Polityka pamięci „żołnierzy wyklętych”
Trudne dziedzictwo podziemia antykomunistycznego
Abstrakt
Referring to the concept of hegemony, the article focuses on memory politics regarding the “cursed soldiers”. It analyses how and why the conservative-nationalist right wing invented the “cursed soldier” figure and elevated it to the role of a key historical symbol in its hegemonic project of remodelling Polish collective memory in keeping with its ideology. Drawing on the concept of difficult heritage, the paper argues that hegemonic memory politics presupposes the transformation of the disputed heritage of the underground into a taken-for-granted symbol of the “cursed soldiers” representing a narrowly defined “Polishness”, and expressing the emotions of national pride, resentment and martyrdom. At the same time, on the basis of qualitative research, the article examines the process of the grassroots reception of this symbol, revealing selected aspects of its difficult nature.
Słowa kluczowe
żołnierze wyklęci; polityka pamięci; nacjonalizm; kłopotliwe dziedzictwo
Bibliografia
Anderson Benedict, 1997, Wspólnoty wyobrażone. Rozważania o źródłach i rozprzestrzenianiu się nacjonalizmu, tłum. Stefan Amsterdamski, Znak–Fundacja im. S. Batorego, Kraków–Warszawa.
Assmann Jan, 2008, Pamięć kulturowa. Pismo, zapamiętywanie i polityczna tożsamość w cywilizacjach starożytnych, tłum. Anna Kryczyńska-Pham, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa.
Babczenko Jan, Bolduan Rajmund, 1969, Front bez okopów, Wydawnictwo Morskie, Gdańsk.
Barbalet Jack, 2001, Social Theory, and Social Structure: A Macrosociological Approach, Cambridge University Press, Cambridge.
Brubaker Rogers, 2004, Ethnicity without Groups, Harvard University Press, Cambridge, Mass.
Domańska Ewa, Pomorski Jan (red.), 2023, Wprowadzenie do metodologii historii, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa.
Gramsci Antonio, 1986, Prison Notebooks, Columbia University Press, New York.
Hall Stuart, 1986, Gramsci’s Relevance for the Study of Race and Ethnicity, „Journal of Communication Inquiry”, t. 10(2), s. 5–27.
Hall Stuart, 1987, Kodowanie i dekodowanie, „Przekazy i Opinie”, nr 1–2, s. 58–71.
Hirsch Marianne, 2012, Family Frames: Photography, Narrative and Postmemory, Harvard University Press, Cambridge, Mass.
Hobsbawm Eric, Ranger Terence (red), 2008, Tradycja wynaleziona, tłum. Mieczysław Godyń, Filip Godyń, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków.
Irwin-Zarecka Iwona, 2020, Konflikty pamięci, w: Paweł Majewski, Marcin Napiórkowski (red.), Antropologia pamięci. Zagadnienia i wybór tekstów, Wydawnictwa Uniwersytetu Warszawskiego, Warszawa, s. 433–447.
Jaskułowski Krzysztof, 2019, The Everyday Politics of Migration Crisis in Poland: Between Nationalism, Fear and Empathy, Palgrave, Cham.
Jaskułowski Krzysztof, Majewski Piotr, 2020, Politics of Memory in Upper Silesian Schools: Between Polish Homogeneous Nationalism and Its Silesian Discontents, „Memory Studies”, t. 13(1), s. 60–73.
Jaskułowski Krzysztof, Majewski Piotr, 2023, Populist in Form, Nationalist in Content? Law and Justice, Nationalism and Memory Politics, „European Politics and Society”, t. 24(4), s. 461–476.
Jaskułowski Krzysztof, Majewski Piotr, Surmiak Adrianna, 2022, Teaching History, Celebrating Nationalism: School History Education in Poland, Routledge, New York–London.
Kansteiner Wulf, 2002, Finding Meaning in Memory: A Methodological Critique of Collective Memory Studies, „History and Theory”, t. 41(2), s. 179–197.
Kotwas Marta, Kubik Jan, 2019, Symbolic Thickening of Public Culture and the Rise of Right-Wing Populism in Poland, „East European Politics and Societies”, t. 33(2), s. 435–471.
Kurkowska-Budzan Marta, 2009, Antykomunistyczne podziemie zbrojne na Białostocczyźnie. Analiza współczesnej symbolizacji przeszłości, Towarzystwo Wydawnicze „Historia Iagellonica”, Kraków.
Leder Andrzej, 2014, Prześniona rewolucja. Ćwiczenia z logiki historycznej, Wydawnictwo Krytyki Politycznej, Warszawa.
Lofland John i in., 2019, Analiza układów społecznych. Przewodnik po badaniach jakościowych, tłum. Anna Kordasiewicz, Sylwia Urbańska, Monika Żychlińska, Scholar, Warszawa.
Łoziński Łukasz, 2019, Kontrowersje wokół Józefa Kurasia „Ognia” i jego podkomendnych. Narracje historyków oraz mieszkańców Podhala, „Roczniki Antropologii Historii”, nr 12, s. 191–226.
Macdonald Sharon, 2009, Difficult Heritage: Negotiating the Nazi Past in Nuremberg and Beyond, Routledge, New York–London.
Majewski Piotr, 2021, Rap w służbie narodu. Nacjonalizm i kultura popularna, Scholar, Warszawa.
Mazur Mariusz, 2019, Antykomunistycznego podziemia portret zbiorowy 1945–1956. Aspekty mentalno-psychologiczne, Wydawnictwo Bellona–UMCS, Warszawa–Lublin.
Morley David, 2006, Unanswered Questions in Audience Research, „The Communication Review”, t. 9(2), s. 101–121.
Polniak Łukasz, 2016, Trzy obrazy Żołnierzy Wyklętych w propagandzie kinowej PRL z lat 1960–1989, „Społeczeństwo i Ekonomia”, nr 2(6), s. 52–73.
Solak Nevin, Jost John T., Sümer Nebi, Clore Gerald L., 2012, Rage Against the Machine: The Case for System-Level Emotions, „Social and Personality Psychology Compass”, t. 6(9), s. 674–690.
Ślaski Jerzy, 1981, Przeklęci i wykreśleni. Oni też byli Polakami, „Słowo Powszechne”, nr 218, s. 4.
Wałach Stanisław, 1974, Świadectwo tamtym dniom…, Wydawnictwo Literackie, Kraków.
Wnuk Rafał, 2016, Wokół mitu „żołnierzy wyklętych”, „Przegląd Polityczny”, nr 136, s. 184–187.
Wójcik Bartosz, 2020, Powstanie, którego nie było? O specyfice powojennego podziemia (http://ohistorie.eu/2020/07/16/powstanie-ktorego-nie-bylo-o-specyfice-powojennego-podziemia [dostęp: 04.03.2020]).
Uniwersytet SWPS Polska
https://orcid.org/0000-0002-8061-0110
Ten utwór jest dostępny na licencji Creative Commons Uznanie autorstwa-Użycie niekomercyjne-Na tych samych warunkach 4.0 Międzynarodowe.
