Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 67 Nr 3 (2023): Ukraina i Polska 2022 — wobec inwazji Rosji

Artykuły i rozprawy

Czyj — swój? Czyj — obcy? Swoi, obcy i wrogowie w filmowych narracjach o wojnie ukraińsko-rosyjskiej przed 24 lutego 2022 r.

DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2023.67.3.12
Przesłane: 18 lutego 2023
Opublikowane: 26 września 2023

Abstrakt

Autor podejmuje próbę analizy sposobu konstruowania granic swojskości – obcości w opowiadających o konflikcie rosyjsko-ukraińskim okresu 2014-2021 filmach fabularnych wyprodukowanych w Ukrainie, Rosji i samozwańczej Ługańskiej Republice Ludowej, traktowanych tu jako teksty kultury o znaczeniu propagandowym. W toku analizy okazało się, iż także w warunkach wojny dychotomia swój-wróg daje się zastosować tylko częściowo, bowiem w kinie Ukraińskim znajdujemy wyraziste przykłady obrazowania mieszkańców Donbasu, a nawet separatystów, w mniej jednoznacznych kategoriach. Płodne poznawczo okazało się tu zastosowanie koncepcji Z. Baumana z „obcym” ulokowanym pomiędzy ”przyjacielem” a „wrogiem”. Uchwycono także brak symetrycznie rozpisanych ról swojego i wroga w produkcjach poszczególnych krajów, wynikający z faktu, iż główny wróg ukazany w produkcjach ukraińskich – Rosja, w filmach rosyjskich i DNR jest praktycznie nieobecny jako strona konfliktu w Donbasie (inaczej kwestia ta wygląda w obrazach traktujących o aneksji Krymu).

Bibliografia

  1. Abibok Julia, 2018, Na drodze do stworzenia „narodu Donbasu”. Polityka tożsamości samozwańczych republik na wschodzie Ukrainy, „Komentarze OSW”, 270 (https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2018-06-06/polityka-tozsamosci-samozwanczych-republik-na-wschodzie [16.01.2023]).
  2. Barth Fredrik, 2004, Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych, tłum. Małgorzata Głowacka-Grajper, w: Ewa Nowicka, Marian Kempny (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  3. Bartmiński Jerzy, 2007, Opozycja swój / obcy a problem językowego obrazu świata, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, nr 9.
  4. Bauman Zygmunt, 1995, Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, tum. Janina Bauman, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  5. Bauman Zygmunt, 2016, Obcy u naszych drzwi, tłum. Weronika Mincer, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  6. Benedyktowicz Zbigniew, 2000, Portrety „obcego”: od stereotypu do symbolu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
  7. Białous Maciej, 2017, Społeczna konstrukcja filmów historycznych. Pamięć zbiorowa i polityka pamięci w kinematografii polskiej, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
  8. Billig Michael, 2008, Banalny nacjonalizm, tłum. Maciek Sekerdej, Znak, Kraków.
  9. Brouwer Sander (red.), 2016, Contested Interpretations of the Past in Polish, Russian, and Ukrainian Film: Screen as Battlefield, Brill, London.
  10. Darmas Marcin, 2014, Obywatel Rycerz. Zarys socjologii filmu, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
  11. Dobrowolski Witold, 2020, Ruch Azowski: ideologia, działalność i walka ukraińskich nacjonalistów, Wydawnictwo Capital, Warszawa.
  12. Domke Radosław, 2017, „Murzyn, Żyd i Arab”, czyli ksenofobia, rasizm i inność w kinie późnego PRL, w: Beata A. Nowak, Kamil Maciąg (red.), O Polsce Ludowej — wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Naukowe Tygiel, Lublin.
  13. Edensor Tim, 2002, Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, tłum. Agata Sadza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
  14. Ferro Marc, 2011, Kino i historia, tłum. Tomasz Falkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  15. Gawrycki Marcin Florian, 2011, Uwikłane obrazy. Hollywoodzki film a stosunki międzynarodowe, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
  16. Gil Andrzej, 2017, Separatyzm w Donbassie. Istoczniki i konteksty, w: Tomasz Stępniewski, Andrzej Szabaciuk (red.), Ukrainskij wopros: biesopasnost, ekonomika, obszczestwo, Wydawnictwo KUL, Lublin–Berdiansk.
  17. Goffman Erving, 2000, Człowiek w teatrze życia codziennego, tłum. Helena Datner-Śpiewak, Paweł Śpiewak, Wydawnictwo KR, Warszawa.
  18. Gontarska Olga, 2021–2022, Between the Great Patriotic War and World War II: the Image of the War in Ukrainian Feature Films after 1991, „Institute of National Remembrance Review”, nr 3.
  19. Huntington Samuel P., 2008, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, tłum. Hanna Jankowska, Muza, Warszawa.
  20. Jakubowa Larysa, 2020, Jewrazijśkyj rozłam. Ukrajina w dobu hibrydnych wykłykiw, Klio, Kyjiw.
  21. Jarecka Urszula, 2008, Propaganda wizualna słusznej wojny. Media wizualne XX wieku wobec konfliktów zbrojnych, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
  22. Kampka Agnieszka, 2017, Multimodalna analiza dyskursu — ujęcie semiotyczne, w: Marek Czyżewski i in. (red.), Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych, Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa.
  23. Korczarowska-Różycka Natalia, 2013, Inne spojrzenie: wyobrażenie historii w filmach Wojciecha Jerzego Hasa, Jana Jakuba Kolskiego, Filipa Bajona i Anny Jadowskiej. Studium przypadków, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
  24. Król Eugeniusz Cezary, 2009, Obraz Niemców w polskim filmie fabularnym w latach 1946–1995.
  25. Przyczynek do studiów nad mitami i stereotypami narodowymi, „Biuletyn Polskiej Misji Historycznej”, nr 5.
  26. Kuligowski Waldemar, 2001, Antropologia refleksyjna. O rzeczywistości tekstu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
  27. Kuromiya Chiroaki, 2015, Zrozumity Donbas, Duch i Litera, Kyjiw.
  28. Kuzio Taras, 2017, Wijna Putina proty Ukrajiny. Rewolucija, nacjonalizm, kryminalitet, Duch i Litera, Kyjiw.
  29. Kyrydon Ałła, 2020, Donbass: frontirnaja identicznost w usłowijach cennostnogo konflikta, w: Tomasz Stępniewski, Jurij Fedoryk, Andrzej Szabaciuk (red.), Ukraina mieżdu dwóch mirow: ożidannija i realii (2013–2020), Wydawnictwo KUL, Lublin.
  30. Kyryliuk Olha, 2021, Mowa mereżewoho folkloru jak zasib oporu informacijnij ahresiji, „Mowa: klasyczne — moderne — postmoderne”, nr 6, s. 32–49 (https://doi.org/10.18523/lcmp2522-9281.2020.6.32-49 [22.01.2023]).
  31. Ladygina V. Yuliya, 2022, Cyborgs vs. Vatniks: Hybridity? Weaponized Information, and Mediatized Reality in Recent Ukrainian War Films, „East/West Journal of Ukrainian Studies”, t. 9, nr 1.
  32. Lubelski Tadeusz, 2009, Wstęp, w: Tadeusz Lubelski, Maciej Stroiński (red.), Kino polskie jako kino narodowe, Korporacja ha!art, Kraków.
  33. Łotocki Łukasz, 2009, Obcość etniczna w perspektywie socjologiczno-politycznej, Instytut Polityki Społecznej UW, Warszawa.
  34. Marek Michał, 2020, Operacja Ukraina. Kampanie dezinformacyjne, narracje, sposoby działania rosyjskich ośrodków propagandowych przeciwko państwu ukraińskiemu w okresie 2013–2019, Difin, Warszawa.
  35. Matusiak Agnieszka, 2007, Ukraińskie kino lat 90. XX wieku w poszukiwaniu tożsamości narodowej, „Porównania”, nr 4.
  36. Mikheieva Oksana, Shevel Oxana, 2021, The Development of National Identities in Ukraine, w: Matthew Rojansky, Georgiy Kasianov, Mykhailo Minakov (red.), From “the Ukraine” to Ukraine: A Contemporary History, 1991–2021, ibidem-Verlag, Stuttgart.
  37. Moskwa Dagmara, 2020, Matka ojczyzna wzywa! Wielka wojna ojczyźniana w edukacji i polityce historycznej putinowskiej Rosji, ISP PAN–Volumina, Warszawa–Szczecin.
  38. Nadskakuła Olga, 2013, Kategorie „swój” i „obcy” w rosyjskim myśleniu politycznym, Księgarnia Akademicka, Kraków.
  39. Nijakowski Lech M., 2004, Znaczenie analizy dyskursu dla socjologii narodowości, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1.
  40. Nijakowski Lech M., 2019, Świat po apokalipsie: społeczeństwo w świetle postapokaliptycznych tekstów kultury popularnej, Scholar, Warszawa.
  41. Obrębski Józef, 2005, Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
  42. Olkusz Ksenia, Maj Krzysztof K., 2018, Mapując to, co obce. O potrzebie ksenologii w XXI wieku, w: Ksenia Olkusz, Krzysztof K. Maj (red.), Ksenologie, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, Wrocław.
  43. Olszański Tadeusz Andrzej, 2020, Ukraińskie stulecie 1914–2014. Szkice historyczne, Wysoki Zamek, Kraków.
  44. Paszkow M. i in, 2019, Wijna na Donbasi. Realiji i perspekty wrehuliuwannia, Centr Razumkowa (https://razumkov.org.ua/uploads/article/2019 Donbas.pdf [16.01.2023]).
  45. Pidkuimucha Liudmyla, 2018, Obraz ‘druha/woroha’ w suczasnij ukrajinśkij wojennij dokumentalistyci [wystąpienie konferencyjne: Internationale virtuelle Konferenz der Ukrainistik 2018] (https://ekmair.ukma.edu.ua/handle/123456789/21324 [19.11.2022]).
  46. Pidkuimucha Liudmyla, 2019, Mownostylistyczni osobływosti filmu „Kiborhy” A. Seitablajewa, „Ukrajinśka Mowa”, nr 3(71).
  47. Radzik Ryszard, 2019, Historyczna zmienność kategorii: swój/inny/obcy/wróg w relacjach Białorusinów z Polakami w ciągu dwóch ostatnich stuleci, „Studia Białorutenistyczne”, nr 13.
  48. Riabchuk Mykola, 2015, “Two Ukraines” Reconsidered: The End of Ukrainian Ambivalence?, „Studies in Ethnicity and Nationalism”, nr 15(1).
  49. Różycka Magdalena, 2008, Obraz Polaków w kinematografii Trzeciej Rzeszy na podstawie filmu Heimkehr, w: Dorota Skotarczak (red.), Media audiowizualne w warsztacie historyka, Instytut Historii UAM, Poznań.
  50. Schreiber Hanna, 2013, Świadomość międzykulturowa: od militaryzacji antropologii do antropologizacji wojska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
  51. Skotarczak Dorota, 2012, Historia wizualna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
  52. Smith D. Anthony, 1995, Gastronomy or Geology? The Role of Nationalism in the Reconstruction of Nations, „Nations and Nationalities”, nr 1.
  53. Smith D. Anthony, 2007, Nacjonalizm, tłum. Ewa Chomicka, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
  54. Studenna-Skrukwa Marta, 2014, Ukraiński Donbas: oblicza tożsamości regionalnej, Nauka i Innowacje, Poznań.
  55. Studenna-Skrukwa Marta, 2015, Euromajdan w stolicy Donbasu. Rewolucja, której nie było?, w: Grzegorz Skrukwa, Marta Studenna-Skrukwa (red.), Rewolucja w imię godności. Ukraiński Euormajdan 2013–2014, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
  56. Syrnyk Jarosław, 2018, Trójkąt bieszczadzki: tysiąc dni i tysiąc nocy anarchii w powiecie leskim (1944–1947), Libra, Rzeszów.
  57. Sztompka Piotr, 2012, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków.
  58. Van Gorp Jasmijn, 2012, National Identity in Post-9/11 Transnational Cinema the Case of the Russian Blockbuster 9th Company, w: Lars Kristensen (red.), Postcommunist Film — Russia, Eastern Europe and World Culture: Moving Images of Postcommunism, Routledge–Taylor & Francis Group, London–New York.
  59. Wagner Ryszard, 1974, Film fabularny jako źródło historyczne, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2.
  60. Waldenfels Bernhard, 2002, Topografia obcego. Studia z fenomenologii obcego, tłum. Janusz Sidorek, Oficyna Naukowa, Warszawa.
  61. Wąsala Piotr, 2022, Imigrant — Uchodźca — Obcy? Nie-Polak jako Inny w wybranych dziełach kinematografii polskiej lat 2015–2021, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, nr 1(65).
  62. Wejbert-Wąsiewicz Ewelina, 2018, Socjologiczne widzenie filmu i kina. Artykulacje i praktyki w polu socjologii filmu i kina, „Przegląd Socjologiczny”, t. 67, nr 4.
  63. Wejbert-Wąsiewicz Ewelina, 2020, Film and Cinema as a Subject of Sociological Study. Between Tradition and the Present, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 73.
  64. Werner Andrzej, 2000, Obraz Polaka i człowieka w kinie polskim, „Znak”, nr 10 (545).
  65. Witek Piotr, 2002, Metafora źródła, „Historyka”, t. 32.
  66. Zaremba Marcin, 2012, Wielka trwoga. Polska 1944–1947: ludowa reakcja na kryzys, Znak–Instytut Studiów Politycznych PAN, Kraków.
  67. Znaniecki Florian, 1990 [1930/31], Studia nad antagonizmem do obcych, w: Florian Znaniecki, Współczesne narody, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Downloads

Download data is not yet available.

Podobne artykuły

1 2 3 4 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.