RP w świetle wyborów parlamentarnych z 2011 roku, [w:] Demokracja polska na początku drugiej dekady XXI wieku, red. Z. Machelski, Opole 2013.
Jak jesteśmy podzieleni, z Mirosławą Grabowską rozmawiają Zbigniew Nosowski i Tomasz Wiścicki, „Więź” 2007, Nr 11-12.
Jasiewicz K., Portfel czy różaniec? Wzory zachowań wyborczych Polaków w latach 1995–2001, [w:] System partyjny i zachowania wyborcze. Dekada polskich doświadczeń, red. R. Markowski, Warszawa 2002.
Kane J., The Politics of Moral Capital, Cambridge 2004.
Kubik J., Bernhard M., A theory of the politics of memory, [w:] Twenty years after communism. The politics of memory and commemoration, red. J. Kubik, M. Bernhard, Oxford 2014.
Kwiatkowska A,, Cześnik M., Żerkowska-Balas M., Stanley B., Ideologiczna treść wymiaru lewica–prawica w Polsce w latach 1997–2015, „Studia Socjologiczne” 2016, Nr 4.
Langenbacher E., Collective memory as a factor in political culture and international relations, [w:] Power and the Past. Collective Memory and International Relations, Washington D.C. 2010.
Lipiński A., Pamięć zbiorowa w naukach politycznych – topografia pola badań, „Kultura i Społeczeństwo” 2014, T. 58, Nr 3.
Lipiński A. , Prawica na polskiej scenie politycznej. Historia, organizacja, tożsamość, Warszawa 2016.
Lipiński A., Problem trwałości podziału postkomunistycznego. Wymiar dyskursywny, w: Polityka i kultura w warunkach ponowoczesności, red. A. Stelmach, M. Lorenc, M. Łukaszewski, Poznań 2018.
MacDonald D. B., Historical analogies and leadership in Bush administration foreign policy, [w:] The Bush leadership, the power of ideas, and the war on terror, red. D. B. MacDonald, D. Nabers, R. G. Patman, London and New York 2016.
Markowski R., Cześnik M., Wybory parlamentarne 2007 roku – ciągły zamęt czy utrwalenie nowego rozłamu?, „Studia Polityczne” 2011, Nr 27.
Mehta J., The varied roles of ideas in politics: From „whether” to „how”, [w:] Ideas and politics in social science research, red. D. Béland, R. H. Cox, Oxford 2011.
Mikołajczyk M., „Biografie legitymizujące” – opozycja polityczna w PRL a procesy kształtowania elity politycznej III RP, [w:] Opozycja w systemach demokratycznych i niedemokratycznych, red. K. Łabędź, M. Mikołajczyk, Kraków 2001.
Nets-Zehngut R., Bar-Tal D., Transformation of the Official Memory of Conflict: A Tentative Model and the Israeli Memory of the 1948 Palestinian Exodus, “International Journal of Politics, Culture and Society” 2014, T. 27, Nr 1.
Nijakowski L. M., Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Warszawa 2008.
O czasie, politykach i czasie polityków, red. E. Tarkowska, Warszawa 1996.
Schwartz B., Iconography and collective memory: Lincoln’s image in the American mind, „Sociological Quarterly” 1991, T. 32, Nr 3.
Sieklucki D., Przeszłość i stosunek do przeszłości jako czynniki określające pozycję partii postpezetpeerowskiej lewicy w systemie partyjnym III RP, [w:] Polskie wizje i oceny komunizmu po 1939 roku, red. R. Łatka, B. Szlachta, Kraków 2015.
Słodkowska I., Partie i ugrupowania polityczne polskiej transformacji, [w:] Zbiorowi aktorzy polskiej polityki, red. J. Wasilewski, Warszawa 1997.
Szacka B., Czas przeszły, pamięć, mit, Warszawa 2006.
Szczerbiak A., An anti-establishment backlash that shook up the party system? The October 2015 Polish parliamentary election, „European Politics and Society” 2016.
Szczerbiak A., The Birth of a Bipolar Party System or a Referendum on a Polarizing Government? The October 2007 Polish Parliamentary Election, “Journal of Communist Studies and Transition Politics” 2008, T. 24, Nr 3.
Szymanek K., Rola podobieństwa w argumentacji, [w:] Pragmatyka, retoryka, argumentacja. Obrazy języka i dyskursu w naukach humanistycznych, red. P. Stalmaszczyk, P. Cap, Kraków 2014.
Touraine A., Solidarność. Analiza ruchu społecznego 1980-1981, Gdańsk 2010.
Triandafyllidou A., Wodak R., Conceptual and Methodological Questions in The Study of Collective Identity, „Journal of Language and Politics” 2003, T. 2, Nr 2.
Van Dijk T. A., Elite discourse and racism, Newbury Park, London, New Delhi 1993.
Van Dijk T. A., Ideology. A multidisciplinary approach, London, Thousand Oaks, New Delhi 1998.
Wiatr J.J., Narodziny i przemiany systemu wielopartyjnego, [w:] J.J. Wiatr, J. Raciborski, J. Bartkowski, B. Frątczak-Rudnicka, J. Kilias, Demokracja polska 1989–2003, Warszawa 2003.
Żukowski T., Lewica i PRL w dyskursie głównego nurtu, [w:] Opowiedzieć PRL, red. K. Chmielewska, G. Wołowiec, Warszawa 2011.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
