Konflikty pamięci? — O interpretacjach historii Gułagu
Abstrakt
Until the end of 1980s, the topic of Soviet persecutions was tabooed in the USSR. Political and social transitions that took place in that period finally eroded the wall of silence. The stories about Gulag past started to appear in the newspapers and the witnesses finally spoke. The reconstruction of the history of the Gulag, proposed at that time, became the cornerstone of the public memory of this historical experience. In my paper, I use Michel Foucault’s concept of anti-history in order to analyse the methods of interpretation and commemorating of these tragic events of the 20th century by the Memorial Society and by the Russian Orthodox Church. It was these two institutions who were the most active in the process of forming the contemporary perception of the Gulag. The interpretations proposed by them are comprehensive constructs that explain the Gulag system in all its complexity. On the basis of materials gathered during field research in Russia, I deconstruct the significance of secular and religious anti-history discourses and analyse their influence on the perceptions of the Soviet persecutions in today’s Russia.
Słowa kluczowe
przeciw-historia; pamięć; Gułag; Stowarzyszenie Memoriał; Cerkiew prawosławna; upamiętnianie; represje sowieckie
Bibliografia
Adler Nanci D., 1993, Victims of Soviet Terror: The Story of the Memorial Movement, Praeger Publishers, Westport.
Adler Nanci D., 2004, The Gulag Survivor: Beyond the Soviet System, Transaction Publishers, Edison.
Applebaum Anne, 2005, Gułag, tłum. Jakub Urbański, Świat Książki, Warszawa.
Assmann Jan, 2008, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. Anna Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Barner-Barry Carol, 1999, Nation Building and the Russian Federation, w: Betty Glad, Eric Shiraev (red.), The Russian Transformation: Political, Sociological and Psychological Aspects, St. Martin’s Press, New York.
Berman Ronald (red.), 1980, Solzhenitsyn at Harvard: The Address, Twelve Early Responses, and Six Later Reflections, Ethics and Public Policy Center, Washington.
Bogumił Zuzanna, 2009, Miejsca pamięci Gułagu — historia represji sowieckich w muzealnych interpretacjach, w: Piotr Chruścielski, Marcin Owsiński (red.), Konferencja „Od Westerplatte do Norymbergi — druga wojna światowa we współczesnej historiografii, muzealnictwie i edukacji” w Muzeum Stutthof (2–5 września 2009 r.), Muzeum Stutthof, Sztutowo.
Bogumił Zuzanna, 2010a, Kresty i kamni: soloweckije simwoły w konstruirowanii pamiati o Gułage, „Neprikosnowiennoj Zapas”, nr 3.
Bogumił Zuzanna, 2010b, Cmentarze Gułagu. Teksty zapomnianej kultury w tłumaczeniu współczesnym, w: Anna Sylwia Czyż, Bartłomiej Gutowski (red.), Sztuka cmentarzy w XIX i XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Kardynała Stefana Wyszyńskiego, Warszawa.
Cristea Gabriela, Radu-Bucurenci Simina, 2008, Raising the Cross, Exorcising Romania’s Communist Past in Museums, Memorials and Monuments, w: Oksana Sarkisova, Peter Apor (red.), Past for the Eyes: East European Representations of Communism in Cinema and Museums after 1989, CEU Press, Budapest–New York.
Czerepanowa Tatiana, 1998, Tajny piermskowo „GUŁAGa”, w: A. Susłow, N. Gaszewa (red.), Gody terrora. Kniga pamiati żertw politiczeskich represji, Zdrawstwuj, Perm.
Eliade Mircea, 1999, Sacrum i profanum: o istocie religijności, tłum. Robert Reszke, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Etkind Aleksandr, 2004, Vrema sabirat kamni. Postrewolucjonnaja kultura politiczeskoj skorbi w sowremennoj Rossii, „Ab Imperio”, nr 2.
Foucault Michel, 1998, Trzeba bronić społeczeństwa. Wykłady w Collège de France, 1976, tłum. Małgorzata Kowalska, Wydawnictwo KR, Warszawa.
Grabinowa Irina, 2007, 30 oktiabria — dień pamiati i bor’by, „30 oktiabria”, nr 79.
Halbwachs Maurice, 1969, Społeczne ramy pamięci, tłum. Marcin Król, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kalendarowa Wiktoria, 2006, Formiruja pamiat, błokada w leningradskich gazietach i dokumientalnom kino w posliewojennyje diesiatilietija, w: Marina Loskutowa (red.), Pamiat o błokadie. Swidietelstwa oczewidcew i istoriczeskoje soznanije obszczestwa, Nowoje izdatielstwo, Moskwa.
Kuntsman Adi, 2009, „With a Shade of Disgust”: Affective Politics of Sexuality and Class in Memoirs of the Stalinist Gulag, „Slavic Review”, nr 2, s. 308–328.
Leoig A., 1998, „Trieugolnik stradaniji” Ernsta Nieizwiestnowo: Magadan, Workuta, Jekaterinburg, w: L. P. Birjukowa (red.), Kołyma. Dalstroj. Gułag. Skorb i sudby, Matierijały nauczno-prakticzeskoj konferenciji, Siewiernyj mieżdunarodnyj uniwiersitiet, Magadan.
Łotman Jurij, 1999, Kultura i eksplozja, tłum. Bogusław Żyłko, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
MacCannell Dean, 2002, Turysta. Nowa teoria klasy próżniaczej, tłum. Ewa Klekot, Anna Wieczorkiewicz, Muza, Warszawa.
Makhotina Ekaterina, 2010, Vom „Heldenepos” zum „Opferort” und zurück: Gedächtnisorte des Weißmeerkanals im heutigen Russland. Eine Lokalstudie im Medvež’egorsker Rayon, „Jahrbücher für Geschichte Osteuropas”, t. 58, s. 70–99.
Miller Aleksiej, 2001, Komunistyczna przeszłość w postkomunistycznej Rosji, „Res Publica Nowa”, nr 7.
Misztal Barbara, 2007, Memory Experience: The Forms and Functions of Memory, w: Sheila Watson (red.), Museums and Their Communities, Routledge, London–New York.
Noushi Marc, 2006, „Une tragédie inexcusable”? Francuskie obrachunki z historią, „Borussia”, nr 37.
Oexle Otto Gerhard, 2006, Pamięć i zapomnienie, „Borussia”, nr 37.
Paperno Irina, 2002, Personal Accounts of the Soviet Experience, „Kritika: Explorations in Russian and Eurasian History”, t. 3, s. 577–610.
Sherbakova Irina, 1998, The Gulag in Memory, w: Robert Perks, Alistair Thomson (red.), The Oral History Reader, Routledge, London–New York.
Smith Kathleen E., 1996, Remembering Stalin’s Victims: Popular Memory and the End of the USSR, Cornell University Press, Ithaca–London.
Szacka Barbara, 2003, Historia i pamięć zbiorowa, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 4.
Tołczyk Dariusz, 2009, Gułag w oczach Zachodu, Prószyński i S-ka, Warszawa.
Toker Leona, 2000, Return from Archipelago: Narratives of Gulag Survivors, Indiana University Press, Bloomington.
Uspienski Boris, 2001, Religia i semiotyka, tłum. Bogusław Żyłko, słowo/obraz terytoria, Gdańska.
Williams Paul, 2007, Memorial Museums, The Global Rush to Commemorate Atrocities, OBERG, Oxford–New York.
Yates Frances Amelia, 1977, Sztuka pamięci, tłum. Witold Radwański, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Żyłko Bogusław, 1999, Wstęp, w: Jurij Łotman, Kultura i eksplozja, tłum. Bogusław Żyłko, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Akademia Pedagogiki Specjalnej im. Marii Grzegorzewskiej Polska
https://orcid.org/0000-0002-6774-7235
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
