Abstrakt
Celem tego artykułu jest analiza znaczeń pojęcia ekosocjalizmu we współczesnym dyskursie filozoficznym i politycznym.
W pierwszym kroku przeprowadzam rozróżnienie pomiędzy ekosocjalizmem jako ruchem a ekosocjalizmem jako teorią. Globalny ruch ekosocjalistyczny jednoczą postulaty polityczne. W jego skład wchodzą jednak nurty o różnorodnych założeniach teoretycznych. Skupiam się na opozycji pomiędzy nurtami nawiązującymi do tradycji marksistowskiej a nurtami, które w ślad za Joanem Martinezem-Alierem można nazwać „neonarodnictwem ekologicznym”, czyli odwołującymi się do tradycyjnych etyk i wartości istniejących społeczności, tak jak w przypadku licznych ruchów rdzennych i ekofeministycznych. Nurty te różnią się poglądami na wiele kwestii, w tym na kwestię rozwoju.
W drugim kroku, rozważając ekosocjalizm jako teorię, wyróżniam dwa stanowiska. Zgodnie z pierwszym z nich, reprezentowanym przez Joela Kovela i Michaela Löwy’ego, myśl Marksa należy uzupełnić o wymiar ekologiczny. Zgodnie z drugim stanowiskiem, którego przedstawicielem jest John Bellamy Foster, ekosocjalizm to idea Marksowska, przedstawiona w Kapitale. Wysuwając na pierwszy plan pojęcia metabolizmu i rysy metabolicznej, Foster odkrywa ekologiczny, we współczesnym sensie, wymiar myśli dojrzałego Marksa.
Wykazuję, że należy odróżnić ekosocjalizm w znaczeniu politycznym od ekosocjalizmu w znaczeniu filozoficznym. Na poziomie filozoficznym natomiast, rozbieżność stanowisk ma swoją genezę w interpretacji ontologii Marksa: Kovel i Löwy są kontynuatorami tradycji marksizmu-humanizmu, a Foster zrywa z tą tradycją i odczytuje ontologię Marksa w perspektywie materializmu epikurejskiego.
Bibliografia
- Amin S., Zmurszały kapitalizm, przeł. R. Wojna, Z.M. Kowalewski, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa 2004.
- Añaños Bedriñana K.G., B.A. Hernández Umaña, J.A. Rodríguez Martín, Living Well in the Constitution of Bolivia and the American Declaration on the Rights of Indigenous Peoples: Reflections on Well-Being and the Right to Development, „International Journal of Environmental Research and Public Health” 2020, t. 17, nr 8, 2870, DOI: 10.3390/ijerph17082870.
- Bednarek J., Akumulacja pierwotna i czasowości kapitalizmu, „Praktyka Teoretyczna” 2015, t. 16, nr 2, s. 56–77, DOI: 10.14746/prt.2015.2.2.
- Bednarek J., Marks autonomistów: poza dziewiętnastowieczną episteme, „Nowa Krytyka” 2012, nr 29, s. 69–90.
- Bielińska K., Marxist Humanism as the Philosophy of Self-Management or Its Correlate, w: J. Ndiaye Berankova, M. Hauser, N. Nesbitt (red.), Revolutions for the Future: May ’68 and the Prague Spring, Suture Press, Lyon 2020, s. 282–295.
- Bielińska-Kowalewska K., Praxis-filozofia jako myśl rewolucji jugosłowiańskiej, w: eadem (red.), Filozofia i ruchy społeczne, Książka i Prasa, Warszawa 2017, s. 87–123.
- Blanco H., On ‘Ecosocialism’ and Indigenous Struggles, https://climateandcapitalism.com/2009/02/16/hugo-blanco-on-ecosocialism-and-indigenous-struggles/ (dostęp: lipiec 2022).
- Bookchin M., Przebudowa społeczeństwa, przeł. I. Czyż, Trojka, Poznań 2009.
- Brownhill L., T.E. Turner, Ecofeminism at the Heart of Ecosocialism, „Capitalism Nature Socialism” 2019, nr 30(1), s. 1–10, DOI: 10.1080/10455752.2019.1570650.
- Brownhill L., S. Engel-Di Mauro, T. Giacomini, A. Isla, M. Löwy, T.E. Turner, Preface. An introduction to ecosocialism, w: eadem (red.), The Routledge Handbook on Ecosocialism, Routledge, London – New York 2021, s. 1–11.
- Burkett P., Marx and Nature. A Red Green Perspective, St. Martin’s Press, New York 1999.
- Czernyszewski M., Co robić? Z opowiadań o nowych ludziach, przeł. J. Brzęczkowski, Książka i Wiedza, Warszawa 1951.
- Dobieszewski J., Rosja: filozofia a rewolucja, w: K. Bielińska-Kowalewska (red.), Filozofia i ruchy społeczne, Książka i Prasa, Warszawa 2017, s. 19–49.
- Foster J.B., Ekosocjalizm – idea Marksa, przeł. Z.M. Kowalewski, w: G. Konat, P. Wielgosz (red.), Realny kapitalizm. Wokół teorii kapitału monopolistycznego, Książka i Prasa, Warszawa 2018, s. 175–183.
- Foster J.B., La guerra por encargo de los Estados Unidos en Ucrania, przeł. A.S. Ortíz García, „Trimestre Económico” 2022, nr 355 (89), s. 903–315, DOI: 10.20430/ete.v89i355.1593.
- Foster J.B., Marx’s Ecology. Materialism and Nature, Monthly Review Press, New York 2000.
- Foster J.B., The Return of Nature. Socialism and Ecology, Monthly Review Press, New York 2020.
- Foster J.B., The U.S. proxy war in Ukraine, https://mronline.org/2022/04/09/the-u-s-proxy-war-in-ukraine/ (dostęp: listopad 2022).
- Foster J.B., P. Burkett, Marx and the Earth. An Anti-Critique, Brill, Leiden – Boston 2016.
- Frank A.G., W kwestii indiańskiej, w: R. Romano (red.), Ameryka Indiańska?, przeł. J. Burger, M. Kula, PWN, Warszawa 1971, s. 401–430.
- Fromm E. (red.), Socialist Humanism: An International Symposium, Doubleday, Garden City NY 1965.
- Gorz A., Ecology as Politics, przeł. P. Vigderman, J. Cloud, South End Press, Boston 1980.
- Gorz A., Farewell to the Working Class. An Essay on Post-Industrial Capitalism, przeł. M. Sonenscher, Pluto Press, London – Sydney 1982.
- Harman Ch., Kapitalizm zombi. Globalny kryzys i aktualność myśli Marksa, przeł. H. Jankowska, Muza SA, Warszawa 2011.
- Harvey D., Neoliberalizm. Historia katastrofy, przeł. J.P. Listwan, Książka i Prasa, Warszawa 2008.
- Harvey D., Przestrzenie globalnego kapitalizmu, przeł. J.P. Listwan, Książka i Prasa, Warszawa 2016.
- Huber, M., Polityka ekologiczna dla klasy robotniczej, cz. 1–2, przeł. K. Czeczot i in., „Le Monde diplomatique – edycja polska” 2020, nr 5(165), s. 29–33, nr 6(166), s. 29–33.
- Husson M., Jak zerwać z kapitalizmem. Studia o kryzysie światowym i strategii lewicy, przeł. Z.M. Kowalewski, Książka i Prasa, Warszawa 2019.
- Husson M., Kapitalizm bez znieczulenia. Studia nad współczesnym kapitalizmem, kryzysem światowym i strategią antykapitalistyczną, przeł. Z.M. Kowalewski, Książka i Prasa, Warszawa 2011.
- Isla A., Kredyt i wywłaszczenie z dóbr wspólnych oraz walka o ich odzyskanie, przeł. I. Desperak, 2015, http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0137_Isla_2015_kredyt_dobra_wspolne.pdf (dostęp: listopad 2022).
- Kołakowski L., Główne nurty marksizmu, t.1: Powstanie, PWN, Warszawa 2009.
- Kołakowski L., Karol Marks i klasyczna definicja prawdy, w: idem, Kultura i fetysze, PWN, Warszawa 2010, s. 45–81.
- Kovel J., M. Löwy, Manifest ekosocjalistyczny, przeł. B. Kozek, http://www.lewica.pl/index.php?id=14440# (dostęp: lipiec 2022).
- Kovel J., The Enemy of Nature. The End of Capitalism or the End of the World?, Zed Books, London – New York 2007.
- Kowalewski Z.M., Rozłam w operaizmie w świetle dynamiki włoskiego ruchu robotniczego w «Czerwonym Dziesięcioleciu» (1969–1980), „Praktyka Teoretyczna” 2015, t. 15, nr 1, s. 163–214, DOI: 10.14746/prt.2015.1.5.
- Liebig J., Listy o chemii i o jej zastosowaniach w przemyśle, fizyologii i w rolnictwie, przeł. J.S. Zdzitowiecki, S. Orgelbrand, Warszawa 1845, https://polona.pl/item/listy-o-chemii-o-jej-zastosowaniu-w-przemysle-fizyologii-i-w-rolnictwie,ODIxODgxNTk/4/#info:metadata (dostęp: lipiec 2022).
- Löwy M., A Brief History of the First Attempt at an International Ecosocialist Network (2001–2013), http://www.europe-solidaire.org/spip.php?article51937 (dostęp: lipiec 2022).
- Löwy M., Ecosocialism. A Radical Alternative to Capitalist Catastrophe, Haymarket Books, Chicago Illinois 2015.
- Löwy M., Georg Lukács: From Romanticism to Bolshevism, przeł. P. Camiller, MLB, London 1979.
- Löwy M., Marx’s Ecology: Recovered Legacy, „Against the Current” 2018, nr 194, https://againstthecurrent.org/atc194/marx2/ (dostęp: lipiec 2022).
- Lukács G., A Defence of ‘History and Class Consciousness’. Tailism and the Dialectic, przeł. E. Leslie, Verso, London 2000.
- Luksemburg R., Akumulacja kapitału, przeł. J. Maliniak, Z. Kluza-Wołosiewicz, J. Nowacki, Książka i Prasa, Warszawa 2011.
- Mallor M., Ecofeminist Ecosocialism, w: L. Brownhill, S. Engel-Di Mauro, T. Giacomini, A. Isla, M. Löwy, T.E. Turner (red.), The Routledge Handbook on Ecosocialism, Routledge, London – New York 2021, s. 49–56.
- Marks K., Rękopisy ekonomiczno-filozoficzne z 1844 r., przeł. K. Jażdżewski, T. Zabłudowski, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 1, Książka i Wiedza, Warszawa 1960, s. 497–639.
- Marks K., Kapitał, t. 1, w: K. Marks, F. Engels: Dzieła, t. 23: Kapitał: krytyka ekonomii politycznej, t. 1: Proces wytwarzania kapitału, Książka i Wiedza, Warszawa 1968.
- Marks K., Kapitał, t. 3, w: K. Marks, F. Engels, Dzieła, t. 25, cz. 1, przeł. E. Lipiński, Książka i Wiedza, Warszawa 1983; cz. 2, przeł. E. Lipiński i J. Maliniak, Książka i Wiedza, Warszawa 1984.
- Marks K., Różnica między demokrytejską a epikurejską filozofią przyrody, przeł. i wstępem poprzedziła I. Krońska, Książka i Wiedza, Warszawa 1966.
- Marks K., Teorie wartości dodatkowej, w: K. Marks, F. Engels: Dzieła, t. 26, cz. 1, przeł. Cz. Grabowski, F. Romaniukowa, W. Sadowski, Książka i Wiedza, Warszawa 1979; cz. 2, przeł. J. Maliniak, Książka i Wiedza, Warszawa 1981.
- Martinez-Alier J., Ecology and the Poor: A Neglected Dimension of Latin American History, „Journal of Latin American Studies” 1991, t. 23, nr 3, s. 621–639.
- Mies M., V. Shiva, Ecofeminism, Zed Books, London – New York 2014.
- Molyneux J., Organizing to Amplify Ecosocialist Voices Around the World. Interview, https://climateandcapitalism.com/2020/02/07/amplify-ecosocialist-voices/ (dostęp: lipiec 2022).
- Moore J.W., Kryzys: ekologiczny czy ekologicznie-światowy?, przeł. A.W. Nowak, K. Abriszewski „Praktyka Teoretyczna” 2014, t. 14, nr 4, s. 259–267, DOI: 10.14746/prt.2014.4.13.
- Moore J.W, The Modern World-System as Environmental History? Ecology and the Rise of Capitalism, „Theory and Society” 2003, t. 32, nr 3, s. 307–377.
- Negri A., M. Hardt, Rzecz-pospolita. Poza własność prywatną i dobro publiczne, przeł. P. Juskowiak i in., Ha!art, Kraków 2012.
- Nogués-Bravo D., J. Rodríguez, J. Hortal, P. Batra, M.B. Araújo, Climate Change, Humans, and the Extinction of the Woolly Mammoth, „PLoS Biology” 2008, t. 6, nr 4, e79, DOI: 10.1371/journal.pbio.0060079.
- O’Connor J., The Second Contradiction of Capitalism, w: idem, Natural Causes: Essays in Ecological Marxism, The Guilford Press, London – New York 1998, s. 158–177.
- Resch R.P., Althusser and the Renewal of Marxist Social Theory, University of California Press, Berkley-Los Angeles-Oxford 1992, s. 83–158, https://publishing.cdlib.org/ucpressebooks/view?docId=ft3n39n8x3&chunk.id=d0e1212&toc.id=d0e1212&brand=ucpress (dostęp: lipiec 2022).
- Roberts A., Prywatyzacja społecznej reprodukcji: prymitywna akumulacja wody w dobie neoliberalizmu, przeł. M. Trawińska, 2014, http://www.ekologiasztuka.pl/think.tank.feministyczny/articles.php?article_id=807 (tekst obecnie już niedostępny online).
- Roberts S., Dr. Joel Kovel, a Founder of Ecosocialism, Is Dead at 81, https://www.nytimes.cf/2018/05/04/obituaries/dr-joel-kovel-a-founder-of-ecosocialism-is-dead-at-81.html (dostęp: luty2023).
- Ruddy K., Więcej niż backlash: wyobraźnia feministyczna, akumulacja przez wywłaszczenie i „nowy kontrakt kontrakt seksualny”, przeł. A. Ostolski, 2013, http://www.ekologiasztuka.pl/pdf/f0118ruddy.pdf (dostęp: listopad 2022).
- Ruíz R., M. Torres Heredia, Entrevista con Malena Martínez sobre su última película „Hugo Blanco, Rio Profundo”, http://revelaaustria.com/entrevistacon-malena-martinez-sobre-su-ultima-pelicula-hugo-blanco-rio-profundo/ (dostęp: lipiec 2022).
- Saed, James Richard O’Connor’s Ecological Marxism, „Capitalism, Nature, Socialism” 2019, t. 30, nr 4, DOI: 10.1080/10455752.2018.1495307.
- Saito K., Marx in the Anthropocene: Value, Metabolic Rift, and the Non-Cartesian Dualism, „Zeitschrift für kritische Sozialtheorie und Philosophie” 2017, t. 4, nr 1–2, s. 276–295.
- Salleh A., Ecofeminism as Politics. Nature, Marx and the Postmodern, Zed Books, London 2017.
- Siemek M.J., Dialektyczna epistemologia Lukácsa, w: idem, Filozofia, dialektyka, rzeczywistość, PIW, Warszawa 1982, s. 137–173.
- Smythe E., S.C. Byrd, World Social Forum Activism in Belém and Beyond, „Journal of World-Systems Research” 2010, nr 1, s. 94–105.
- Sousa Santos de B., Manifest na rzecz Dobrego Życia/Buen Vivir, przeł. T. Szerszeń, „Konteksty” 2020, nr 4, s. 41–46.
- Svampa M., Latin American Development: Perspectives and Debates, w: T.G. Falleti, E.A. Parrado (red.), Latin America Since the Left Turn, University of Pennsylvania Press, Philadelphia 2018, s. 13–32.
- Sweezy P. M., „Monthly Review” in Historical Perspective (1993), „Monthly Review” 2022, nr 5(74), s. 58–63, DOI: 10.14452/MR-074-05-2022-09_6.
- Sweezy P. M., P.A. Baran, Kapitał monopolistyczny. Szkice o amerykańskim systemie gospodarczym i społecznym, przeł. S. Łypacewicz, Państwowe Wydawnictwo Ekonomiczne, Warszawa 1968.
- The Belém Declaration, w: M. Löwy, Ecosocialism. A Radical Alternative to Capitalist Catastrophe, Haymarket Books, Chicago Illinois 2015, s. 84–98.
- Thompson F.M.L., The Second Agricultural Revolution, 1815–1880, „The Economic History Review” 1968, nr 21(1), s. 62–77.
- Walicki A., Od narodnictwa do leninizmu, w: idem, Idea wolności u myślicieli rosyjskich. Studia z lat 1955–1959, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2000, s. 237–273.
- Walkiewicz A., Językowe wykładniki niebinarności płci w polszczyźnie. Cz. 1: Wprowadzenie do problematyki i próba systematyzacji, „Prace Językoznawcze” 2022, t. XXIV nr 1, s. 85–100, DOI 10.31648/pj.7599.
- Weiss P., W. Moskop, Ecofeminist Manifestos: Resources for Feminist Perspectives on the Environment, „Women’s Studies International Forum” 2020, t. 83, DOI: 10.1016/j.wsif.2020.102418.
- Weiss P.A., M. Brueske (red.), Feminist Manifestos: A Global Documentary Reader, New York University Press, New York 2018.
- Žižek S., Postface: Georg Lukács as the Philosopher of Leninism, w: G. Lukács, A Defence of ‘History and Class Consciousness’. Tailism and the Dialectic, przeł. E. Leslie, Verso, London 2000, s. 151–182.
