Przejdź do głównego menu Przejdź do sekcji głównej Przejdź do stopki

Tom 67 Nr 3 (2023): Ukraina i Polska 2022 — wobec inwazji Rosji

Artykuły i rozprawy

Czyj — swój? Czyj — obcy? Swoi, obcy i wrogowie w filmowych narracjach o wojnie ukraińsko-rosyjskiej przed 24 lutego 2022 r.

DOI: https://doi.org/10.35757/KiS.2023.67.3.12
Przesłane: 18 lutego 2023
Opublikowane: 26 września 2023

Abstrakt

Autor podejmuje próbę analizy sposobu konstruowania granic swojskości – obcości w opowiadających o konflikcie rosyjsko-ukraińskim okresu 2014-2021 filmach fabularnych wyprodukowanych w Ukrainie, Rosji i samozwańczej Ługańskiej Republice Ludowej, traktowanych tu jako teksty kultury o znaczeniu propagandowym. W toku analizy okazało się, iż także w warunkach wojny dychotomia swój-wróg daje się zastosować tylko częściowo, bowiem w kinie Ukraińskim znajdujemy wyraziste przykłady obrazowania mieszkańców Donbasu, a nawet separatystów, w mniej jednoznacznych kategoriach. Płodne poznawczo okazało się tu zastosowanie koncepcji Z. Baumana z „obcym” ulokowanym pomiędzy ”przyjacielem” a „wrogiem”. Uchwycono także brak symetrycznie rozpisanych ról swojego i wroga w produkcjach poszczególnych krajów, wynikający z faktu, iż główny wróg ukazany w produkcjach ukraińskich – Rosja, w filmach rosyjskich i DNR jest praktycznie nieobecny jako strona konfliktu w Donbasie (inaczej kwestia ta wygląda w obrazach traktujących o aneksji Krymu).

Bibliografia

  • Abibok Julia, 2018, Na drodze do stworzenia „narodu Donbasu”. Polityka tożsamości samozwańczych republik na wschodzie Ukrainy, „Komentarze OSW”, 270 (https://www.osw.waw.pl/pl/publikacje/komentarze-osw/2018-06-06/polityka-tozsamosci-samozwanczych-republik-na-wschodzie [16.01.2023]).
  • Barth Fredrik, 2004, Grupy i granice etniczne: społeczna organizacja różnic kulturowych, tłum. Małgorzata Głowacka-Grajper, w: Ewa Nowicka, Marian Kempny (red.), Badanie kultury. Elementy teorii antropologicznej. Kontynuacje, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  • Bartmiński Jerzy, 2007, Opozycja swój / obcy a problem językowego obrazu świata, „Etnolingwistyka. Problemy Języka i Kultury”, nr 9.
  • Bauman Zygmunt, 1995, Wieloznaczność nowoczesna, nowoczesność wieloznaczna, tum. Janina Bauman, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  • Bauman Zygmunt, 2016, Obcy u naszych drzwi, tłum. Weronika Mincer, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  • Benedyktowicz Zbigniew, 2000, Portrety „obcego”: od stereotypu do symbolu, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
  • Białous Maciej, 2017, Społeczna konstrukcja filmów historycznych. Pamięć zbiorowa i polityka pamięci w kinematografii polskiej, Wydawnictwo Naukowe Katedra, Gdańsk.
  • Billig Michael, 2008, Banalny nacjonalizm, tłum. Maciek Sekerdej, Znak, Kraków.
  • Brouwer Sander (red.), 2016, Contested Interpretations of the Past in Polish, Russian, and Ukrainian Film: Screen as Battlefield, Brill, London.
  • Darmas Marcin, 2014, Obywatel Rycerz. Zarys socjologii filmu, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
  • Dobrowolski Witold, 2020, Ruch Azowski: ideologia, działalność i walka ukraińskich nacjonalistów, Wydawnictwo Capital, Warszawa.
  • Domke Radosław, 2017, „Murzyn, Żyd i Arab”, czyli ksenofobia, rasizm i inność w kinie późnego PRL, w: Beata A. Nowak, Kamil Maciąg (red.), O Polsce Ludowej — wybrane zagadnienia, Wydawnictwo Naukowe Tygiel, Lublin.
  • Edensor Tim, 2002, Tożsamość narodowa, kultura popularna i życie codzienne, tłum. Agata Sadza, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
  • Ferro Marc, 2011, Kino i historia, tłum. Tomasz Falkowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
  • Gawrycki Marcin Florian, 2011, Uwikłane obrazy. Hollywoodzki film a stosunki międzynarodowe, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
  • Gil Andrzej, 2017, Separatyzm w Donbassie. Istoczniki i konteksty, w: Tomasz Stępniewski, Andrzej Szabaciuk (red.), Ukrainskij wopros: biesopasnost, ekonomika, obszczestwo, Wydawnictwo KUL, Lublin–Berdiansk.
  • Goffman Erving, 2000, Człowiek w teatrze życia codziennego, tłum. Helena Datner-Śpiewak, Paweł Śpiewak, Wydawnictwo KR, Warszawa.
  • Gontarska Olga, 2021–2022, Between the Great Patriotic War and World War II: the Image of the War in Ukrainian Feature Films after 1991, „Institute of National Remembrance Review”, nr 3.
  • Huntington Samuel P., 2008, Zderzenie cywilizacji i nowy kształt ładu światowego, tłum. Hanna Jankowska, Muza, Warszawa.
  • Jakubowa Larysa, 2020, Jewrazijśkyj rozłam. Ukrajina w dobu hibrydnych wykłykiw, Klio, Kyjiw.
  • Jarecka Urszula, 2008, Propaganda wizualna słusznej wojny. Media wizualne XX wieku wobec konfliktów zbrojnych, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
  • Kampka Agnieszka, 2017, Multimodalna analiza dyskursu — ujęcie semiotyczne, w: Marek Czyżewski i in. (red.), Analiza dyskursu publicznego. Przegląd metod i perspektyw badawczych, Wydawnictwo Akademickie Sedno, Warszawa.
  • Korczarowska-Różycka Natalia, 2013, Inne spojrzenie: wyobrażenie historii w filmach Wojciecha Jerzego Hasa, Jana Jakuba Kolskiego, Filipa Bajona i Anny Jadowskiej. Studium przypadków, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
  • Król Eugeniusz Cezary, 2009, Obraz Niemców w polskim filmie fabularnym w latach 1946–1995.
  • Przyczynek do studiów nad mitami i stereotypami narodowymi, „Biuletyn Polskiej Misji Historycznej”, nr 5.
  • Kuligowski Waldemar, 2001, Antropologia refleksyjna. O rzeczywistości tekstu, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
  • Kuromiya Chiroaki, 2015, Zrozumity Donbas, Duch i Litera, Kyjiw.
  • Kuzio Taras, 2017, Wijna Putina proty Ukrajiny. Rewolucija, nacjonalizm, kryminalitet, Duch i Litera, Kyjiw.
  • Kyrydon Ałła, 2020, Donbass: frontirnaja identicznost w usłowijach cennostnogo konflikta, w: Tomasz Stępniewski, Jurij Fedoryk, Andrzej Szabaciuk (red.), Ukraina mieżdu dwóch mirow: ożidannija i realii (2013–2020), Wydawnictwo KUL, Lublin.
  • Kyryliuk Olha, 2021, Mowa mereżewoho folkloru jak zasib oporu informacijnij ahresiji, „Mowa: klasyczne — moderne — postmoderne”, nr 6, s. 32–49 (https://doi.org/10.18523/lcmp2522-9281.2020.6.32-49 [22.01.2023]).
  • Ladygina V. Yuliya, 2022, Cyborgs vs. Vatniks: Hybridity? Weaponized Information, and Mediatized Reality in Recent Ukrainian War Films, „East/West Journal of Ukrainian Studies”, t. 9, nr 1.
  • Lubelski Tadeusz, 2009, Wstęp, w: Tadeusz Lubelski, Maciej Stroiński (red.), Kino polskie jako kino narodowe, Korporacja ha!art, Kraków.
  • Łotocki Łukasz, 2009, Obcość etniczna w perspektywie socjologiczno-politycznej, Instytut Polityki Społecznej UW, Warszawa.
  • Marek Michał, 2020, Operacja Ukraina. Kampanie dezinformacyjne, narracje, sposoby działania rosyjskich ośrodków propagandowych przeciwko państwu ukraińskiemu w okresie 2013–2019, Difin, Warszawa.
  • Matusiak Agnieszka, 2007, Ukraińskie kino lat 90. XX wieku w poszukiwaniu tożsamości narodowej, „Porównania”, nr 4.
  • Mikheieva Oksana, Shevel Oxana, 2021, The Development of National Identities in Ukraine, w: Matthew Rojansky, Georgiy Kasianov, Mykhailo Minakov (red.), From “the Ukraine” to Ukraine: A Contemporary History, 1991–2021, ibidem-Verlag, Stuttgart.
  • Moskwa Dagmara, 2020, Matka ojczyzna wzywa! Wielka wojna ojczyźniana w edukacji i polityce historycznej putinowskiej Rosji, ISP PAN–Volumina, Warszawa–Szczecin.
  • Nadskakuła Olga, 2013, Kategorie „swój” i „obcy” w rosyjskim myśleniu politycznym, Księgarnia Akademicka, Kraków.
  • Nijakowski Lech M., 2004, Znaczenie analizy dyskursu dla socjologii narodowości, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 1.
  • Nijakowski Lech M., 2019, Świat po apokalipsie: społeczeństwo w świetle postapokaliptycznych tekstów kultury popularnej, Scholar, Warszawa.
  • Obrębski Józef, 2005, Dzisiejsi ludzie Polesia i inne eseje, Wydawnictwo IFiS PAN, Warszawa.
  • Olkusz Ksenia, Maj Krzysztof K., 2018, Mapując to, co obce. O potrzebie ksenologii w XXI wieku, w: Ksenia Olkusz, Krzysztof K. Maj (red.), Ksenologie, Ośrodek Badawczy Facta Ficta, Wrocław.
  • Olszański Tadeusz Andrzej, 2020, Ukraińskie stulecie 1914–2014. Szkice historyczne, Wysoki Zamek, Kraków.
  • Paszkow M. i in, 2019, Wijna na Donbasi. Realiji i perspekty wrehuliuwannia, Centr Razumkowa (https://razumkov.org.ua/uploads/article/2019 Donbas.pdf [16.01.2023]).
  • Pidkuimucha Liudmyla, 2018, Obraz ‘druha/woroha’ w suczasnij ukrajinśkij wojennij dokumentalistyci [wystąpienie konferencyjne: Internationale virtuelle Konferenz der Ukrainistik 2018] (https://ekmair.ukma.edu.ua/handle/123456789/21324 [19.11.2022]).
  • Pidkuimucha Liudmyla, 2019, Mownostylistyczni osobływosti filmu „Kiborhy” A. Seitablajewa, „Ukrajinśka Mowa”, nr 3(71).
  • Radzik Ryszard, 2019, Historyczna zmienność kategorii: swój/inny/obcy/wróg w relacjach Białorusinów z Polakami w ciągu dwóch ostatnich stuleci, „Studia Białorutenistyczne”, nr 13.
  • Riabchuk Mykola, 2015, “Two Ukraines” Reconsidered: The End of Ukrainian Ambivalence?, „Studies in Ethnicity and Nationalism”, nr 15(1).
  • Różycka Magdalena, 2008, Obraz Polaków w kinematografii Trzeciej Rzeszy na podstawie filmu Heimkehr, w: Dorota Skotarczak (red.), Media audiowizualne w warsztacie historyka, Instytut Historii UAM, Poznań.
  • Schreiber Hanna, 2013, Świadomość międzykulturowa: od militaryzacji antropologii do antropologizacji wojska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
  • Skotarczak Dorota, 2012, Historia wizualna, Wydawnictwo Naukowe UAM, Poznań.
  • Smith D. Anthony, 1995, Gastronomy or Geology? The Role of Nationalism in the Reconstruction of Nations, „Nations and Nationalities”, nr 1.
  • Smith D. Anthony, 2007, Nacjonalizm, tłum. Ewa Chomicka, Wydawnictwo Sic!, Warszawa.
  • Studenna-Skrukwa Marta, 2014, Ukraiński Donbas: oblicza tożsamości regionalnej, Nauka i Innowacje, Poznań.
  • Studenna-Skrukwa Marta, 2015, Euromajdan w stolicy Donbasu. Rewolucja, której nie było?, w: Grzegorz Skrukwa, Marta Studenna-Skrukwa (red.), Rewolucja w imię godności. Ukraiński Euormajdan 2013–2014, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń.
  • Syrnyk Jarosław, 2018, Trójkąt bieszczadzki: tysiąc dni i tysiąc nocy anarchii w powiecie leskim (1944–1947), Libra, Rzeszów.
  • Sztompka Piotr, 2012, Socjologia. Analiza społeczeństwa, Znak, Kraków.
  • Van Gorp Jasmijn, 2012, National Identity in Post-9/11 Transnational Cinema the Case of the Russian Blockbuster 9th Company, w: Lars Kristensen (red.), Postcommunist Film — Russia, Eastern Europe and World Culture: Moving Images of Postcommunism, Routledge–Taylor & Francis Group, London–New York.
  • Wagner Ryszard, 1974, Film fabularny jako źródło historyczne, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 2.
  • Waldenfels Bernhard, 2002, Topografia obcego. Studia z fenomenologii obcego, tłum. Janusz Sidorek, Oficyna Naukowa, Warszawa.
  • Wąsala Piotr, 2022, Imigrant — Uchodźca — Obcy? Nie-Polak jako Inny w wybranych dziełach kinematografii polskiej lat 2015–2021, „Zagadnienia Rodzajów Literackich”, nr 1(65).
  • Wejbert-Wąsiewicz Ewelina, 2018, Socjologiczne widzenie filmu i kina. Artykulacje i praktyki w polu socjologii filmu i kina, „Przegląd Socjologiczny”, t. 67, nr 4.
  • Wejbert-Wąsiewicz Ewelina, 2020, Film and Cinema as a Subject of Sociological Study. Between Tradition and the Present, „Acta Universitatis Lodziensis. Folia Sociologica”, nr 73.
  • Werner Andrzej, 2000, Obraz Polaka i człowieka w kinie polskim, „Znak”, nr 10 (545).
  • Witek Piotr, 2002, Metafora źródła, „Historyka”, t. 32.
  • Zaremba Marcin, 2012, Wielka trwoga. Polska 1944–1947: ludowa reakcja na kryzys, Znak–Instytut Studiów Politycznych PAN, Kraków.
  • Znaniecki Florian, 1990 [1930/31], Studia nad antagonizmem do obcych, w: Florian Znaniecki, Współczesne narody, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.

Downloads

Download data is not yet available.

Podobne artykuły

1 2 3 4 > >> 

Możesz również Rozpocznij zaawansowane wyszukiwanie podobieństw dla tego artykułu.