Socjologia historyczna a teoria gier
Modelowanie decyzji aktorów społecznych i jego ograniczenia
Abstrakt
Artykuł stawia sobie za cel analizę możliwości i ograniczeń wykorzystywania w socjologii historycznej teorii gier. Posługuję się wybranymi przykładami takich możliwych zastosowań: iterowanej gry w cykora w przypadku kryzysu lipcowego z 1914 r., który doprowadził do wybuchu I wojny światowej oraz dylematu więźnia o asymetrycznym układzie między graczami dla zrozumienia relacji między chłopem a panem feudalnym w systemie gospodarki pańszczyźnianej. Oba przykłady służą temu, by pokazać przydatność modeli teoriogrowych jako narzędzi pozwalających zrozumieć rzeczywistość przeszłą jako wypadkową ludzkich decyzji, a nie wyłącznie realizację ich intencji. Podkreślam jednocześnie, że samo modelowanie przeszłości to tylko jeden z etapów rozumienia historii, który tak samo jako pozostałe (zbieranie danych, tworzenie narracji) jest działaniem interpretacyjnym zależnym od wiedzy i kompetencji badaczki lub badacza.
Słowa kluczowe
teoria gier; socjologia historyczna; model; kryzys lipcowy 1914; pańszczyzna
Bibliografia
Binmore Ken, 2017, Teoria gier, tłum. Iwona Konarzewska, Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź.
Bloch Jan, 2005, Przyszła wojna pod względem technicznym, ekonomicznym i politycznym, oprac. Grzegorz P. Bąbiak, Polski Instytut Spraw Międzynarodowych, Warszawa.
Borodziej Włodzimierz, Górny Maciej, 2014, Nasza wojna, t. 1: Imperia, Wydawnictwo W.A.B., Warszawa.
Boudon Raymond, 1998, Limitations of Rational Choice Theory, Debate on Historical Sociology: Rational Choice Theory and Its Critics, „American Journal of Sociology”, t. 104(3), s. 817–828.
Case Nicky, 2017, Ewolucja Zaufania, tłum. Mateusz Sienkan, Agata Grdal (https://sin.github.io/trust [dostęp: 05.06.2022]).
Chwalba Andrzej, 2020, Przegrane zwycięstwo. Wojna polsko-bolszewicka 1918–1920, Wydawnictwo Czarne, Wołowiec.
Clark Christopher, 2017, Lunatycy. Jak Europa poszła na wojnę w 1914, tłum. Malwina Fiedorek, Tomasz Fiedorek, Wydawnictwo Akademickie Dialog, Warszawa.
Ermakoff Ivan, 1997, Prelates and Princes: Aristocratic Marriages, Canon Law Prohibitions and Shifts in Norms and Patterns of Domination in the Central Middle Ages, „American Sociological Review”, t. 62, s. 405–422.
Fischer Fritz, 1961, Griff nach der Weltmacht: Die Kriegzielpolitik des kaiserlichen Deutschland 1914–1918, Droste Verlag, Düsseldorf.
Frykman Jonas, Löfgren Orvar, 2007, Narodziny człowieka kulturalnego. Kształtowanie się klasy średniej w Szwecji XIX i XX wieku, tłum. Grzegorz Sokół, Wydawnictwo Marek Derewiecki, Kęty.
Haman Jacek, 2014, Gry wokół nas. Socjolog i teoria gier, Scholar, Warszawa.
Hankiss Elemér, 1986, Pułapki społeczne, tłum. Tomasz Kulisiewicz, Wiedza Powszechna, Warszawa.
Kasprowicz Karol, 2020, Przeszłość w pryzmacie teorii gier. Studium przypadków portugalskich z XX w., „Historyka. Studia Metodologiczne”, t. 50, s. 213–236 (https://doi.org/10.24425/hsm.2020.134804 [dostęp: 11.11.2021]).
Kiser Edgar, Hetcher Michael, 1998, The Debate on Historical Sociology: Rational Choice Theory and Its Critics, „American Journal of Sociology”, t. 104(3), s. 785–816.
Kozielecki Józef, 1970, Konflikt, teoria gier i psychologia, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Kuhn Thomas, 2020, Struktura rewolucji naukowych, tłum. Helena Ostromęcka, Wydawnictwo Aletheia, Warszawa.
Leszczyński Adam, 2020, Ludowa historia Polski, W.A.B., Warszawa.
Lissowski Grzegorz, 2008, Zasada sprawiedliwego podziału dóbr, Scholar, Warszawa.
Malawski Marcin, Wieczorek Andrzej, Sosnowska Honorata, 1997, Konkurencja i kooperacja. Teoria gier w ekonomii i naukach społecznych, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Molnár, Ferenc, 2012, Chłopcy z placu broni, tłum. Tadeusz Olszański, Wydawnictwo Nasza Księgarnia, Warszawa.
Nowak Andrzej, 2015, Pierwsza zdrada Zachodu. 1920 — zapomniany appeasement, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Pomorski Jan, 1984, W poszukiwaniu modelu historii teoretycznej, Wydawnictwo UMCS, Lublin.
Rauszer Michał, 2020, Bękarty pańszczyzny. Historia buntów chłopskich, Wydawnictwo RM, Warszawa.
Somers Margaret R., 1998, Symposium on Historical Sociology and Rational Choice Theory ‘We’re No Angels’: Realism, Rational Choice, and Relationality in Social Science, „American Journal of Sociology”, t. 104(3), s. 722–784.
Sondhaus Lawrence, 2000, Franz Conrad Von Hötzendorf: Architect of the Apocalypse (Studies in Central European Histories, 18), Humanities Press, Inc., Boston.
Sosnowska Anna, 2021, Socjologia historyczna — kluczowa na peryferiach, „Stan Rzeczy”, nr 2(21), s. 9–28 (https://doi.org/10.51196/srz.21.1 [dostęp: 01.06.2022].
Straffin Philip, 2001, Teoria gier, tłum. Jacek Haman, Scholar, Warszawa.
Todd William, 1972, History as Applied Science, Wayne State University Press, Detroit.
Topolski Jerzy, 1983, Teoria wiedzy historycznej, Wydawnictwo Poznańskie, Poznań.
Tyszka Tadeusz, 1978, Konflikty i strategie. Niektóre zastosowania teorii gier, Wydawnictwa Naukowo-Techniczne, Warszawa.
Urbański Mariusz, 2009, Rozumowania abdukcyjne. Modele i procedury, Wydawnictwo UAM, Poznań.
von Neumann John, Morgenstern Oskar, 1944, Theory of Games and Economic Behavior, Princeton University Press, Princeton.
Vorob’ev Nikolai, 2011, Games, Theory of , „Encyclopedia of Mathematics” (http://encyclopediaofmath.org/index.php?title=Games, theory of&oldid=47036 [dostęp: 26.09.2022]).
Weber Max, 2002, Gospodarka i społeczeństwo. Zarys socjologii rozumiejącej, tłum. Dorota Lachowska, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Williams John Davis, 1965, Strateg doskonały. Wprowadzenie do teorii gier, tłum. Ignacy Roman, Państwowe Wydawnictwo Naukowe, Warszawa.
Wolford Scott, 2019, The Politics of the First World War: A Course in Game Theory and International Security, Cambridge University Press, Cambridge.
Załuski Wojciech, 2013, Game Theory in Jurisprudence, Copernicus Center Press, Kraków.
Uniwersytet Jagielloński Polska
https://orcid.org/0000-0001-6807-0134
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
