Wizerunek Niemców w polskich obrazach filmowych okresu transformacji ustrojowej
Abstrakt
In Poland, the changes started with the Round Table talks and June elections, and in the GDR with the fall of the Berlin Wall. They gained momentum with the transformation of the Polish People’s Republic into the Republic of Poland and the accession of the German Democratic Republic to the Federal Republic of Germany. These processes were reflected in literature, film, music, and even computer games. Artistic attempts to face the new reality acquired a special dimension in Germany, where the term “breakthrough literature” appeared. The international success of such productions as The Lives of Others or Goodbye, Lenin! indicates the great interest of German film directors in the subject as well. Similar attempts were made in Poland. Films appeared in which German characters – refugees from the GDR, businessmen, tourists, regime officials, or criminals – were presented in connection with the native heroes (usually in the background). An analysis of these characters allows us to look at the Polish experience of the last thirty years from a different perspective and to make a certain relativization of the changes that have occurred in Poland. In accord with Marcin Kula’s concept, the author treats selected films as “historical memory carriers” and analyzes the image of Germans in films created during the political transformation in Poland or in films that concern this period: Psy (Dogs, directed by Władysław Pasikowski), Dwadzieścia lat później (Twenty Years Later, directed by Michał Dudziewicz), Sauna (directed by Filip Bajon), Obcy musi fruwać (The Foreigner Must Go, dir. Wiesław Saniewski), Yuma (dir. Piotr Mularuk) and Wróżby kumaka (Call of the Toad, dir. Robert Gliński).
Słowa kluczowe
PRL; NRD; stosunki polsko-niemieckie; rok 1989; czas przełomu w filmie
Bibliografia
Braun Michael, 2013, Einführung: Erinnerungskultur 2012, w: Wem gehört die Geschichte? Erinnerungskultur in Literatur und Film, Aschendorff Verlag, Münster.
Brzezińska Marta, 2014, Spektakl — granica — ekran. Mur berliński w filmie niemieckim, Atut, Wrocław.
Copik Ilona, 2019, Na zakręcie. Krajobraz polskiej transformacji w filmach przełomu lat 80. i 90., „Kwartalnik Filmowy”, nr 105–106, s. 23–38.
Dębski Andrzej, Obraz Polski i Polaków w filmie niemieckim oraz Niemiec i Niemców w filmie polskim po 1945 r., Interakcje, w: Leksykon komunikowania polsko-niemieckiego (http://www.polska-niemcy-interakcje.pl/articles/show/36, [dostęp: 29.08.2020]).
Fiuk Ewa, 2012, Inicjacje — tożsamość — pamięć. Kino niemieckie na przełomie wieków, Atut, Wrocław.
Friederichs Hauke, 2009, Mafiöses Deutschland, Zeit Online, 13 marca (https://www.zeit.de/online/2009/10/mafia-roth/komplettansicht [dostęp: 29.08.2020]).
Garczewski Krzysztof, Garczewska Anna, 2015, Polskie i niemieckie narracje historyczne w filmach na tle prawa i polityki, Akademia Humanistyczna im. Aleksandra Gieysztora, Pułtusk.
Górka Małgorzata, 1988, Człowiek ze Wschodu. Rozmowa z Wolfem Biermannem, „Krytyka”, nr 30, s. 69–80.
Gwóźdź Andrzej, 2017, Krajobrazy z murem berlińskim w filmach fabularnych podzielonego kina do roku 1989, w: Barbara Kita, Magdalena Kempna-Pieniążek (red.), Filmowe pejzaże Europy, Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego, Katowice.
Hägele Christoph, 2007, Skandal oder Inszenierung?, w: Stefan Neuhaus, Johann Holzner (red.), Literatur als Skandal. Fälle – Funktionen – Folgen, Vandenhoeck & Ruprecht, Göttingen, s. 598–612.
Herbstritt Georg, MfS-Lexikon. Strafverfolgung wegen MfS-Unrechts (https://www.bstu.de/mfs-lexikon/detail/strafverfolgung-wegen-mfs-unrechts [dostęp: 28.02.2020]).
Kaluza Andrzej, 2020, Alle reden Polnisch. Deutsch-polnische Geschichte im polnischen Film (2), DPI-Blog, 28 maja (https://www.deutsches-polen-institut.de/blog/alle-reden-polnisch-deutsch-polnische-geschichte-im-polnischen-film-2/ [dostęp: 28.05.2020]).
Klabuhn Julia, 2004, „Unkenrufe“ als Film. Bei jedem Schritt muß er sich vergewissern, „Frankfurter Allgemeine Zeitung”, 26 listopada, nr 277, s. 45.
Kötzing Andreas, 2019, Neue Bilder braucht das Land. DDR-Geschichte und Nachwendezeit in aktuellen Filmen, zeitgeschichte | online, 8 października (https://zeitgeschichte-online.de/film/neue-bilder-braucht-das-land, [dostęp: 13.01.2020]).
Król Eugeniusz Cezary, 2009, Obraz Niemców w polskim filmie fabularnym w latach 1946–1995. Przyczynek do studiów nad mitami i stereotypami narodowymi, „Biuletyn Polskiej Misji Historycznej”, nr 5, s. 129–170.
Lindenberger Thomas, 2018, Dimension und wissenschaftliche Nachprüfbarkeit politischer Motivation in DDR — Adoptionsverfahren 1966–1990. Vorstudie im Auftrag des Bundesministeriums für Wirtschaft und Energie, Potsdam, den 20.Januar 2018 (Überarbeitung der Fassung vom 15. September 2017), Zentrum für Zeithistorische Forschung, Potsdam.
Mehlhorn Ludwig, 2003, Zwangsverordnete Freundschaft? Zur Entwicklung der Beziehungen zwischen der DDR und Polen, w: „Zwangsverordnete Freundschaft?“ Die Beziehungen zwischen der DDR und Polen 1949–1990, Osnabrück, s. 35–40.
Nowakowski Tadeusz, 1961, Bezdomna lewica, „Kultura” [Paryż], nr 10, s. 87–97.
Oschlies Wolf, 1996, Tschechen, Polen, Deutsche 1990–1996, t. 2: Stereotype und Realitäten, w: Berichte / BIOst, Bundesinstitut für ostwissenschaftliche und internationale Studien (https://nbn-resolving.org/ urn:nbn:de:0168-ssoar-42453 [dostęp: 07.02.2020]).
Reich-Ranicki Marcel, 1992, Wie konnte das passieren? Marcel Reich-Ranicki über das neue Buch von Günter Graß: „Unkenrufe“, „Der Spiegel”, nr 19, s. 254–263.
Resch Christopher, 2019, Friedliche Revolution: Es fehlt ein Film über die Nach-Wendezeit, Leipziger Volkszeitung, 22 października (https://www.lvz.de/Leipzig/Lokales/Friedliche-Revolution-Es-fehlt-ein-…1 [dostęp: 01.03.2020]).
Saryusz-Wolska Magdalena, 2006, Obraz NRD we współczesnym kinie niemieckim, w: Barbara Kita (red.), Przestrzenie tożsamości we współczesnym kinie europejskim, Rabid, Kraków.
Saryusz-Wolska Magdalena, 2009, Wprowadzenie, w: Magdalena Saryusz-Wolska, Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Universitas, Kraków, s. 15–16.
Subbotko Donata, 2014, Najpierw napisałem scenariusz pod tytułem „Policjanci z Warszawy”, „Gazeta Wyborcza”, 29 maja (https://wyborcza.pl/piatekekstra/1,129155,16059659,Najpierw_napisalem_scenariusz_pod_tytulem_Policjanci.html [dostęp: 11.04.2021]).
Szczypiorski, Andrzej, 1992, Fröschegequak und Krähengekrächz. Andrzej Szczypiorski über „Unkenrufe“ von Günter Grass, „Der Spiegel”, nr 19, s. 263–265.
Wagner Richard, 1987, Między braćmi. Rejestr wschodnioeuropejskich nienawiści, „Europa”, nr 2, s. 60–65.
Zwierzchowski Piotr, 2013, Recepcja kinematografii NRD w polskim piśmiennictwie filmowym 1949–1990, w: Andrzej Dębski, Andrzej Gwóźdź (red.), W drodze do sąsiada. Polsko-niemieckie spotkania filmowe, Atut, Wrocław.
Uniwersytet Kazimierza Wielkiego w Bydgoszczy Polska
https://orcid.org/0000-0002-8779-2535
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
