Herosi czy ofiary? Kapitał moralny Polaków w narracji Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
Abstrakt
The author analyzes the narrative of the Museum of the Second World War in Gdańsk using the category of moral capital, which is defined as a supply of moral stories influencing the moral status of the collective entity described as perpetrator or victim of a given event. The author considers that the decision, in 2008, to create the museum was one of the most important initiatives of Polish historical policy. From the beginning, the idea of the museum was the source of disputes, primarily concerning the shape of the Polish narrative about the war. Discussions on the subject and divisions in the political scene led to a spectacular “takeover” of the museum shortly after its opening in 2017. The management was changed and numerous alterations to the main exhibitions were made. The first version of the exhibition stressed the universalism of the experiences of civilians, including Poles, as victims of war-time terror, poverty, fear, occupation, forced labor, or extermination. After analyzing the narrative content of the exhibition opened in March 2019, the author of the article claims that in the modified version we can observe the (re)construction of a heroic narrative, aimed at reinforcing the moral capital of Poles.
Słowa kluczowe
kapitał moralny; druga wojna światowa; polityka historyczna w Polsce; Muzeum II Wojny Światowej w Gdańsku
Bibliografia
Anderson Gail (red.), 2004, Reinventing the Museum: Historical and Contemporary Perspectives on the Paradigm Shift, AltaMira Press, Walnut Creek.
Ashplant Timothy G., Dawson Graham, Roper Michael (red.), 2000, Commemorating War: The Politics of Memory, Routledge, London.
Assmann Aleida, 2013, Między historią a pamięcią. Antologia, tłum. Magdalena Saryusz-Wolska, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Bilewicz Michał, 2018, Między idealizacją a hiperkrytycyzmem. Polska niepamięć historyczna i jej źródła, Seria analizy ISZ, Warszawa (https://krytykapolityczna.pl/file/sites/4/2017/10/Michal-Bilewicz-Miedzy-idealizacja-a-hiperkrytycyzmem.pdf [22.05.2019]).
Bourdieu Pierre, 1986, The Forms of Capital, w: John G. Richardson, Handbook of Theory and Research for the Sociology of Education, Greenwood Press, New York, s. 241–58.
Bourdieu Pierre, 2006, Medytacje pascaliańskie, tłum. Jacek Wakar, Oficyna Naukowa, Warszawa.
Brown Christopher Leslie, 2006, Moral Capital, Foundations of British Abolitionism, The University of North Carolina Press, Chapel Hill.
Catalogue…, 2016, Catalogue of the Permanent Exhibition, Museum of the Second World War, Gdańsk [wersja polska: Muzeum II Wojny Światowej. Katalog wystawy głównej].
Davies Norman, 2004, Powstanie ’44, tłum. Elżbieta Muskat-Tabakowska, Znak, Kraków.
Fedor Julie, Kangaspuro Markku, Lassila Jussi, Zhurzhenko Tatiana (red.), 2017, War and Memory in Russia, Ukraine and Belarus, Palgrave Macmillan (DOI: 10.1007/978-3-319-66523-8).
Gillis John R., 1994, Commemorations: The Politics of National Identity, Princeton University Press, Princeton, NJ.
Gross Jan Tomasz, 2018, Sąsiedzi i inni. Prace zebrane na temat Zagłady, Austeria, Kraków–Budapeszt–Syrakuzy.
Grzebałkowska Magdalena, 2015, 1945. Wojna i pokój, Agora, Warszawa.
Haidt Jonathan, 2012, The Righteous Mind, Pantheon Books–Random House, New York.
Hilberg Raul, 2007, Sprawcy, ofi ary, świadkowie. Zagłada Żydów 1933–1945 , tłum. Jerzy Giebułtowski, Cyklady, Warszawa.
Judt Tony, 2016, Powojnie. Historia Europy po 1945, tłum. Robert Bartołd, Rebis, Poznań.
Kałążny Jerzy, Korzeniewska Amelia, Korzeniewski Bartosz, 2015, Druga wojna światowa w pamięci kulturowej w Polsce i w Niemczech. 70 lat później (1945–2015), Muzeum II Wojny Światowej, Gdańsk.
Kane John, 2001, The Politics of Moral Capital, Cambridge University Press, Cambridge.
Kula Marcin, 2009, Bębenek historii plemiennej, „Gazeta Wyborcza”, 1 stycznia.
Kula Marcin, 2010, Nasze audytorium. Komentarz spisany przez historyka na marginesie badań nad pamięcią wojny, w: Piotr T. Kwiatkowski, Lech M. Nijakowski, Barbara Szacka, Andrzej Szpociński, Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, Scholar, Warszawa, s. 287–294.
Kochanowski Jerzy, 2013, O jaką wojnę walczyliśmy? Teksty z lat 1984–2013, Muzeum II Wojny Światowej, Gdańsk–Zakrzewo.
Kostro Robert, Wóycicki Kazimierz, Wysocki Michał (red.), 2014, Historia Polski od-nowa. Nowe narracje historii i muzealne reprezentacje przeszłości, MHP, Warszawa.
Kwiatkowski Piotr T. 2010, II wojna światowa jako doświadczenie narodowe, w: Piotr T. Kwiatkowski, Lech M. Nijakowski, Barbara Szacka, Andrzej Szpociński, Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, Scholar, Warszawa, s. 133–199.
Leder Andrzej, 2014, Prześniona rewolucja, czyli ćwiczenia z logiki historycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Łuczewski Michał, 2017, Kapitał moralny. Polityki historyczne w późnej nowoczesności, Ośrodek Myśli Politycznej, Kraków.
Machcewicz Paweł, Persak Krzysztof, 2004, Wokół Jedwabnego, Instytut Studiów Politycznych PAN, Warszawa.
Machcewicz Paweł, Majewski Piotr M., 2008, Muzeum II Wojny Światowej — zarys koncepcji programowej, „Przegląd Polityczny” nr 91/92, s. 46–51.
Machcewicz Paweł, 2017, Muzeum, Znak Horyzont, Kraków.
Majewski Piotr M., Wnuk Rafał, 2017, Intelektualne korzenie Muzeum II Wojny Światowej, „Przegląd Polityczny”, nr 144, s. 76–86.
Malicki Krzysztof, 2013, Europejski uniwersalizm czy polska martyrologia? Spór o przekaz historii w polskich muzeach w latach 2004–2013, w: Andrzej Szpociński (red), Przeszłość w dyskursie publicznym, Scholar, Warszawa, s. 249–263.
Mannheim Karl, 1992 [1952], Ideologia i utopia, tłum. Jan Miziński, Wydawnictwo Test, Lublin.
Markowska Barbara, 2018a, Archiwa i nowoczesność, w: Zuzanna Bogumił, Andrzej Szpociński (red.), Stare i nowe tendencje w obszarze pamięci społecznej, Scholar, Warszawa 2018, s. 29–51.
Markowska Barbara, 2018b, Cultural Capital as Analytical Category: Between Economy and Culture, „Zoon Politikon. Special Issue 2018”, s. 133–155 (DOI: 10.4467/2543408XZOP.18.007.10063).
Mink Georges, Neumayer Laure, 2013, History, Memory and Politics in East Central Europe: Memory Games, Palgrave Macmillan, London.
Motyka Grzegorz, 2011, Od rzezi wołyńskiej do akcji Wisła. Konflikt polsko-ukraiński 1943–1947 , Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Motyka Grzegorz, 2016, Wołyń ’43, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Nijakowski Lech M., 2002, Dyskursy o Śląsku. Kształtowanie śląskiej tożsamości regionalnej i narodowej w dyskursie publicznym, Instytut Socjologii UW, Warszawa.
Nijakowski Lech M., 2008, Polska polityka pamięci. Esej socjologiczny, Wydawnictwa Akademickie i Profesjonalne, Warszawa.
Nijakowski Lech M., 2010, Regionalne zróżnicowanie pamięci o II wojnie światowej, w: Piotr T. Kwiatkowski, Lech M. Nijakowski, Barbara Szacka, Andrzej Szpociński, Między codziennością a wielką historią. Druga wojna światowa w pamięci zbiorowej społeczeństwa polskiego, Scholar, Warszawa, s. 200–238.
Ostow Robin (red.), 2014, (Re)Visualising National History: Museums and National Identities in Europe in the New Millennium, University of Toronto Press, Toronto.
Ricoeur Paul, 2005, O sobie samym jako innym, tłum. Bogdan Chełstowski, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Ricoeur Paul 1984, Temps et récit, t. 2: La Configuration dans le récit de fiction , Le Seuil, Paris.
Ricoeur Paul, 2012, Historyk i reprezentacja, w: Paul Ricoeur, Pamięć, historia, zapomnienie, tłum. Janusz Margański, Universitas, Kraków, s. 313–380.
Saryusz-Wolska Magdalena (red.), 2009, Pamięć zbiorowa i kulturowa. Współczesna perspektywa niemiecka, Universitas, Kraków.
Snyder Timothy D., 2011, Skrwawione ziemie. Europa między Hitlerem a Stalinem, tłum. Bartłomiej Pietrzyk, Znak, Kraków.
Spór…, 2017, Michał Łuczewski, Paweł Machcewicz, Andrzej Nowak, Aleksander Smolar, Katarzyna Wigura, Anna Wolff -Powęska: Spór o Muzeum. Wokół polskości i historii, „Przegląd Polityczny”, nr 144, s. 87–97.
Stryjek Tomasz, 2017, Hipertrofia polityki pamięci w III RP i jej konsekwencje po 2015 , „Zoon Politikon”, nr 8 (DOI: 10.4467/2543408XZOP.17.004.9263).
Szpociński Andrzej, 2009, Wizualizacja pamięci społecznej, w: Andrzej Szpociński (red.), Pamięć zbiorowa jako czynnik integracji i źródło konfl iktów , Scholar, Warszawa 2009, s. 227–237.
Szpociński Andrzej (red), 2013, Przeszłość w dyskursie publicznym, Scholar, Warszawa.
Sztompka Piotr 2016, Kapitał moralny, imperatyw rozwoju społeczeństwa, na.Temat (https://natemat.pl/blogi/obywatelski/187115,p-sztompka-kapital-moralny-imperatyw-rozwoju-spoleczenstwa [20.05.2019]).
Winter Jay, 2006, Remembering War: The Great War Between Historical Memory and History in The Twentieth Century, Yale University Press, New Haven–London.
Winter Jay, 2012, Museums and the Representation of War, „Museum and Society”, t. 10(3), s. 150–163.
Wolff -Powęska Anna, 2011, Pamięć-brzemię i uwolnienie. Niemcy wobec nazistowskiej przeszłości (1945–2010), Zysk, Poznań.
Zaremba Marcin, 2012, Wielka Trwoga. Polska 1944–1947: ludowa reakcja na kryzys, Znak–ISP PAN, Kraków–Warszawa.
Zarzycki Roland, 2015, Kapitał moralny w polu gry: konwersja i akumulacja, „Zoon Politikon”, nr 6 (DOI: 10.19247/ZOON201511).
Żółkiewski Stefan, 1979, Kultura, socjologia, semiotyka literacka, Państwowy Instytut Wydawniczy, Warszawa.
Żychlińska Monika, 2009, Muzeum Powstania Warszawskiego jako wehikuł polskiej pamięci zbiorowej, „Kultura i Społeczeństwo”, nr 3, s. 89–114.
Żychlińska Monika, 2013, Herosi pośród ruin. Kod romantyczny jako fundament polskiej polityki historycznej na przykładzie Muzeum Powstania Warszawskiego, w: Andrzej Szpociński (red.), Przeszłość w dyskursie publicznym, Scholar, Warszawa, s. 39–56.
Collegium Civitas Polska
http://orcid.org/0000-0002-9824-0453
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
