Racjonalność jako zespół reguł obowiązujących lokalnie. Uwagi na podstawie myśli późnego Wittgensteina
Abstrakt
The author aims to explain the notion of rationality as an analytical tool. The main thesis is that rationality must be understood as a set of local rules. As rationality occurs in many cases, one can talk about pluralism of rationality. However, the author criticises the popular interpretation of ‘local rationality’ (Gianni Vattimo). He refers to the concept of language-games developed by Ludwig Wittgenstein. He advocates the conservative interpretation of Wittgenstein’s works, which is in contrast to the relativistic (Richard Rorty) and emancipatory (Lotar Rasiński) interpretations. The text can be treated as an exegesis of Wittgenstein’s theorem: ‘Thinking is surrounded by a nimbus. Its essence, logic, presents an order: namely, the a priori order of the world; that is, the order of possibilities, which the world and thinking must have in common.’
Słowa kluczowe
teoria racjonalności; argumentacja; gry językowe; relatywizm; postmodernizm; konserwatyzm
Bibliografia
Fleck L., Style myślowe i fakty. Artykuły i świadectwa, red. S. Werner, C. Zittel, F. Schmalz, Wydawnictwo Instytutu Filozofii i Socjologii PAN, Warszawa 2007, tu: Problemy naukoznawstwa, s. 181–182; O obserwacji naukowej i postrzeganiu w ogóle, s. 113–132.
Kripke S.A., Wittgenstein o regułach i języku prywatnym, tłum. K. Posłajko, L. Wroński, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 2007, s. 141–142.
Nyíri J.K., Tradition and Individuality. Essays, Kluwer Academic Publishers, Dordrecht 1992.
Philips D.Z., Wiara religijna a gry językowe, w: Fragmenty filozofii analitycznej, t. 6: Filozofia religii, red. B. Chwedeńczuk, tłum. T. Baszniak i in., Warszawa 1997, s. 307.
Putnam H., Pragmatyzm. Pytania otwarte, tłum. B. Chwedeńczuk, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa 1999, s. 53–54.
Rasiński L., Śladami Marksa i Wittgensteina. Krytyka społeczna bez teorii krytycznej, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 127.
Rorty R., Vattimo G., Przyszłość religii, red. S. Zabala, tłum. S. Królak, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2010, s. 71.
Sady W., Spór o racjonalność naukową: od Poincarégo do Laudana, Wydawnictwo Naukowe Uniwersytetu Mikołaja Kopernika, Toruń 2013, s. 231–232.
Soin M., Wittgenstein a korespondencyjna teoria prawdy, w: Ludwig Wittgenstein. „Przydzielony do Krakowa”, red. J. Bremer, J. Rothhaupt, Wyższa Szkoła Filozoficzno-Pedagogiczna Ignatianum, Wydawnictwo WAM, Kraków 2009, s. 371.
Vattimo G., Społeczeństwo przejrzyste, przeł. M. Kamińska, Wydawnictwo Naukowe Dolnośląskiej Szkoły Wyższej Edukacji Towarzystwa Wiedzy Powszechnej we Wrocławiu, Wrocław 2006, s. 22.
Winch P., Idea nauki o społeczeństwie i jej związki z filozofią, przeł. B. Chwedeńczuk, Oficyna Naukowa, Warszawa 1995, s. 57–58.
Wittgenstein L., Uwagi o „Złotej Gałęzi” Frazera, tłum. A. Orzechowski, Instytut Kultury, Warszawa 1998, s. 12.
Wittgenstein L., Uwagi różne, tłum. B. Kowalewska, Wydawnictwo KR, Warszawa 2000, s. 176.
Wittgenstein L., Dociekania filozoficzne, tłum. B. Wolniewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2012, s. 60.
Wittgenstein L., Tractatus logico-politicus, tłum. B. Wolniewicz, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2016, par. 5.5563, s. 63.
Uniwersytet Mikołaja Kopernika w Toruniu Polska
https://orcid.org/0000-0002-4504-7625
Doktor nauk o polityce, absolwent Wydziału Politologii i Studiów Międzynarodowych Uniwersytetu Mikołaja Kopernika w Toruniu, zastępca redaktora naczelnego „Dialogów Politycznych”, stały współpracownik Fundacji Societas et Ius.
Zainteresowania naukowe: filozofia polityki, teoria argumentacji, jurysprudencja.
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
